شناسایی اصول ومبانی مکان‌یابی فضای مناسب شهری جهت اسکان موقت پس اززلزله احتمالی تهران( نمونه مطالعاتی: منطقه 3 تهران)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

روزبه زمانیان ¹ (گروه شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
میلاد بختیاری ² (گروه معماری،بازسازی پس از سانحه،دانشگاه آزاد اسلامی واحد پردیس/تهران،ایران)

تاریخ دریافت : 1401/07/24 تاریخ پذیرش : 1401/11/01 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: زلزله, مکان یابی, شهر تهران, اسکان موقت, منطقه 3 شهر تهران,

چکیده مقاله :

اسکان موقت جمعیت آسیب دیدگان فرایندی است که مستلزم آن، شناسایی فضاهای مناسب برای استقرارجمعیت، برنامه ریزی، مدیریت و ارئه راهکارهای مناسب قبل و حین وقوع زلزله احتمالی می‌باشد. منطقه 3 شهرداری تهران، منطقه مستعدی برای وقوع زلزله می‌باشد و وجود گسل‌های مؤثر در آسیب‌پذیری شهر تهران ازجمله گسل‌های مشاء، گسل شمال تهران و گسل ری و همچنین تأثیر گسل‌هایی در داخل و پیرامون منطقه ازجمله گسل محمودیه، گسل داودیه، گسل تلو پایین، گسل شیان و کوثر بروز خطر زمین‌لرزه را در این منطقه تشدید می‌کند. این مسئله ضرورت مدیریت بحران و بحث مکان‌یابی فضاهای بهینه جهت اسکان موقت، مخصوصاً فضاهای سبز و باز در مواقع بعد از رخداد زلزله برای کمک‌رسانی و اسکان شهروندان را ضروری جلوه داده است. بنابراین موضوع مکان‌یابی، تعیین فضاهای شهری با قابلیت اسکان موقت و ارائه یک الگوی مناسب اسکان با در نظر گرفتن پارامترها و عوامل مؤثر مکانی مهم‌ترین هدف این پژوهش برای مدیریت بحران بعد از زلزله احتمالی تهران در منطقه 3، در نظر گرفته شده است. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی بوده و روش بررسی آن توصیفی-تحلیلی است .در همین راستا با استفاده از مطالعات اسنادی و کتابخانه، چارچوب مفهومی و مروری بر تجارب، مطالعات پیشین مورد بررسی قرار گرفته است . این تحقیق با تحلیل داده‌ها به صورت کیفی و کمی و با شناسایی معیارها و اصول مکان‌یابی سکونتگاه‌های موقت و وزن دهی به معیارها از طریق ماتریس مقایسه زوجی انجام شد . جهت مکان‌یابی فضاهای باز موجود از روش سلسله مراتبی AHP استفاده گردیده است.

چکیده انگلیسی:

The temporary settlement of the affected population is a process that requires the identification of suitable spaces for the settlement of the population, planning, management and providing appropriate solutions before and during a possible earthquake. Region 3 of Tehran municipality is a prone area for earthquakes and the presence of faults affecting the vulnerability of Tehran city, including Masha faults, North Tehran fault, and Ray fault, as well as the influence of faults in and around the region, including Mahmoodieh fault, Davodieh fault, Telo Bayan fault, and Xian and Kausar increase the risk of earthquakes in this region. This issue has shown the necessity of crisis management and the discussion of locating optimal spaces for temporary accommodation, especially green and open spaces after an earthquake to provide assistance and accommodation to citizens. Therefore, the issue of locating, determining urban spaces with the ability of temporary accommodation and providing a suitable pattern of accommodation by considering the effective spatial parameters and factors is considered the most important goal of this research to manage the crisis after the possible earthquake of Tehran in region 3. This research is applied in terms of its purpose and its research method is descriptive-analytical. In this regard, previous studies have been examined using documentary and library studies, a conceptual framework and a review of experiences. This research was done by qualitative and quantitative data analysis and by identifying the criteria and principles of locating temporary settlements and weighting the criteria through a pairwise comparison matrix. Hierarchical AHP method has been used to locate existing open spaces.

