مطالعه کاشی‌نگاره‌های قاجاری خانه‌های شیراز از منظر سراسطوره‌شناسی

افضل طوسی, عفت السادات; سلاحی, گلناز; سلاحی, لادن

کد مقاله : 536188 بازدید : 146 صفحه: 13 - 37

نوع مقاله: پژوهشی

مطالعه کاشی‌نگاره‌های قاجاری خانه‌های شیراز از منظر سراسطوره‌شناسی

محورهای موضوعی : اسطوره

عفت السادات افضل طوسی ¹ (دانشیار گروه ارتباط تصویری دانشکده هنر دانشگاه الزهرا (س))
گلناز سلاحی ² (دانش آموخته ارشد هنر اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز)
لادن سلاحی ³ (دانش آموخته ارشد ارتباط تصویری دانشگاه الزهرا (س))

تاریخ دریافت : 1396/09/26 تاریخ پذیرش : 1396/09/26 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: شیراز, سراسطوره, کاشی‌نگاری قاجار,

چکیده مقاله :

هنر دورة قاجار از لحاظ محتوا و ماده، همچنین موضوع و نحوة اجرا دارای ویژگی‌های متمایز و منحصر به فردی است. یکی از محصولات هنری در خور تأمل عصر قاجار، کاشی‌نگاره‌های فضاهای خصوصی و نیمه‌خصوصی کاخ‌ها و خانه‌های اعیان و اشراف است که استفاده از آن به‌ویژه در دورة ناصری اوج گرفت. این کاشی‌نگاره‌ها نمایانگر علایق و سلایق دوران خود هستند و از لحاظ نحوة پرداخت به مضامین و شیوة اجرا و بیان در نقشمایه‌ها خصوصیات شایان توجهی دارند؛ به نحوی که با بررسی آنها شاهد حضور هویت ایرانی، اسلامی و فرنگی به‌ طور هم‌زمان هستیم. درک این موضوع نیازمند شناخت مفهوم سراسطوره‌ها و عملکرد هم‌زمان اسطوره‌های چندگانه در فضای معناشناختی فرهنگ و هنر دورة قاجار است. این مقاله به تبیین مفهوم سراسطوره و بررسی سراسطوره‌های غالب در فرهنگ و هنر دورة قاجار با استناد به مجموعه‌ای بی‌بدیل از اسناد تصویری، یعنی کاشی‌های آرایندة خانه‌های به جا مانده از دورة قاجار در شیراز و مطالعة تحلیلی برخی از این کاشی‌نگاره‌های پر شمار، پرداخته است. هدف این پژوهش معرفی و ارائة مستندات تصویری است که نظریة معاصر سراسطوره‌ها را تشریح می‌کند.

چکیده انگلیسی:

The art of Qajar era has many unique features and characteristics regarding to materials, subjects and execution techniques. One of the notable art products of Qajar period is the tileworks used in private and semi-private sites of palaces and houses of aristocrats; the use of these tiles peaked especially in the Nasseri era. These tiles reflect the interests and tastes of the people of this period; regarding to themes, execution techniques and depicting the subjects, the tiles show special characteristics. They refer to the simultaneous presence of Iranian, Islamic and western elements in this period. To understand this, we need to know the concept of "archi-myth" and the functions of the myths in the semantic space of art and culture of Qajar era. After explaining the concept of archi-myth, the present article, first, tries to study the dominant myths in the Qajar's art and culture based on the tiles used in the houses of Shiraz; and then some of these tiles are analyzed. The main purpose of the research is to study the visual documents that explain the contemporary theory of archi-myth.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

احمدی، بابک. 1374. حقیقت و زیبایی، درس‌هایی در فلسفه هنر. تهران: مرکز.

باغبان ماهر، سجاد و فاطمه امانی. 1391. «نگاره‌های معراج پیامبر (ص)». اطلاعات حکمت و معرفت. ش 75. صص 18- 23.

