بررسی کرامت و کارکردهای آن در متون متقدم صوفیه
محورهای موضوعی : اسطوره
سیّدجلال موسوی
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور)
کلید واژه: کرامت, متون صوفیه, کارکرد کرامت, رویکرد شریعت‌مدارانه, رویکرد عارفانه,
چکیده مقاله :
در متون صوفیه، به بسیاری از پدید‌ه‌ها و حالات در راه رسیدن سالک به مقصد نهایی طریقت، یعنی حقیقت، به چشم حجاب نگریسته شده است. در این مقاله، نوع تلقی از خوارق عادات صوفیه در این متون بررسی و تحلیل شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که سه نگرش یا رویکرد به خوارق عادات وجود دارد: رویکرد شریعت‌مدارانه، رویکرد عرفانی و رویکردی که اغلب از دید ناظر بیرونی در پی استنباط، کشف و توضیح هر چه بیشتر کرامت و کارکردهای گوناگون آن است. رویکرد اول به دنبال هماهنگی کرامات با معجزه است و کارکردی همچون کارکرد معجزه، یعنی تأیید رسالت برای آن قائل است. در نگرش دوم، غالباً کرامت حجاب راه انگاشته شده و سالک از آن برحذر داشته شده است. صاحبان رویکرد سوم، عمدتاً تلقی مثبت از این پدیده دارند و به دور از آرمانگرایی، با توجه به واقعیت احوال صوفیه، به توجیه کرامت و توصیف کارکردهای آن پرداخته‌اند.
Many of states and moods in the way of reaching the Reality, in mystical texts, are viewed as a veil that prevents the holy traveler (sālek). In the present article, the views of mystics concerning extra-ordinary events are considered. There are three approaches to extra-ordinary events: legitimate, mystical and the third one which tries to discover and explain the concept of Divine grace (karāmat). The first approach wants to coordinate karāmat and miracle and believes that the function of miracle is to confirm the mission of a prophet. In the mystical approach, karāmat is supposed to be a veiling, and the sālek is forbidden from it. But the holder of the third approach, without any idealism, has a positive view about karāmat and explains karāmat and its functions with respect to states in which the mystics are in.
ابن ابی جمهور. 1405ق. ع‍وال‍ی‌ال‍ل‍ئ‍ال‍ی. ج4. قم: م‍طب‍ع‍ه س‍ی‍دال‍ش‍ه‍دا (ع).
اگل، دنیز. 1379. «تذکرة‌الاولیاءهای عطار و جامی؛ تداوم نوشته‌های بنیادی تصوف»، ترجمة عبدالمحمد روح‌بخشیان. معارف. ش51.
ان‍ص‍اری، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ب‍ن محمد. 1362. طب‍ق‍ات‌‌ال‍ص‍وف‍ی‍ه. تصحیح و ح‍واش‍ی و تعلیقات ع‍بدال‍ح‍ی ح‍ب‍ی‍بی ق‍نده‍اری. به‌اه‍ت‍م‍ام و ک‍وش‍ش حسین آه‍ی. تهران: فروغی.
بهاءولد، محمدبن حسین خطیبی بلخی. 1382. معارف. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. 2ج. تهران: طهورى.
سالاری شادی، علی. 1386. «بازنگری در احوال و مناسبات شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دوره دوم. ش50.
سراج طوسی، ابونصر. 1914م. اللمع فى التصوف. تصحیح رینولد آلن نیکلسون. لیدن: بریل.
عطار نیشابوری، محمدبن اب‍راه‍ی‍م. 1905م. تذکرة‌الأولیاء. تصحیح رینولد آلن نیکلسون. 2ج. لیدن: لیدن.
غلامحسین‌زاده، غلامحسین و سیدجلال موسوی. 1389. «نقد و تحلیل کرامات خواجه عبیدالله احرار»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش20.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم‌بن هوازن. 1374. رساله قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.
قطب‌بن محیى، عبدالله. 1384. مکاتیب. قم: قائم آل محمد.
کاشانى، عزالدین محمود. 1367. مصباح‌الهدایه. تصحیح و تعلیقات جلال‌الدین همایی. تهران: هما.