منابع و مأخذ:

اسماعیلی، سهیلا. (1393). امکان‌سنجی کاربرد و مکان‌یابی فضاهای سبز شهری برای اسکان موقت پس از زلزله احتمالی تهران، مورد مطالعاتی منطقه 22 شهرداری تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته بازسازی پس از سانحه، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.

اشراقی، مهدی؛ ایرانمنش، فاضل.(1385). مکان‌یابی اماکن اسکان موقت جمعیت‌های آسیب‌دیده از زلزله با استفاده از GIS در منطقه 2 شهرداری تهران، دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی.

امیدوار، بابک؛ نوجوان، مهدی و برادران شرکا، محمد. (1389). مکان‌یابی اسکان موقت با استفاده از GIS (مطالعه موردی: منطقه 1 تهران). دومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری.

آذرکیش، محسن. (1393). مکان‌یابی سایت‌های اسکان موقت پس از وقوع حوادث طبیعی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی و GIS (مطالعه موردی: منطقه دو شهرداری زاهدان). نشریه فضای جغرافیایی. جلد 17. شماره 58. 189- 169.

بهزادفر، مصطفی و زمانیان، روزبه. (1386). کاربرد تصمیم سازی چند معیاره فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی گردشگری. نمونه موردی: شهرستان نیشابور. نشریه بین‌المللی فنی ـ مهندسی، شماره ۱۸، ص 22-1.

پازوکی، شهرام. (1369). اقامتگاه موقت. دانشگاه شهید بهشتی.

پیام راد، داوود و علی‌رضا وفای نژاد. (1394). کمک به مدیریت بحران زلزله با مکان‌یابی مراکز اسکان موقت با استفاده از یک سیستم حامی تصمیم‌گیری GIS مبنا مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری اصفهان. نشریه علمی پژوهشی علوم و فنون نقشه‌برداری، دوره پنجم، شماره 2. صص. 246-231.

ترکیان، مهدی، دانشفرد، کرم الله، ولی خانی، ماشالله، پیله وری، نازنین. (1401). ارائه مدل عوامل مؤثر بر اجرای خط­مشی های مدیریت بحران ایران با رویکرد ساختاری تفسیری. مسکن و محیط روستا، پژوهشکده سوانح طبیعی. شماره 178.  48- 35.

جایکا، آژانس بین‌المللی همکاری‌های ژاپن. (1380). مطالعات ریز پهنه‌بندی لرزه‌ای تهران بزرگ.

خاکی، راضیه. (1388). بررسی روش‌های اسکان موقت پس از زلزله احتمالی تهران در پارک‌ها (مورد مطالعاتی: پارک پلیس منطقه 4). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته بازسازی پس از سانحه، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.

داریوش، امین، محمدی، محمد امین. (1401). ارائه مدل تخصیص بهینه به آسیب دیدگان در حوادث. شماره 1 سال چهاردهم. نشریه مدیریت بحران و وضعیت های اضطراری، دانشگاه جامع امام حسین. 88- 45.

دانایی نیا، احمد و زاغیان، محمد علی. (1397). مکانیابی اسکان ‌موقت ‌زلزله زدگان ‌در ‌بافت ‌تاریخی؛ مبانی و‌راهبردها مطالعة‌ موردی:‌ محلة ‌محتشم ‌کاشان. فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه ریزی فضایی (جغرافیا). سال هشتم، شماره چهارم، (پیاپی 31 ). 46-27.

رستمی، فرزاد؛ مرزبانی، فروزان؛ حریری، رحمان. (1401). تحلیل ابعاد نرمافزاری مدیریت بحران در زلزله سال 69 در استان کرمانشاه، شماره 2 سال چهاردهم. نشریه مدیریت بحران و وضعیت های اضطراری، دانشگاه جامع امام حسین.  101-61.

