نظریه بینامتنی در حوزه نقد ادبی عربی، ترجمه‌های ارائه شده از آن و معرفی بزرگان این حوزه

محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی

سجاد عربی ¹ (گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس)
حمیدرضا غلامی ² (دانشگاه پیام نور بابل.)

تاریخ دریافت : 1400/01/18 تاریخ پذیرش : 1400/04/30 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: نظریه بینامتنیت, ترجمه‌های بینامتنی در نقد ادبی عربی, میراث نقد کهن عربی, ناقدان عرب,

چکیده مقاله :

مفهوم بینامتنی در سال 1982میلادی توسط سیزا قاسم در مقاله ای تحت عنوان المفارقة فی القصّ العربی المعاصر (متناقض نما در داستان های معاصر عربی) در گفتمان نقد معاصر عربی سربرآورد؛ این نظریه با واکنش های متفاوتی از سوی ناقدان عربی همراه بود و ترجمه های متفاوتی از آن ارائه دادند و هرکدام دیدگاه های متفاوتی را در قبال آن ایراد کردند و برخی نیز به نظریه پردازی در این خصوص پرداختند و دیدگاه هایی را مطرح کردند که تا آن زمان در این حوزه مطرح نشده بود.در تحقیق حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، نظریة بینامتنی در حوزه نقد ادبی عربی، ترجمه های ارائه شده از آن، نحوه برخورد منتقدان عرب با آن و رویکردهای آنها در قبال این نظریه مورد بررسی قرار گرفته شده و مهمترین تلاش های نویسندگان این حوزه در جهان عرب مورد مداقه و واکاوی قرار گرفته شده است. نتایج نشان داد که بیش از بیست ترجمه با رویکردهای مختلف از این نظریه توسط نظریه پردازان عرب ارائه شد. تلاش های آنها درباره ی بینامتنی دو روند را در پیش گرفته است: رجوع به حوزه ی نقد کهن عربی و تطبیق این نظریه با میراث نقدی عرب، و اکتفا به شکل جدید نظریة بینامتنی بدون رجوع به میراث کهن نقد ادبی. منتقدان عرب در این خصوص به دستاوردهای زیادی در هر دوجنبه ی کاربردی و نظری دست یافته و در برخی اوقات به نظریه پردازی هم پرداخته اند.

چکیده انگلیسی:

The concept of intertextuality was introduced in 1982 by Siza Qasim in an article called “Paradoxical view in contemporary Arabic stories” in the discourse of  contemporary Arabic criticism. This theory was accom pained by different reactions from Arab critics and they have provided different translation of it, and have different views and same have theorized about this and they raised view that had hot been raised in this field until then.In the present study, an attempt is made to study and analyze intertextual theory in the field of Arabic literary criticism by descriptive-analytical method, and to examine the most important efforts and works of authors in this field in the Arab world. The results show that the efforts of contemporary Arab critics on intertextuality have taken two trends so far which are: The first is to refer to the field of ancient criticism and adapt this theory to the critical heritage, and the second is to suffice with the new form of intertextual theory without referring to the ancient heritage of literary criticism.Contemporary Arab critics have made great strides in both practical and theoretical terms, Their efforts and achievements in this field and other new theories show this.

منابع و مأخذ:

بنیس، محمد.(1979م). ظاهرة الشعر العربی المعاصر فی المغرب، الطبعة الأولی، بیروت: دارالعودة.

حافظ، صبری.(1986م). «التناص وإشارات العمل الأدبی»، مجلة عیون المقالات، العدد الثانی، شماره صفحات 77-100.

حسنی، المختار.(2003). «التناص فی الإنجاز النقدی»، مجلة علامات، جلد13، جزء49، صفحات 560- 578.

الرازی، شمس­الدین محمد بن قیس.(1388ش). المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح: علامه محمد بن عبدالوهاب قزوینی، مدرس رضوی و سیروس شمیسا، چاپ اول، تهران:نشر علم.

سارة، زاوی.(2008م). جمالیات التناص فی شعر عقاب بلخیر، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان عربی، دانشگاه محمد بوضیاف: المسیلة.

العدوانی، معجب.(2009). الروایة العربیة، نقد، چاپ اول، بیروت: دارالاعربیه للعلوم ناشرون.

عزام، محمد.(2001م). النص الغائب ، چاپ اول، دمشق: انتشارات اتحاد الکتاب العرب.

عطا، أحمد محمد.(2007م). «التناص القرآنی فی شعر جمال الدین بن نباتة المصری»، پژوهش ارائه شده از دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه «قناة سوئیس»، به چهارمین همایش بین المللی دانشکده زبانشناسی دانشگاه «المنیا»، آوریل.

الغذامی، عبدالله.(1993م). الخطیئة و التفکیر، چاپ اول، الکویت: دار سعاد الصباح 0

قاسم، سیزا.(1982م). «المفارقة فی القص العربی المعاصر»، مجلة فصول، جلد2، شماره2، صفحات 143- 151.

قائمی، مرتضی.(1387ش). «بینامتنی دیوان ابوالعتاهیه با نهج البلاغة»، مجله­ی انجمن ایرانی زبان وادبیات عرب، شماره­ی4، بهار وتابستان، صفحات 157- 178.

لوشن، نورالهدی.(1424هـ). «التناص بین التراث والمعاصرة»، مجلة جامعة أم القُری لعلوم الشریعة واللغة العربیة، ج15، صفحات 1019- 1034.

مفتاح، محمد.(1995م). تحلیل الخطاب الشعری(استراتیجیة التناص)، المرکز الثقافی العربی، الطبعةالأولی، مغرب: الدار البیضاء.

یقطین، سعید.(1992م). الروایة و التراث السردی، المرکز الثقافی العربی، چاپ اول، مغرب: انتشارات الدار البیضاء.