مفهوم نمادین «مرکز» با مطالعۀ تطبیقی نظریات الیاده و یونگ

محورهای موضوعی : اسطوره

مرضیه ثابت اقلیدی ¹ , محمدتقی پیربابایی ²

1 - دانشجوی دکتری معماری اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
2 - استاد گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1401/11/22 تاریخ پذیرش : 1402/01/16 تاریخ انتشار : 1402/03/29

کلید واژه: نماد, یونگ, مرکز, اسطوره‌شناسی, الیاده,

چکیده مقاله :

مرکز از جمله موضوعات بنیادین در توضیح و فهم جهان هستی و پدیده‌ها است. بسیاری از هستی‌شناسان مبانی خود را با اتکاء به تلقی خود از این مفهوم تبیین می‌کنند. پژوهش حاضر به روش تحلیلی ـ تطبیقی درصدد بررسی مفهوم نمادینِ مرکز با تکیه بر نظریات دو اسطوره‌شناس برجسته، میرچا الیاده و گوستاو یونگ است. سؤال اصلی پژوهش حاضر آن است که مفهوم نمادین مرکز در نگاه میرچا الیاده و گوستاو یونگ چه بوده و نمود آن در جهان خارج کدام است؟ برای پاسخ به این سؤال، ابتدا تلقی این دو اندیشمند از جهان، انسان و رابطۀ جهان و انسان بررسی و سپس مفهوم مرکز در نظام معرفتی‌شان تبیین شده و در نهایت با توجه به نگاه نمادگرایانۀ آن‌ها، نمادهای این مفهوم در جهان خارج نیز معرفی شده است. بر اساس مطالعات صورت گرفته، الیاده مرکز را نقطۀ شروع آفرینش می‌داند که در آن نقطه مراتب مختلف هستی به یکدیگر مرتبط و متصل می‌شوند. وی ستون کیهانی را به عنوان نماد این مفهوم معرفی می‌کند. یونگ حقیقت را در روان انسان جست‌وجو و کهن‌الگوی خویشتن را به عنوان مرکز روان و ماندالا را به عنوان نماد این کهن‌الگو در جهان خارج معرفی می‌کند.

چکیده انگلیسی:

The concept of the center plays a crucial role in understanding and explaining various phenomena in the universe. Many scholars rely on their perception of this concept to establish the ontological foundations of their respective disciplines. The present study employs an analytical-comparative approach to examine the symbolic concept of the center, drawing upon the theories of two distinguished mythologists, namely Mircea Eliade and Carl Gustav Jung. The primary focus is to investigate the symbolic concept of the center as perceived by Eliade and Jung, and its manifestation in the external world. To address this query, the paper initially explores the perspectives of the two scholars concerning the world, man, and the relationship between them. Subsequently, the concept of the center in their epistemological framework is explained, and finally, the symbols associated with this concept in the external world, as introduced by their symbolic viewpoints, are presented. Eliade regards the center as the starting point of creation, where the various levels of existence are connected to each other. He introduces the cosmic pillar as a symbol of this concept. On the other hand, Jung seeks to understand the human psyche and introduces the archetype of self as the center of the psyche. The mandala is introduced as a symbol of this archetype in the external world.

منابع و مأخذ:

اتونی، بهروز. 1389. «نگارة ماندالا، ریختار ساخت اسطوره، حماسة اسطوره‌ای و عرفان». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش 21. صص42ـ9.

20.1001.1.20084420.1389.6.21.1.0

اردلان، نادر و لاله بختیار. 1379. حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی. ترجمۀ حمید شاهرخ با پیش گفتاری از سید حسین نصر. چ1. تهران: خاک.

آرنهایم، رودولف. 1390. پویه‌شناسی صور معماری. ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: سمت.

الکساندر،کریستوفر. 1390. سرشت نظم. ساختارهای زنده در معماری. ترجمه رضا سیروس صبری، علی اکبری. تهران: پرهام نقش.

الیاده، میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.

ــــــــــ . 1368.  آیین‌ها و نمادهای آشناسازی. ترجمه نصرالله زنگویی. چ1. تهران: آگاه.

