مواجهه گفتمان مقاومت (شیعی) و گفتمان سلفی ـ اخوانی بر ترتیبات امنیتی سنتی غرب آسیا

محورهای موضوعی : روابط بین الملل

مرتضی شیرودی ¹ (دانشیار علوم سیاسی پژوهشگاه امام صادق(ع)، قم، ایران)
احمدرضا شاه علی ² (استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/05/18 تاریخ پذیرش : 1398/12/17 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: گفتمان سیاسی شیعه, اسلام سَلَفی, اسلام اِخوانی, مجموعۀ امنیتی منطقه‌ای و غرب‌آسیا,

چکیده مقاله :

امروزه مساله پیچیده هویت با ورود به دنیای مدرن و سر برآوردن هویت های تازه و خدشه دار شدن اثر پیش‌رو می‌کوشد تا با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با کاربست ملاحظات کاربردی، به ارائۀ تحلیلی واقع‌بینانه از ماهیتِ رقابتِ گفتمان مقاومت (شیعی) در تقابل با گفتمان‌های سلفی و اخوانی در حوزۀ راهبردی غرب‌آسیا مبادرت ورزد. از این‌رو پرسشی که نگارندگان پژوهش حاضر درصدد پاسخ به چرایی آن برآمده‌اند چنین ترتیب‌بندی شده است که تأثیرات گفتمان مقاومت(شیعی) بر نظم امنیتی غرب‌آسیا در مواجهه با گفتمان‌های سلفی و اخوانی چگونه ارزیابی می‌گردد؟ فرضیه‌ای که از معبر پرسش فوق مطرح می‌گردد آن است که متعاقب دگردیسی‌های رخ نموده، طی سالیان اخیر، گفتمان مقاومتِ شیعی در مقابل گفتمان‌ سلفی و اخوانی توانسته است تا کشورهای اسلامی و انقلابیِ حاضر در حوزۀ راهبردی غرب‌آسیا را هم در شکل، هم در روش، هم در شعار و هم در هدف تحت تأثیر خود قرار دهد. انتخاب اسلامِ انقلابی به‌عنوان ایدئولوژی مبارزه و مقاومت، کوشش برای دستیابی به حکومت اسلامی و نقش جریان‌های فکری در لایه‌های مختلف جوامع اسلامی نمونه‌های بارزی از تأثیراتِ ژرف گفتمان مقاومت بر حوزه مزبور به‌شمار می‌روند.

چکیده انگلیسی:

The present work seeks to provide a descriptive-analytical approach to a realistic analysis of the competing nature of the (Shiite) discourse of opposition to the Salafist and Brotherhood discourses in the strategic domain of West Asia. So the question that the authors of this study is trying to answer is why is the impact of the (Shiite) discourse on the West Asian security order in the face of the Salafist and Brotherhood discourses evaluated? The hypothesis raised by this question is that in recent years, the discourse of Shiite resistance to Salafist and Brotherhood discourse has succeeded in bringing the Islamic and revolutionary countries present in the West Asian strategic field in form, method, slogan and in The goal is to influence. The choice of revolutionary Islam as the ideology of struggle and resistance, the attempt to achieve Islamic rule, and the role of intellectual currents in different layers of Islamic societies are examples of the profound effects of (Shiite) discourse on this area. To this end, in order to maintain the political structure of the countries of the region and subsequently to prevent the maximization of the growing power of the discourse, the Salafist and Brotherhood discourses have sought to maximize the discourse of the (Shiite) resistance. This, in turn, has led to the proxy war and sometimes to the hidden discourse between the two mentioned discourses and, of course, to the detriment of the Salafist and Brotherhood discourses.

منابع و مأخذ:

• ابوالحسن شیرازی، حبیب الله و پارسه، رضا (1393). «ائتلاف سه گانه ایران، سوریه و حزب الله و تأثیر آن بر منافع امریکا در خاورمیانه»، فصلنامه سیاست جهانی، شماره 1.


• احمدی، سیدعباس (1389). «نقش مذهب در گسترش حوزه نفوذ مطالعه موردی تشیع و ایران»، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 1.


• احمدی، وحیده (1393). «رویکرد اتحادیه عرب به مسئله فلسطینی ها»، فصلنامه فلسطین، شماره 22 و 23.


• اسدی، حیدر و رجبی، هادی (1396). «نقش فرهنگ مقاومت در امنیت داخلی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست، شماره 16.


• اکبری، حسین (1396). تقابل گفتمان مقاومت و گفتمان نظام سلطه، تهران: دانشگاه جامع امام حسین(ع).


• امیری، سروش (1397). «نسبت دگرگونی های منطقه غرب آسیا با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش های سیاسی جهان اسلام، شماره 27، تابستان، صص 95-120.


• آذرشب، محمدتقی و مومنی، سید محمدجواد (1396). «الزامات امنیت منطقه‌ای و استراتژی امنیتی ایران در خاورمیانه»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 1، شماره 2، پاییز.


• بخشی، عبدالله علی (1395). از حجاز تا شام: بررسی بنیان های عقیدتی جریان های تروریستی، تهران: انتشارات کلام ماندگار.


• بهروزلک، غلامرضا (1386). مجموعه مقالات روش شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).


• بوزان، بری (1388). چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.


• بوزان، بری (1390). مردم، دولت ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.


• چگینی زاده، غلامعلی و عسگری کرمانی، حامد (1396). زبان، کنش، امنیت: مطالعات امنیتی کپنهاگ، تهران: وزارت امورخارجه.