لاهیجى، محمد. 1312ق. مفاتیح‌الإعجاز فى شرح گلشن راز. تصحیح میرزامحمد ملک‌الکتاب. بمبئى.
محمدبن منوّر. 1899م. اسرار‌التوحید فى مقامات ابوسعید ابوالخیر. سن پطرز بورگ. الیاس میرزا بوراغانسکى.
مستملى بخارى، اسماعیل. 1363. شرح التعرف. تصحیح محمد روشن. 5ج. تهران: اساطیر.
مولوى بلخی، جلال‌الدین محمد. 1373. مثنوى معنوى. تصحیح توفیق سبحانى. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
میبدى، رشیدالدین ابوالفضل. 1371. کشف‌الأسرار و عده‌الأبرار. تصحیح علی‌اصغر حکمت. 10ج. تهران: امیرکبیر.
نسفى، عزیزالدین. 1386. کشف‌الحقائق. تصحیح احمد مهدوى دامغانى. تهران: علمى و فرهنگى.
هجویرى، ابوالحسن على. 1375. کشف‌المحجوب. تصحیح ژوکوفسکى والنتین آلکسى‌یریچ. تهران: طهورى.
References
’Attār Neishābouri, Farid-oddin Mohammad Ebrāhim. (1905/1284SH). Tazkerat-ol-owliā’. Ed. by Rynold Alien Nicholson. 2 vols. Laiden: Brail.
Aghel, Daniz. (2000/1379H). “Tazkerat-ol-oliyā’-ha-ye ’Attār va Jāmi, Tadavom-e Neveshte-ha-ye Bonyādi-e Tasavvof”. Tr. by Abdol-mohammad Rouh-bakhshiyan. Ma’āref. Āzar va Esfand. No. 51.
Ansāri, Khājeh ’Abdollāh. (1983/1362SH). Tabaqāt o-ssoufiyah. Ed. by ’Abdol-hay Habibi Ghandehāri. With the effort of Hossein Āhi. Tehran: Foroughi.
Bahā’ Valad, Mohammad ibn Hasan. (2003/1382SH). Maꞌāref. Ed. by Badiꞌ-ozzamān Frouzānfar. 2 vols. Tehran: Tahouri.
Gholām-hosseinzādeh, Gholām-hossein & Seyyed Jalāl Mousavi. (2010/1389SH). “naghd o tahlil-e kerāmāt-e Khājeh ’Obeidollāh Ahrār”. The Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Autumn. No. 20.
Ghosheiri, ’Abdolkarim Ibn-e Hovāzan. (1995/1374SH). Resāleh Ghosheiriyeh. Ed. by Badi’-ozzamān Forouzānfar. 4th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi.
Ghotb ibn Mohi, ’Abdollāh. (2005/1384SH). Makātib-e ’Abdollāh-e Ghotb. 1st ed. Ghom. Entehsārāt-e Ghā’em-e Āl-e Mohammad.
Hojviri, Abol-hasan ’Ali. (1996/1375SH). Kashf-ol-Mahjoub. Ed. by V. Zhukovski. Tehran: Tahouri.
Kāshāni, ’Ezz-oddin Mahmoud. (1988/1367SH). Mesbāh-ol-hedāyah. Edition and explanation by Jalāl-oddin Homāei. Tehran: Homā.
Lāhiji, Shams-oddin Mohammad. (1933/1312SH). Mafātih-ol-e’jāz fi sharh-e Golshan-e rāz. Ed. by Mirzā Mohannad Malek-ol-ketāb. Bamba’i. With the introduction and effort of Mohammad Rezā Barzegar Khāleghi and ’Effat Karbāsi. Tehran: Zavvār.
Meibodi, Rashid-oddin Abolfazl. (1992/1371SH). Kashf-ol-asrār va ’oddat-ol-abrār. With the effort of ’Ali Asghar Hekmat. 10 vols. Tehran: Amirkabir.
Mohammad ibn Monavvar. (1899/1278SH). Asrār-ottowhid fi mghāmāt-e Abou-sa’eid Abolkheir. San Peterzbourg. Elyās Mirzā Bourāghanski.
Mostamli Bokhāri, Esmāeil. (1984/1363SH). Sharh-al-ta’arrof. Ed. by Mohammad Rowshan. 5 vols. Tehran: Asātir.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1994/1373SH). Masnavi ma’navi. Ed. by Towfigh Sobhāni. Tehran: Vezārat-e Farhang o Ershād-e Eslāmi.