زنیان، بهاره. (1390). برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های موقت در شهر تهران پس از وقوع زلزله احتمالی مورد مطالعاتی منطقه ‎۱۰ تهران. محله بریانک-هفت چنار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی تهران.

ساعدی خامنه، سیمین و سید بهشید حسینی. (1389). تحلیل و بررسی اولویت‌های زنان برای سکونت در گونه‌های اسکان موقت(انتقالی) موردپژوهشی منطقه 9 تهران. نامه معماری و شهرسازی. 24-5.

شادی طلب، ژاله. (1372). مدیریت بحران: برنامه‌ریزی پس از فاجعه زلزله. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 3 و 4. 151- 125.

شجاع عراقی، مهناز؛  تولایی، سیمین. (1390). مکان‌یابی بهینه پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی منطقه 6 شهرداری تهران). فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای. شماره 10، 60-41.

شعیبی، عباس. (1391). جزوه برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه شهید بهشتی. تهران.

عالمى بابک و مجیدى، مرتضى. (1400). تبیین راهکارهاى طراحى اسکان موقت بر مبناى مسکن عشایرى ایران. فصلنامه د انش پیشگیرى و مد یریت بحران. دورة یازدهم، شمارة چهارم. 427- 415.

فلاحی، علیرضا.(1386). معماری سکونتگاه‌های موقت پس از سوانح. مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. تهران.

قنبری، حکیمه و احدنژاد محسن. (1385). ایمنی در معابر شهری با تأکید بر نقش مکان گزینی بهینه پارکینگ‌ها در کاهش حوادث ترافیکی نمونه موردی مطالعه منطقه 3 شهرداری تبریز. برگزیده مجموعه مقالات دومین همایش جامعه ایمن شهر تهران. 198-185.

کره ئی، علی‌رضا. (1388). مکان‌یابی مراکز اسکان موقت پس از زلزله: نمونه موردمطالعه نواحی سه و هفت منطقه چهار تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی تهران.

گیوه چی، سعید و محمدامین عطار. (1392). مکان‌یابی اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از gis و تکنیک AHP مطالعه موردی: منطقه شش شهر شیراز. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای. سال پنجم. شماره 17. 118-101.

لحمیان، رضا و غلام غلامی. (1398). برنامه‌ریزی بهینه اسکان موقت شهری در حوادث طبیعی(مطالعه موردی: شهر ساری). فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا. سال نهم. شماره 2. 806- 793.

مقصودی، مهران و گورابی، ابوالقاسم و یمانی، مجتبی و بذرافکن، مرضیه. (1400). مکان یابی اسکان موقت مبتنی بر مخاطره سیل در شیراز. پژوهشهای جغرافیای طبیعی. دور‌ۀ 75‌، شمارۀ‌6.  507- 487.

مهندسین مشاور شاران. (1389). خلاصه گزارش طرح تفصیلی منطقه 3. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران(نهاد مشترک مسئول تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی شهر تهران).

نظم فر، حسین؛ عشقی چهاربرج، علی. (1394). پیش‌بینی سایت‌های اسکان موقت در سناریوهای مختلف زلزله(نمونه موردی: منطقه 3 شهرداری تهران). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی. شماره 15. 126-113.

Asefi, Maziar & Aram, Soheila & Haghparast, Farzin. (2020). Proposing a Flexible Model for Temporary Housing using Digital Design Techniques. Volume 32. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning

Asefi, Maziar & Farrokhi, Shahin. (2018). Proposing a Model for the Design of Post-Disaster Temporary Housing Based on the Needs of the Injured with Post-Implementation Evaluation Approach (Case Study: Earthquake-Stricken Villages in Heris of East Azerbaijan). Volume 7, No. 1. Serial No.21. Journal of Research and Rural Planning

Corsellis, Tom & vitale, Antonella. )2005(. Transitional Settlement: Displaced Populations, University of Cambridge shelterproject. p.7.