الیاده، میرچا. 1381.  اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا الیاده. ترجمۀ جلال ستاری. جهان اسطوره‌شناسی (6). تهران: نشر مرکز

ــــــــــ .1390. مقدّس و نامقدّس. ترجمۀ بهزاد سالکی. چ3. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

باشی، مهدیس. 1396. «حضور در بنای تاریخی در راستای خودشناسی (باتاکید بر نظریه ی یونگ)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر اصفهان

بزرگ بیگدلی، سعید، هیبت‌الله اکبری گندمانی و علیرضا محمدی کله‌سر. 1386. «نمادهای جاودانگی (تحلیل و بررسی نماد دایره در متون دینی و اساطیری)». پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). ش 1. صص79-99

بهار، مهرداد.1381. پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار کتایون مزداپور، چ4. تهران: آگه.

بتولی، محمدعلی.1376. با یونگ و سهروردی مبانی فلسفی و عصب شاختی نظریه یونگ، چ1. تهران: اطلاعات

پاینده، حسین. 1385 . نقد و دموکراسی ادبی (جستارهایی در نظریه و نقد ادبی). تهران: نیلوفر.

پرتوی، پروین و باقریان، محمدصابر.1395. «بررسی مقایسه ای-تطبیقی معنای مرکز در آراء مکتب اصفهان و اندیشه هایدگر». باغ نظر. سال 14. ش48. صص30ـ17.

JR_BAGH-14-48_002

پیراوی‌ونک، مرضیه. 1395. «معرفی معیار برای تحقیق تطبیقی مبتنی بر دیدگاه کری واک». مطالعات تطبیقی هنر. سال ششم. ش11. صص1-10.

 20.1001.1.23453842.1395.6.11.10.3

پیرنیا، محمدکریم. 1392. سبک‌شناسی معماری ایرانی. به کوشش غلامحسین معماریان. تهران: غلامحسین معماریان

تیرانداز، ناهید، ابوالقاسم اسماعیل‌پورمطلق و عبدالحسین فرزاد.1401. «تحلیل منظومة مانلی نیمایوشیج بر پایة نقد کهن‌الگویی یونگ». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س18.ش68.صص43-69.

10.30495/MMLQ.2021.1927282.2745

جعفری، حسن.1387. «دین و اسطوره: بررسی فلسفی نظریۀ میرچا الیاده پیرامون اسطوره». پژوهشنامۀ ادیان. س2. ش4. ص47-74.

20.1001.1.20080476.1387.2.2.3.4

حبیبی، سیدمحسن. 1397. از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن: تفکر و تاثر. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

زروانی، مجتبی.1384. «یونگ و دین». مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 11. صص113-132.

سلمانی‌نژاد مهرآبادی، صغری.1393. «واکاوی برخی اشکال کهن‌الگوی ماندالا در ناخودآگاه قومی طاهر صفارزاده». فصلنامه پژوهشهای ادبی و بلاغی. س2. ش3. صص38-57.

شایگان، داریوش. 1383. بت‌های ذهنی خاطره ازلی. تهران: امیرکبیر.

شولتز، دوآن .1392. نظریه‌های شخصیت. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: نشر ویرایش

ضیمران، محمد. 1379. گذار از جهان اسطوره به فلسفه. تهران: هرمس.

عباسلو، احسان .1391. «نقد کهن‌الگو گرایانه ».کتاب ماه ادبیات. ش68 . صص85-90.

علمی، قربان.1393. «الیاده و هستی­شناسی مقدس». پژوهش‌های هستی‌شناختی. ش 5. صص21ـ1.

 20.1001.1.23453761.1393.3.5.1.0

غلامپور آهنگر کلایی، لیلا، محمود طاووسی و شهین اوجاق علیزاده،. 1395. جستارهای ادبی. ش194. صص45-71.

10.22067/JLS.V49I3.62514

فیروزی، جواد و حسینی، زینت.1391. «خدا در اندیشۀ یونگ». فلسفۀ دین. دورۀ نهم. ش2. صص131-148.

 10.22059/JPHT.2012.30282

مخبر، عباس. 1396. مبانی اسطوره‌شناسی. تهران. نشر مرکز

مختاری، مهسا، نیما ولی‌بیگو مرجان خان‌محمدی. «مطالعه مقایسه‌ای ساختارهای ماهوی اسطوره، در جهان سنت و پس از ظهور مدرنیته». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س18. ش67. صص250ـ225.

