صنعت تکرار، انواع و کاربردهای آن در بدیع

محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی

علی صابری ¹ (دانشیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران مرکزی)

تاریخ دریافت : 1394/02/30 تاریخ پذیرش : 1394/02/30 تاریخ انتشار : 1391/06/01

کلید واژه: تکرار مصوت, جناس آوایی, هم‌آوایی, تکرار تأکیدی, رد العجز,

چکیده مقاله :

به نظر دانشمندان بلاغت یکی از ترفندهای رسایی کلام و شیوایی سخن در ادبیات کوتاه گویی (الإیْجَاز: brachylogy/brevity) است (نک، زیدان، 1/48) که حتی برخی آن را مرادف بلاغت می دانستند؛ (جاحظ، بی‌تا، 1/64، ابن رشیق، 1988م، 1/418؛ ابن اثیر،1998م، 2/55) و به معنی بیان معانی مورد نظر با کم‌ترین واژگان ممکن و به منظوری بلاغی است، بی‌آنکه ابهامی در فهم کلام ایجاد شود، (جاحظ، بی‌تا، 2/8؛ ابن رشیق،1988م، 1/431؛ تفتازانی، 1409ق، مختصر،199، همو، شروح التلخیص،1412، 3/159؛ حموی، 1987م، 2/274؛ رازی،1360، 377) اما گاهی نیز ادیب، به منظور افزایش اثرگذاری سخن یا لذت بخشی آن، از این ترفند عدول می‌کند و به آفرینش ساختاری نو و آرایش سخن خویش رومی‌آورد، در نتیجه از اصول، روش‌ها، مهارت‌ها، و شگردهای دیگری کمک می‌گیرد، تا کلامش گیراتر و سخنش اثربخش تر بنماید، و ما اکنون درصدد بیان یکی از این ترفندهای آرایش سخن و بررسی انواع، کاربردها و تأثیر آن در ادبیات هستیم، این شگرد هرچند در کتاب‌های بلاغت تحت عناوین گوناگون بیان شده است، و یا گاهی به برخی از آن‌ها اشاره ای نشد، اما ما برآنیم تا، بر خلاف شیوه‌ی دانشمندان بلاغت، همه را تحت یک نام و با عنوان صنعت <تکرار> بیاوریم، سپس به تقسیم‌بندی آن بپردازیم و با استفاده از شیوه‌ی تطبیقی در متون عربی، فارسی و گاهی انگلیسی، آن را بررسی کنیم، و خوانندگان در طی بحث پی‌خواهند برد که تمام این شگرد های ادبی نوعی تکرار است اما با عناوین متفاوت.