نقش خدا در نظام معرفت‌شناسی دکارت و اوگوستینوس

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

سیدمصطفی شهرآیینی ¹ (گروه فلسفه، دانشگاه تبریز)
مریم غازی ² (کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه شهید بهشتی)

تاریخ دریافت : 1394/08/10 تاریخ پذیرش : 1394/11/25 تاریخ انتشار : 1395/01/01

کلید واژه: شناخت, خدا, عقل, شهود, اشراق,

چکیده مقاله :

در نظام فلسفی دکارت خدا نقشی محوری ایفا می‌کند. برای تضمین اعتبار معرفتی که تأمل‌گر دکارتی به‌دست می‌آورد، اثبات وجود خدایِ غیر فریبکار ضروری است. به عقیده دکارت، وجود چنین خدایی را نه به‌واسطۀ حواس ـ‌که گاه ما را می‌فریبد و اعتمادپذیر نیست‌ـ بلکه باید به‌نحو شهودی، یعنی به‌نحو پیشینی، اثبات کرد. با توجه به این نکته، شیوه رویگردانی اوگوستینوس از حواس برای تأمل در باب خدا، راهگشای دکارت در کشف اصول اولیه فلسفه خود، بدون توسل به حواس بود. برای بررسی نقش خدا در کسب معرفت نزد دکارت و اوگوستینوس، باید به این نکته توجه داشت که اوگوستینوس، همانند افلاطون، کلیات معقول را اصل و اساس عالم واقع می‌داند که در پرتو اشراق الهی از آنها آگاه می‌شویم. در واقع، اوگوستینوس خدا را نوری می‌داند که بدون او شناخت برای انسان ناممکن است، درحالی‌که به نظر دکارت، اساس عالم واقع، امور ریاضی، یعنی جزئیات معقول است که نه در خدا بلکه در ذهن انسان جای دارد و متعلق شهود قرار می‌گیرد و نقش خدایِ غیر فریبکار، جز تضمین اعتبار همین معرفت شهودی نیست. با این حال، دکارت در اثبات وجود این خدای غیر فریبکار از تقسیم‌بندی مراتب ادراک نزد اوگوستینوس بهره می‌برد. در مقاله پیش رو، با توجه به همین تقسیم‌بندی، به تفاوت نقش خدا و میزان دخالت فرد در کسب معرفت نزد این دو متفکر می‌پردازیم.

چکیده انگلیسی:

Cartesian philosophical system, God has a pivotal role. To secure the credibility of all knowledge the Cartesian meditators acquire, it is necessary to prove there is non-deceiving God. Existence of such God not through belief but via must be proved by intuition that is a priori. Prior to Descartes, thinkers like Augustine, Anselm, Bonaventure, anand Thomas Aquinas, among others, have tried to prove God via philosophical arguments. And Descartes’ contemporaries would hint critically to the effect of Augustine in his thought, especially with regard to God and His role in human knowledge. Setting aside the sense-data to meditate on God by Augustine has inspired Descartes in discovering his own first principles of philosophy without getting help from senses. For Augustine, the intelligible universals, i. e. the Platonic Ideas, are the basis of real world by which we became aware in the light of the divine illumination, while the basis of real world, for Descartes, is but the intelligible particulars, i. e. the mathematical objects. The former are placed within Gods’ Mind, while the latter within the human mind. While the intelligible Universals can not be grasped by Cartesian intuition, the intelligible particulars are only things can readily be intuited “here and now” (using the Hegelian terminology). By studying critically the theory of Illumination and that of Intuition, respectively, in Augustine and Descartes, the present paper tries to show the role of God and that of man in knowledge.

منابع و مأخذ:

ایلخانی، محمد (1380) متافیزیک بوئتیوس (بحثی در فلسفه و کلام مسیحی)، تهران: نشر الهام.

-----. (1386) تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: سمت.

بریه، امیل (1385) تاریخ فلسفه قرن هفدهم، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران: هرمس.

پورسینا، زهرا (1385) تأثیر گناه بر معرفت با تکیه بر آرای آگوستین قدیس، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

جرارد، اُ. دالی (1392) «آگوستین»، تاریخ فلسفه راتلج، ج2: از ارسطو تا آگوستین، ترجمه علی معظمی، تهران: نشر چشمه.

کاتینگم، جان (1392) دکارت، ترجمه سیدمصطفی شهرآیینی، تهران: نشر نی.

یاسپرس، کارل (1363) آگوستین، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.

Aquinas, Thomas (1947) Summa Theologica, translated by Fathers of the English Dominican Province, New York: Benziger Brothers.

Augustine (1953) “Letters”, in The Fathers of Church, vol.2, translated by sister Wilfrid Parsons, S.N.D, New York.

-----. (1982) The Literal Meaning of Genesis, translated by John Hammond Taylor, 2vols, New York: Newman.

Augustine (1998) Confessions, translated by Henry Chadwick, Oxford: Oxford University Press.

-----. (2003) On the Trinity, edited by G. B. Matthews, Cambridge University Press.

Bunnin, N. and Yu, J. (2008) The Blackwell Dictionary of Western Philosophy, New York: Wiley-Blackwell.

Descartes, Rene (1995) The Philosophical Writings of Descartes, translated by J. Cottingham, R. Stoothoff and D. Murdoch, Cambridge University Press, 2vols [CSM].

-----. (1995) The Philosophical Writings of Descartes, vol.III, The Correspondence, translated by J. Cottingham, R. Stoothoff, D. Murdoch and A. Kenny, Cambridge University Press, [CSMK].

-----. (1967-76) Oeuvres de Descartes, edited by C. Adam and Tannery, revised edition, Paris: Vrin/CNRS, 12vols [AT].

Friis Johansen, Karsten (2005) A History of Ancient Philosophy: From the Beginning to Augustine, trans. Henrik Rosenmeier, London and New York: Routledge.

Plato (1953) The Dialogues of Plato, translated by B. Jowett, Oxford University Press.

Popkin, R. (1968) The History Of Scepticism; From Erasmus To Descartes, New York: Happer and Row.