10.30495/MMLQ.2022.1943657.2911

ندیمی، ضحی و همکاران.1393. «اطوار مرکز، تحلیلی بر مراتب مفهوم مرکز در معماری». دوفصلنامۀ مطالعات معماری ایران. ش5. صص129ـ115. 

مندگاری، کاظم و ضحی ندیمی. 1395. «واکاوی اصول قوام‌بخش حاکم بر مراتب مفهوم مرکز». نشریۀ معماری اقلیم گرم و خشک. س4. ش4. صص47ـ33.

20.1001.1.26453711.1395.4.4.3.1

نوربرگ شولتز. کریستین.1381. معماری: حضور، زبان و مکان. ترجمه علیرضا سید احمدیان. تهران: مؤسسه معمار نشر.

ــــــــــــــــــــــ . 1353. هستی، فضا، معماری، ترجمه محمد حسن حافظی. تهران: مؤسسه معمار نشر.

یونگ، کارل گوستاو .1395. انسان و سمبل‌هایش .ترجمه محمود سلطانیه .تهران :نشر جامی.

ــــــــــــــــــ . 1391. روان‌شناسی و دین. ترجمه فواد روحانی. چ7. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

ــــــــــــــــــ . 1372. جهان‌نگری. ترجمۀ جلال ستاری. چ1. توس.

English sources

Alexander , Ch. 2002. The nature of Order. Berkley California. Published by The

center for Environmental Structure.

Arnheim, R. 1988. The power of center: A study of composition in the visual Arts. London, England. University of California press

Corbell, Lionel, 1996, The Religious Function of the Psyche, First ed., Routledge

Dunne, C. 2002 "Prelude" Carl Jung: Wounded Healer of the Soul: An Illustrated Biography. Continuum International Publishing Group.

Eliade, M. 1991, The Myth of the Eternal Return, Princeton, NJ: Princeton University Press.

ــــــــــــــــــــ .  1986. Symbolism, the Sacred, and the Arts, ed. Diane Apostolos-Cappadona, New York: Crossroad company

ــــــــــــــــــــ . 1963. Myth and Reality, tr. W. R. Trask. New York: Harper Torchbooks

_________. 1959, The Sacred and the Profane: The Nature of Religion. Translated by Willard R. Trask. New York: Harcourt Brace.

_________. 1969. the quest; history and meaning in Religion. Chicago and London: the University of Chicago press.

Jung, C. G. 1961. Two essays on analytical psychology. New York: Meridian

ــــــــــــــــــــ . 1963. Memories, Dreams, Reflections. New York: Pantheon Books

ــــــــــــــــــــ . 1971. Psychological Types: The Collected Works. Volume 6. London: Routledge and Kegan Paul.

Fontana, D. 2005. Meditating with Mandalas. Duncan Baird

Huff, Dietrich. 1987. “Firuzabad.” In Iranian Cities, edited by Mohammad Y. Kiani, 75–117. Tehran: Ministry of Islamic Guidance of Iran,

Lethaby, W.R. 2004. Architecture, Mysticism and Myth. Dover Publications. First publish:1982

Lachman, G 2010. Jung the Mystic. New York: Tarcher/ Penguin.

Neumann, Erich. 1963 (2^nd ed), The Great Mother. Bollingen, Princeton University Press ISBN 0-691-01780-8

Tanabe, W. J. 2001. “Japanese Mandalas: Representations of Sacred Geography” Japanese Journal of Religious Studies. 28 (1/2): 186–188. JSTOR 30233691

Abbās-lū, Ehsān. (2012/1391SH). “Naqde Kohan-olgū Garāyāne”. Book magazine of the month of literature. No. 68. Pp. 85- 90.

Alexander, Christopher. (2011/1390SH). Serešte Nazm. Sāxtārhā-ye Zende dar Me’mārī (The nature of Order). Tr. by Rezā Sīrūs Sabrī and Alī Akbarī. Tehrān: Parhām Naqš.

Ardalān, Nāder and Baxtīyār, Lāleh. (2000/1379SH). Hesse Vahdat: Sonnate Erfānī dar Me’mārī-ye Īrānī. Tr. by Hamīd Šāhrox Bā Pīš-goftārī az Seyyed Hoseyn Nasr. Tehrān: Xāk.