Nasafi, Aziz-oddin Mohammad. (2007/1386SH). Kashf-ol-haghāyegh. With the effort of Ahmad Mahdavi Dāmghāni. Tehran: ’Elmi o Farhangi.
Serāj Tousi, Abu-nasr. (1914/11293SH). Al-lloma’ fi-ttasavvof. Ed. by Rynold Alien Nicholson. Laiden: Brail.
_||_
References
’Attār Neishābouri, Farid-oddin Mohammad Ebrāhim. (1905/1284SH). Tazkerat-ol-owliā’. Ed. by Rynold Alien Nicholson. 2 vols. Laiden: Brail.
Aghel, Daniz. (2000/1379H). “Tazkerat-ol-oliyā’-ha-ye ’Attār va Jāmi, Tadavom-e Neveshte-ha-ye Bonyādi-e Tasavvof”. Tr. by Abdol-mohammad Rouh-bakhshiyan. Ma’āref. Āzar va Esfand. No. 51.
Ansāri, Khājeh ’Abdollāh. (1983/1362SH). Tabaqāt o-ssoufiyah. Ed. by ’Abdol-hay Habibi Ghandehāri. With the effort of Hossein Āhi. Tehran: Foroughi.
Bahā’ Valad, Mohammad ibn Hasan. (2003/1382SH). Maꞌāref. Ed. by Badiꞌ-ozzamān Frouzānfar. 2 vols. Tehran: Tahouri.
Gholām-hosseinzādeh, Gholām-hossein & Seyyed Jalāl Mousavi. (2010/1389SH). “naghd o tahlil-e kerāmāt-e Khājeh ’Obeidollāh Ahrār”. The Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Autumn. No. 20.
Ghosheiri, ’Abdolkarim Ibn-e Hovāzan. (1995/1374SH). Resāleh Ghosheiriyeh. Ed. by Badi’-ozzamān Forouzānfar. 4th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi.
Ghotb ibn Mohi, ’Abdollāh. (2005/1384SH). Makātib-e ’Abdollāh-e Ghotb. 1st ed. Ghom. Entehsārāt-e Ghā’em-e Āl-e Mohammad.
Hojviri, Abol-hasan ’Ali. (1996/1375SH). Kashf-ol-Mahjoub. Ed. by V. Zhukovski. Tehran: Tahouri.
Kāshāni, ’Ezz-oddin Mahmoud. (1988/1367SH). Mesbāh-ol-hedāyah. Edition and explanation by Jalāl-oddin Homāei. Tehran: Homā.
Lāhiji, Shams-oddin Mohammad. (1933/1312SH). Mafātih-ol-e’jāz fi sharh-e Golshan-e rāz. Ed. by Mirzā Mohannad Malek-ol-ketāb. Bamba’i. With the introduction and effort of Mohammad Rezā Barzegar Khāleghi and ’Effat Karbāsi. Tehran: Zavvār.
Meibodi, Rashid-oddin Abolfazl. (1992/1371SH). Kashf-ol-asrār va ’oddat-ol-abrār. With the effort of ’Ali Asghar Hekmat. 10 vols. Tehran: Amirkabir.
Mohammad ibn Monavvar. (1899/1278SH). Asrār-ottowhid fi mghāmāt-e Abou-sa’eid Abolkheir. San Peterzbourg. Elyās Mirzā Bourāghanski.
Mostamli Bokhāri, Esmāeil. (1984/1363SH). Sharh-al-ta’arrof. Ed. by Mohammad Rowshan. 5 vols. Tehran: Asātir.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1994/1373SH). Masnavi ma’navi. Ed. by Towfigh Sobhāni. Tehran: Vezārat-e Farhang o Ershād-e Eslāmi.
Nasafi, Aziz-oddin Mohammad. (2007/1386SH). Kashf-ol-haghāyegh. With the effort of Ahmad Mahdavi Dāmghāni. Tehran: ’Elmi o Farhangi.
Serāj Tousi, Abu-nasr. (1914/11293SH). Al-lloma’ fi-ttasavvof. Ed. by Rynold Alien Nicholson. Laiden: Brail.