Jutvik, Kristoffer and Robinson, Darrel. (2020). Permanent or temporary settlement? A study on the short-term effects of residence status on refugees’ labour market participation. Comparative Migration Studies. 8:44.

Perrucci, Daniel & Baroud, Hiba. (2020). A Review of Temporary Housing Management Modeling: Trends in Design Strategies, Optimization Models, and Decision-Making Methods.  Volume 12. Issue 24. Sustainability.

Alami Babak and Majidi, Morteza. (2021). Explaining the design strategies of temporary housing based on Iranian nomadic housing. Crisis Prevention and Management Knowledge Quarterly. 11th cycle, number 4. 415-427.

Asefi, Maziar & Aram, Soheila & Haghparast, Farzin. (2020). Proposing a Flexible Model for Temporary Housing using Digital Design Techniques. Volume 32. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning

Asefi, Maziar & Farrokhi, Shahin. (2018). Proposing a Model for the Design of Post-Disaster Temporary Housing Based on the Needs of the Injured with Post-Implementation Evaluation Approach (Case Study: Earthquake-Stricken Villages in Heris of East Azerbaijan). Volume 7, No. 1. Serial No.21. Journal of Research and Rural Planning

Azarkish, Mohsen. (2013). Locating temporary accommodation sites after natural disasters using hierarchical analysis method and GIS (Case study: Zahedan two municipality region). Geographical space journal. Volume 17. Number 58. 169-189.

Behzadfar, Mustafa and Zamaniyan, Roozbeh. (2007). Application of multi-criteria decision-making process of hierarchical analysis in tourism planning. Case example: Neishabur city. International Technical-Engineering Journal, No. 18, pp. 1-22.

Corsellis, Tom & vitale, Antonella. )2005(. Transitional Settlement: Displaced Populations, University of Cambridge shelterproject. p.7.

Danaei Nia, Ahmed and Zaghian, Mohammad Ali. (2017). Locating the temporary accommodation of the earthquake victims in the historical context; Basics and strategies of a case study: Mohtasham neighborhood of Kashan. Quarterly Scientific-Research Journal of Spatial Planning (Geography). Eighth year, number four, (31 in a row). 46-27.

Dariush, Amin, Mohammadi, Mohammad Amin. (2022). Providing an optimal allocation model to victims in accidents. Number 1 of the 14th year. Journal of crisis management and emergency situations, Imam Hossein University. 45-88.

Eshraghi, Mehdi; Iranmanesh, Fazel. (2015). Locating temporary shelters for earthquake-affected populations using GIS in District 2 of Tehran Municipality, Second International Conference on Comprehensive Crisis Management in Unforeseen Natural Disasters.

Fallahi, Alireza. (2006). Architecture of temporary settlements after disasters. Printing and Publishing Center of Shahid Beheshti University. Tehran.

Ghanbari, Hakimeh and Ahadnejad Mohsen. (2006). Safety in urban roads with an emphasis on the role of optimal placement of parking lots in reducing traffic accidents, a case study of Region 3 of Tabriz Municipality. The selected collection of articles of the second conference of safe society in Tehran. 185-198.

Giveh Chi, Saeed and Mohammad Amin Attar. (2012). Locating temporary accommodation after the earthquake using GIS and AHP technique, case study: six cities of Shiraz. Urban and regional studies and research. fifth year No. 17. 118-101.

Ismaili, Soheila. (2013). Feasibility of using and locating urban green spaces for temporary accommodation after a possible earthquake in Tehran, a case study of District 22 of Tehran Municipality. Master's thesis, field of post-disaster reconstruction, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University.

JICA, Japan International Cooperation Agency. (2001). Studies of seismic microzoning of Greater Tehran.