Arnheim, Rudolf. (2011/1390SH). Pūye-šenāsī-ye Sovare Me’mārī (‎The dynamics of architectural form: based on the 1975 Mary Duke Biddle lectures at the cooper Union). Tr. by Mehr-dād Gayyūmī Bīd-hendī. Tehrān: Samt.

Bahār, Mehr-dād. (2002/1381SH). Pazūhešī dar Asātīre Īrān. Ed. by Katāyūn Mazdā- pūr. 4^th ed. Tehrān: Āgah.

Batūlī, Mohammad- alī. (1997/1376SH). Bā Jung va Sohrevardī Mabānī-ye Falsafī va Asab- šenāxtī-ye Nazarīyye-ye Jung. 1^st ed. Tehrān: Ettelā’āt.

Bāšī, Mahdīs. (2017/1396SH).  “Hozūr dar Banā-ye Tārīxī dar Rāstā-ye Xod-šenāsī (bā Ta’kīd bar Nazarīye-ye Jung)”. Master's thesis. Isfahan university of art.

Bozorge Bīgdelī, Sa’īd and Akbarī Gandomānī, Habībo al-llāh & Mohammadī Kale-sar, Alī-rezā. (2007/1386SH). “Namādhā-ye Jāvedānegī (Tahlīl va Barrasī-ye Namāde Dāyere dar Motūne Dīnī va Asātīrī)”. Research paper on Persian language and literature (Gohar Goya). No. 1. P. 79- 99.

Eliade, Mircea. (1989/1368SH). Āyīnhā va Namādhā-ye Āšnā-sāzī (Rites and symbols of initiation the miste ries of Birth and Rebirth). Tr. by Nasro al-llāh Zangūyī. 1^st ed. Tehrān: Āgāh.

Eliade, Mircea. (2011/1390SH). Moqaddas va nā- Moqaddas (The sacred and the profane; the nature of religion). Tr.by Behzād Sālekī. 3^rd ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Eliade, Mircea. (2002/1381SH). Ostūre va Ramz dar Andīšehā-ye Mircea Eliade (Eliade‪, Mircea -- Criticism and interpretation). Tr. by Jallāl Sattārī. World Magazine of Mythology. No. 6. Tehrān: Markaz.

Eliade, Mircea. (1997/1376SH). Resāle dar Tārīxe Adyān (Traite d'histoire des religions). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Sorūš.

Elmī, Qorbān. (2014/1393SH). “Eliade va Hastī-šenāsī-ye Moqassas”. Journal of ontological research. No. 5. Pp. 1- 21.

‎Etonī, Behrūz. (2010/1389SH). “Negāre-ge Māndelā, Rīxtāre Sāxte Ostūre, Hemāse-ye Ostūreh-ī and Erfān”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 21. Pp. 9- 42.

Fīrūzī, Javād and Hoseynī, Zeynab. (2012/1391SH). “Xodā dar Andīš-ye Jung”. Philosophy of Religion Magazine. 9^th Year. No. 2. Pp. 131- 148.

Habībī, Seyyed Mohsen. (2018/1397SH). az Šār tā Šahr: Tahlīlī Tārīxī az Mafhūme Šahr va Sīmā-ye Kālbadī-ye Ān: Tafakkor va Ta’assor. Tehrān: Tehran University Printing and Publishing Institute.

Ja’farī, Hasan. (2008/1387SH). “Dīn va Ostūre: Barrasī-ye Falsafī-ye Nazarīyye-ye Mircea Eliade Pīrāmūne Ostūre”. Research Journal of Religions. 2^nd ed. No. 4. Pp. 47- 74.

‎Jung, Carl Gustav. (2016/1395SH). Ensān va Sambolhā-yaš (Man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltānīyeh. Tehrān: Jāmī.

‎Jung, Carl Gustav. (1993/1372SH). Jahān-negarī. Tr. by Jallāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Tūs.

Jung, Carl Gustav. (2012/1391SH). Ravān-šenāsī va Dīn (Psychologie et religion). Tr. by Fo’ād Rowhānī. 7^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Mandegārī, Kāzem and Nadīmī, Zahī. (2016/1395SH). “Vā-kāvī-ye Osūle Qavām-baxše Kākem bar Marātebe Mafhūme Markaz”. Journal of hot and dry climate architecture. 4^th Year. No. 4. Pp. 33- 47.