• حجازی، سیدنصرالله و بهرامی، وحید (1398). «کاربست روش تحلیل گفتمان لاکلاو و موف در رشته علوم سیاسی»، فصلنامه روش شناسی علوم انسانی، شماره 99.


• خمینی، روح الله (1369). صدور انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).


• دهشیری، محمدرضا (1388). بازتاب مفهومی و نظری انقلاب اسلامی ایران در روابط بین الملل، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.


• دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1383). «طرح خاورمیانه بزرگ و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 3.


• دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال الدین (1391). «بیداری اسلامی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال نهم، شماره 28.


• دیانت، محسن و روشن چشم، حامد (1396). «آثار و پیامدهای حضور و ظهور گروه‌های افراطی در تحولات امنیتی غرب آسیا در بستر جهانی شدن (با تاکید بر داعش)»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 1، شماره 1، تابستان.


• روحانی، حسن (1391). «گفتمان امام خمینی پیرامون امنیت ملی و سیاست خارجی»، فصلنامه راهبرد، شماره 65.


• روشن چشم، حامد؛ اصلانی، مسعود و افراسیابی، هادی (1397). «فرصت‌های سیاسی و تاثیر آن در وقوع بحران‌های امنیتی بر پایه نظریه ساختار فرصت سیاسی مک آدام»، فصلنامه راهبرد سیاسی، دوره 2، شماره 6، پاییز.


• زرقانی، سیدهادی و احمدی، ابراهیم (1396). «شیعه هراسی به مثابه قلمروسازی گفتمانی محور «غربی ـ عربی» در بحران های ژئوپلیتیکی خاورمیانه؛ مطالعه موردی بحران سوریه»، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 1.


• ستوده، علی اصغر و خزائی، جعفر (1395). «ماهیت فرقه گرایی جدید عربستان سعودی علیه جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه حبل المتین، شماره 15.


• ستوده، علی اصغر و نیاکوئی، سیدامیر (1397). «پویش های امنیتی جدید و گذار ترکیه از مجموعه امنیتی بالکان ترکیه به مجموعه امنیتی خاورمیانه»، پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل، شماره 2.


• شیهان، مایکل (1388). امنیت بین الملل، ترجمه سیدجلال دهقانی فیروزآبادی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.


• عبداله‌خانی، علی (1389). نظریه های امنیت، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.


• فاطمی نژاد، سیداحمد و محمدزاده، علیرضا (1397). «بررسی جایگاه افغانستان جدید در مجموعه های امنیتی منطقه ای از آسیای مرکزی تا آسیای جنوبی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 11، شماره 2، پاییز و زمستان.


• قدسی، امیر (1397). «نظام ژئوپلتیکی غرب آسیا و نظم مطلوب منطقه ای ایران»، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، شماره 72.


• مبینی کشه، زهرا؛ یزدانی، عنایت الله و امیدی، علی (1397). «تارشگری جهانی و امنیت بین المللی بر اساس مکتب کپهنگ»، فصلنامه امنیت پژوهی، شماره 30، پاییز.


• مرادی، اسدالله و شهرام نیا، امیرمسعود (1394). «بحران سوریه و امنیت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست، شماره 15.


• معینی الدینی، جواد و ابوالحسن شیرازی، حبیب الله (1387). «تقابل خاورمیانه اسلامی با طرح خاورمیانه بزرگ»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 41.


• نصری، قدیر (1390). «تأملی نظری در یافته ها و دشواری های بری بوزان در بررسی امنیت»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 4.


• نیاکوئی، سیدامیر و ستوده، علی اصغر (1394). «ماهیت راهبرد عربستان سعودی علیه انقلاب اسلامی ایران در منازعات سوریه و عراق»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره 17.


• Atacan, F (2005). "Explaning Religions politics at the crossroad, AKP-SP, Twrkish studies.


• Azizi, Hamidreza (2018). “Analyzing Iran’s Security Ties With Central Asia Based on the Regional Security Complexes Theory”, Central Eurasia Studies.


• Bergen, Peter & Hoffman, Bruce (2010). “Assessing The Terrorist Threat, A Report Of The Bipartisan Policy Centre’s National Security Preparedness Group”.


• Buzan, Barry (1998). “People, States & Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post – Cold war Era”. London: Harvester wheatsheaf publication.


• Barry (2012). “Logic of Regional Security in the Post – Cold War World”, The New Regionalism & The Future of Security & Development.


• Casey, l. Addis (2011). “Lebanon: Background & U.S Relation”, Congressional Resarch Service, New York.


• Guse, Gregory (2010). “The International Relations Of The Persian Gulf”, Cambridge University Press.


• Helfont, Samuel (2009). “The Muslim Brotherhood & The Emerging Shia Crescent”, The International Institute For Strategic Studies Cockburn, Patrick (2015). “The Rise Of Islamic State: ISIS & The new Sunni Revolution”, New York, United States.


• Niakoyi, Amir & Sotoudeh, Ali Asghar (2015). “The Impact Of Internal Conflicts In Syria & Iraq On The Security Of The Middle East”, Researches Policy Strategic Quarterly.


• Shabaneh, Ghassan (2013). “Kery’s Visit To Saudi Arabia & The Saudi American Relations”, Ceter for Studies.


• Tamimi, Aymenn (2014). “The Islamic State Of Iraq & Al – Sham”, Middle East Review Of International Affairs.