کارکردهای عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه در دیوان و حدیقه‌الحقیقه سنایی

محورهای موضوعی : اسطوره

ابوالقاسم قوام ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد)
زهره هاشمی ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی)

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1392/04/01

کلید واژه: سنایی, شاهنامه فردوسی, حدیقه‌الحقیقه, دیوان اشعار سنایی, عناصر حماسی و اساطیری,

چکیده مقاله :

در ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی از نخستین حلقه‌های نوآوری و گسترش درونمایه شعری در جهات مختلف مدحی، عرفانی و خصوصاً تعلیمی و حکمی ‌نام می‌برند. او در پرتو بینش عرفانی و اخلاقی، نگرشی نو به مضامین و عناصر مختلف شعر- اعم از غنایی، حماسی و غیره- داشته است. در این جستار برآنیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که سنایی چگونه عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه را در حدیقه‌الحقیقه و دیوانش به کار گرفته است و شیوه نگرش وی به این عناصر چگونه بوده است؟ نگارندگان پس از مطالعه اشعار و استخراج این عناصر دریافتند که سنایی از آنها در چهار محور عمده زیبایی‌شناسی، تعلیمی، عرفانی و ستایشی بهره برده است و میزان کاربرد این عناصر به ترتیب کمیّت عبارت بوده از: ستایشی، تعلیمی، زیبایی‌شناسی و عرفانی.

چکیده انگلیسی:

In Persian classic literature, Sanāi is considered as one of the first innovative poets who have helped to expand poetic theme in various aspects such as panegyric, mystical and especially didactic and philosophical ones. Having mystical and ethical insights, he has had a new attitude to various poetic contents and elements, including lyric, epic and so forth. In this research, we are going to answer this question: how has Sanāi applied the epic and mystic elements of Shānameh in Hadighat-al-Haghigheh and his Divan; and in what way did he look at these elements? On this basis, we conclude that Sanāi has employed these elements on aesthetic, didactic, mystic and panegyric bases respectively.

منابع و مأخذ:

 

کتابنامه

پورنامداریان، تقی. 1383. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان‌های عرفانی  فلسفی ابن سینا و سهروردی. ویراست سوم. تهران: علمی و فرهنگی.

دینکرد. (کتاب سوم). 1381. یادداشت‌ها و ترجمه فریدون فضیلت. (2ج). تهران: دهخدا.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1362. دیوان. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی. تهران: کتابخانه سنایی.

^{ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ .} 1387. حدیقه الحقیقه و الشریعه الطریقه. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی چاپ هفتم. تهران: دانشگاه ‌تهران.

^{ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ}. 1348. مثنوی‌های حکیم سنایی. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1383. تازیانه‌های سلوک؛ نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی. تهران: آگه.

صفا،ذبیح‌الله. 1384. حماسه سرایی درایران. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.

عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن بن احمد. 1363. دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ دوم. تهران: کتابخانه سنایی.

فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ. 1349. دیوان. چاپ دوم. تهران: زوّار.

فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ نهم. تهران: قطره.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1334. احادیث مثنوی. تهران: دانشگاه تهران.

منوچهری دامغانی، احمد بن قوص بن احمد. 1347. دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ سوم. تهران: زوّار.

مینوی خرد. 1354. ترجمه احمد تفضلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

وندیداد. 1376. ترجمه هاشم رضی. تهران: فکر روز.

نصراصفهانی، محمدرضا و حافظ حاتمی. 1388. «رمز و رمزگرایی با تکیه بر ادبیات عرفانی منظوم عرفانی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س پنجم. ش 16.

یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

References

Pournamdāriān, Taghi (2004/1383SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramzi dar adab-e Fārsi. 3^nd ed. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Dinkard (3^rd Book). (2002/1381SH). Tr. By Fereidoun Fazilat. Tehran: Farhang-e Dehkhodā.

Sanāei-e Ghaznavi, Abu-lmajd Majdoud ibn Ādam. (1983/1362SH). Divān. Ed. By Taqi Modarres Razavi. Tehran: Ketābkhāne-ye Sanāei.

------------------------------------------------------------. (2008/1387SH). Hadiqat-ol-Haqiqa va-Shariat-o-Tariqa. Ed. By Taqi Modarres Razavi. 7^th ed. Tehran: University of Tehran.

-----------------------------------------------------------. (1969/1348SH). Masnavi-hā-ye Hakim Sanāei. . Ed. By Taqi Modarres Razavi. 7^th ed. Tehran: University of Tehran.

Shafi'ei Kadkani, M.Reza. (2004/1383SH). Tāzyāne-hā-ye solouk; Naqd o tahlil-e chand Qasideh az Hakim Sanāei . Tehran: Āgah.

Safā, Zabi'h-ollah. (2005/1384SH). Hamāse-sarāei dar Iran. 7^th ed. Tehran: Amirkabir.

'Onsori-e Balkhi, Abu-l-Qāsem Hasan ibn Ahmad. (1984/1363SH). Divān-e ash'ār. Ed. By Mohammad Dabirsiāqi. 2^nd ed. Tehran: Ketābkhāne-ye Sanāei.

Farrokhi-e Sistāni, Abu-l-hasan 'Ali ibn Jolugh. (1970/1349SH). Divān-e ash'ār. 2^nd ed. Tehran: Zavvār.

Ferdowsi, Abo-lqāsem. (2008/1387SH). Shāhnāmeh. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. Tehran: Qatreh.

Frouzānfar,Badiꞌ-ozzamān. (1955/1334SH). A'hādis-e Masnavi. Tehran: University of Tehran.

Manouchehri-e Dāmghāni, Ahmad ibn Qows ibn Ahmad. (1968/1347SH). Divān-e ash'ār. Ed. By Mohammad Dabirsiāqi. 3^nd ed. Tehran: Zavvār.

Minooy-e kherad (1975/1354SH). Tr. By Ahmad Tafazzoli. Tehran: Bonyād-e farhang-e Iran.

Vandidād.(1997/1376SH). Tr. By Hāshem Razi. Tehran: Fekr-e Rouz.

Nasr-e Esfahāni, Mohammad Rezā & Hāfez Hātami. (2009/1388SH). “Ramz o ramzgerāei bā tekyeh bar adabiāt-e manzoum-e 'erfāni”, Azad University Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature, No. 16.

Yāhaqi, M. Ja'far. (2007/1386SH). Farhang-e asātir va dāstānvāre-hā dar adabiāt-e fārsi. Tehran: Farhang-e Mo'āser.