جعفری، طیبه. 1390. «تحلیل عناصر نمادین و کهن‌الگویی در معراج نامه‌های نظامی». فصلنامة ادب پژوهی. ش16. صص 123- 145.

زاهد زاهدانی، سید سعید. 1389. «بررسی کنش‌های جمعی زنان ایرانی، مطالعة موردی زنان دورة قاجار». فصلنامة بانوان شیعه. س7. ش23. صص 57-94.

سگی، ماری رز. 1386. معراج‌نامه. ترجمة مهناز شایسته‌فر. تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی. سلاجقه، پروین. 1381. «سرگشتگی نمادهای اسطوره‌ای در اندیشة شاعرانه». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. ش 62. صص36-45.

سیف. هادی و مهوش محجوب. 1376. نقاشی روی کاشی. تهران: سروش.

فریه، ر. دبلیو. 1374. هنرهای ایران. ترجمة پرویز مرزبان. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

نامور مطلق، بهمن. 1392. درآمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران: سخن.

ــــــــــــــــ . 1390. درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن.

ــــــــــــــــ . 1386. «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامة علوم انسانی، ش 56. صص 83-98.

نجم آبادی، افسانه و غلامرضا سلامی. 1384. نهضت نسوان شرق. تهران: شیرازه.

English References

Farhad, massumeh & Serpil Bagci. 2010. Falname:The book of omen. London: Thames & Hudson.

References

Holy Qor’ān.

Ahmadī, Bābak. (1995/1374SH). Haqīqat va zībāyī, dars-hāyī dar falsafe-ye honar. Tehrān: Markaz.

Bāqbān māher, Sajjād & Fateme Amānī. (2012/1391SH). “Negāre-hā-ye me’rāj-e payāmbar”. Etelā’āt-e Hekmat va Ma’refat. No. 75. Pp18-23.

Ferrier, Ronald W. (1995/1374SH). Honar-hā-ye īrān (The art of Persia). Tr. by Parvīz Marzbān. Tehrān: Našr va Pažūheš-e Farzān-e Rūz.

Jafarī, Tayebe. (2011/1390SH). “Tahlīl-e anāsor-e nomādīn va kohan-olgūyī dar me’rāj-nāme-hā-ye nezāmī”. Fasl-nāme-ye Adab-pažūhī. No. 16. Pp. 123-145.

Najmābādī, Afsāne & Qolām Rezā Salāmī. Nehzat-e nesvān-e šarq. Tehrān: Šīrāze.

Nāmvar-e Motlaq, Bahman. (2007/1386SH). “Tarāmatnīyat motāle’e-ye ravābet-e yek matn bā dīgar matn-hā”. Pažūheš-nāme-ye Olūm-e Ensānī. No. 56. Pp. 83-98.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2011/1390SH). Darāmadī bar beynāmatnīyat. Tehrān: Soxan.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2013/1392SH). Darāmadī bar ostūre-šenāsī. Tehrān: Soxan.

Saguy, Marie Rose. (2007/1386SH). Me’rāj-nāme. Tr. by Mahnāz Šāyestefar. Tehrān: Mo’assese-ye Motāle’āt-e Eslāmī.

Salājeqe, Parvīn. (2002/1381SH). “Sargaštegī-ye nomad-hā-ye ostūre’ī dar andīše-ye šā’erāne”. Ketāb-e Māh-e Adabiyāt va Falsafe. No. 62. Pp. 36-45.

Seyf, Hādī & Mahvaš Mahjūb. (1997/1376SH). Naqqāšī rūy-e kāšī. Tehrān: Sorūš.

Zāhed Zāhedāni, Seyyed Saied. (2011/1389SH). “Barrasī-ye koneš-hā-ye jam’ī-ye īrānī, motāle’e-ye moredī zanān-e dore-ye qājār”. Fasl-nāme-ye Bānovān-e Šī’e. Year 7. No. 23. Pp. 57-94.

_||_