خیال خلّاق از نظر ابن‌سینا

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

مهدی نجفی افرا ¹ , فاطمه مرتجی ²

1 - استاد گروه فلسفه اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی
2 - دانشجوی دکترای فلسفه اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

تاریخ دریافت : 1395/03/22 تاریخ پذیرش : 1395/06/07 تاریخ انتشار : 1395/07/01

کلید واژه: خیال متصل, خیال منفصل, ابن‌سینا, حس مشترک, متخیله,

چکیده مقاله :

مبحث خیال که از مباحث مهم و اساسی در فلسفه و عرفان اسلامی است، بعد جهان‌شناختی و معرفت‌شناختی عظیمی دارد. ابن‌سینا از نخستین کسانی است که در این باب سخن گفته است. او خیال را در حوزه جهان‌شناسی واسطه عالم مادی و عقلی دانسته و در حوزه معرفت‌شناسی، با ایجاد تفاوت میان دو قوه ادراکی خیال و متخیله، با دو رویکرد متفاوت خیال معطوف به حس و خیال معطوف به عالم عقول را مورد توجه قرار داده است. ویژگی اتصاف به اوصاف و عوارض مادی، متعلق به خیال متصل معطوف به حس است و خیال متصل معطوف به عالم متعالی از ویژگی‌های متعالی، از جمله قدرت خلاقیت، تصرف در نفس و تصرف در عالم طبیعت برخوردار است. در این مقاله با روش اسنادی‌ـ‌تحلیلی تلاش کرده‌ایم منزلت معرفت‌شناختی و وجودشناختی خیال را در اندیشه ابن‌سینا به تصویر کشیده و اثبات کنیم که تمام آنچه در عرفان و فلسفه‌های پس از وی در این باب گفته شده به‌نحوی متأثر از اندیشه‌های این بزرگ فیلسوف بوده است.

چکیده انگلیسی:

Discussing on imagination is an important and vital issue in Islamic philosophy and mysticism. It has numerous ontological and epistemological dimensions. Avicenna was the first philosopher who cosmologically has distinguished imaginary world from material and intellectual ones. Epistemologically, he has made a distinction between imagination and imaginative taking two approaches to imagination which tends to the sense and tends to intellectual world. The material characters are devoted to the imagination tending towards sense but the imagination which tending towards the transcendental world is creative and immaterial which is able to change the things in the natural world. We, at this paper, by analytical and descriptive research method, have attempted to survey Avicenna’s approach to the imagination who has affected the next mystics and philosophers.

منابع و مأخذ:

ابن‌سینا (1326) تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات، قاهره: دار العرب.

همو. (1363) المبدأ و المعاد، تصحیح عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.

همو. (1364) ترجمه رساله اضحویه، تحقیق حسین خدیو جم، قم: بیدار.

همو. (1371) المباحثات، تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.

همو. (1375) الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.

همو. (1383الف) رساله نفس، تصحیح موسی عمید، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

همو. (1383ب) الهیات دانشنامه علائی، تصحیح محمد معین، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

همو. (1400ق) رسائل ابن‌سینا، قم: بیدار.

همو. (1404ق.الف) الشفاء (الالهیات)، تصحیح سعید زاید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

همو. (1404ق.ب) التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.

همو. (1404ق.ج) الشفاء (الطبیعیات)، تصحیح سعید زاید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

همو. (1404ق.د) الشفاء (المنطق)، تصحیح سعید زاید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

همو. (1405ق) الشفاء (الریاضیات)،تصحیح عبدالحمید صبره، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

شهروزوری، شمس‌الدین محمد (1383) رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.

کربن، هانری (1392) ابن‌سینا و تمثیل عرفانی، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.

ملکشاهی، حسن (1385) ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات، تهران: سروش.

نجفی‌افرا، مهدی (1384) «معادجسمانی از دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا»، برهان و عرفان، سال 2، ش4، ص202-183.

همو. (1391) «احتیاج معلول به علت در اندیشه ابن‌سینا»، آفاق حکمت، ش1، ص24-11.