Joyful, Jhaleh. (1993). Crisis management: Planning after an earthquake disaster. Social Science Quarterly. No. 3 and 4. 151-125.

Jutvik, Kristoffer and Robinson, Darrel. (2020). Permanent or temporary settlement? A study on the short-term effects of residence status on refugees’ labour market participation. Comparative Migration Studies. 8:44.

Khaki, Razia. (2009). Examining the methods of temporary accommodation after the possible earthquake in Tehran in parks (case study: Police Park, Region 4). Master's thesis in post-disaster reconstruction, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University.

Korei, Alireza. (2009). Locating temporary accommodation centers after the earthquake: the case study of the three and seven districts of the fourth district of Tehran. Master's thesis. Shahid Beheshti University of Tehran.

Lahmian, Reza and Gholam Gholami. (2018). Optimal planning of temporary urban accommodation in natural disasters (case study: Sari city). Quarterly scientific-research journal of geography. ninth year No. 2. 793-806.

Maqsoudi, Mehran and Gourabi, Abulqasem and Yamani, Mojtaba and Bazarafkon, Marzieh. (2021). Locating temporary accommodation based on flood risk in Shiraz. Natural geography research. Volume 75, Number 6. 487-507.

Nazmfar, Hossein; Eshghi Chaharbarj, Ali. (2014). Prediction of temporary accommodation sites in different earthquake scenarios (case example: Zone 3 of Tehran Municipality). Quarterly Journal of Geography and Environmental Studies. No. 15. 126-113.

Omarid, Babak; Tahanesh, Mehdi and Brothers of Sharekha, Mohammad. (2010). Locating temporary accommodation using GIS (Case study: District 1 of Tehran). The second urban planning and management conference.

Payam Rad, Dawood and Alireza Vafainejad. (2014). Helping earthquake crisis management by locating temporary accommodation centers using a GIS decision support system based on a case study: District 8 of Isfahan Municipality. Scientific Research Journal of Mapping Sciences and Techniques, fifth volume, number 2. pp. 246-231.

Pazuki, Shahram. (1990). Temporary Residence. Shahid Beheshti University.

Perrucci, Daniel & Baroud, Hiba. (2020). A Review of Temporary Housing Management Modeling: Trends in Design Strategies, Optimization Models, and Decision-Making Methods.  Volume 12. Issue 24. Sustainability.

Rostami, Farzad, Marzbani, Forozan, Hariri, Rahman. (2022). Analysis of the software dimensions of crisis management in the 1969 earthquake in Kermanshah province, number 2 of the 14th year. Journal of crisis management and emergency situations, Imam Hossein University. 101-61.

Saedi Khamene, Simin and Seyed Behshid Hosseini. (2010). Analysis and investigation of women's preferences for living in the types of temporary

     (transitional) accommodation studied in the 9th district of Tehran. Letter of architecture and urban planning. 24-5.

Sharan Consulting Engineers. (2010). Summary of comprehensive plan report of region 3. Tehran city planning and studies center (joint institution responsible for preparing comprehensive and detailed plans of Tehran city).

Shoaibi, Abbas. (2011). Urban planning pamphlet. Shahid Beheshti University. Tehran.

Shoja Iraqi, Mahnaz; Tolai, Simin. (2011). Optimum location of crisis management support bases using geographic information system (case study of district 6 of Tehran municipality). Regional Urban Studies and Research Quarterly. No. 10, 60-41.

Turkian, Mehdi, Daneshfard, Karamullah, Wali Khani, Mashallah, Pilehvari, Nazanin. (2022). Presenting the model of effective factors on the implementation of Iran's crisis management policies with an interpretive structural approach. Housing and Village Environment, Natural Disasters Research Institute. No. 178. 35-48.

Zenian, Bahareh. (2011). Planning of temporary settlements in the city of Tehran after a possible earthquake, the study case of the 10th district of Tehran. Briyanak-Haft Chanar neighborhood. Master's thesis. Shahid Beheshti University of Tehran.