Moxber. Abbās. (2017/1396SH). Mabānī-ye Ostūre-šenāsī. Tehrān: Markaz.

Moxtārī, Mahsā and Valī-beyg, Nīmā & Marjān Xān-mohammadī. “Motāle’e-ye Moqāyeseh-ī Sāxtārhā-ye Māhovī-ye Ostūre, dar Jahāne Sonnat va Pas az Zohūre Modernīte”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 18^th Year. No. 67. Pp. 225- 250.

Nadīmī, Zahī and Others. (2014/1393SH). “Atvāre Markaz, Tahlīlī bar Marātebe Mafhūme Markaz dar Me’mārī”. Two Quarterly Journal of Iranian Architectural Studies. No. 5. Pp. 115- 129.

Norberg-Shulz, Christian. (1974/1353SH). Hastī, Fazā, Ma’mārī (Existence, space & architecture). Tr. by Mohammad-hasan Hāfezī. Tehrān: Memar Nashr Institute.

‎Norberg - schulz, Christion. (2002/1381SH). Me’mārī: Hozūr, Zabān va Makān (Presence, language, Place^e‎Architectur). Tr. by Alī-rezā Seyyed Ahmadīyān. Tehrān: Memar Nashr Institute.

Pāyande, Hoseyn. (2006/1385SH). Naqd va Demokrāsī-ye Adabī (Jostārhā-yī dar Nazarīyye va Naqde Adabī). Tehrān: Nīlūfar.

Partovī, Parvīn and Bāqerīyān, Mohammad-sāber. (2016/1395SH). “Barrasī-ye Moqāyeseh-ī- Tatbīqī-ye Ma’nā-ye Markaz dar Ārā’e Maktabe Esfahān va Andīše-ye Heidegger”. Bagh Nazar magazine. 14^th Year. No. 48. Pp. 17- 30.

Pīrāvī-vanak, Marzīyye. (2016/1395SH). “Mo’arrefī-ye Me’yār Barāye Tahqīqe Tatbīqī Mobtanī bar Dīd-gāhe Kerry Walk”. Journal of Comparative Art Studies. 6^th Year. No. 11. Pp. 1- 10.

Pīr-nīyā, Mohammad-karīm. (2013/1392SH). Sabk- šenāsī-ye Me’mārī- ye Īrānī. With the Effort of Qolām-hoseyn Me’mārīyān. Tehrān: Qolām-hoseyn Me’mārīyān.

Qolām-pūr, Āhan-gar Kalāyī, Leylā and Tāvūsī, Mahmūd & Ojāq Alī-zāde, Šahīn. (2016/1395SH). Jastārhā-ye Adabī. No. 194. Pp. 45- 71.

Salmānī-nežād Mehr-ābādī, Soqrā. (2014/1393SH). “Vā-kāvī-ye Barxī Aškāle Kohan-olgūye Māndelā dar Nā-xod-āgāhe Qomī-ye Tāher Saffār-zāde”. Literary and rhetorical research quarterly. 2^nd Year. No. 3. Pp. 38- 57.

Šāyegān, Dāryūš. (2004/1383SH). Bothā-ye Zehnī-ye Xātere-ye Azalī. Tehrān: Amīr-kabīr.

‎Schultz, Duane P. (2013/1392SH). Nazarīyyehā-ye Šaxsīyyat (Theories of personality). Tr. by Yahyā Seyyed Mohammadī. Tehrān: Vīrāyeš.

Tīr-andāz, Nāhīd and Abo al-qāsem Esmā’īl-pūr Motlaq & Abdo al-hoseyn Farzad. (2022/1401SH). “Tahlīle Manzūme Mānelī Nīmā Yūšīj bar Pāye-ye Naqde Kohan-olgūyī-ye Jung”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 18^th Year. No. 68. Pp. 43- 69.

Zarvānī, Mojtabā. (2005/1384SH). “Jung va Dīn”. Journal of Faculty of Human Sciences, University of Tehran. No. 11. Pp. 113- 132.

Zeymarān, Mohammad. (2000/1379SH). Gozār az Jahāne Ostūre be Falsafe. Tehrān: Hermes.