خصوصیات اکولوژیک گونه دارویی سنبل‌الطیب کوهی (Valeriana sisymbriifolia) در استان یزد (مطالعه موردی منطقه بهاباد)

محورهای موضوعی : مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

فاطمه شارجبیان ¹ , علی اصغر مصلح آرانی ² , زین العابدین حسینی ³ , رضا باقری ⁴ , هنگامه زندی ⁵

1 - دانشگاه یزد
2 - استاد، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، گروه محیط زیست
3 - استادیار، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، گروه مرتع و آبخیزداری
4 - اداره کل منابع طبیعی استان یزد
5 - دانشیار، مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذا، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد

تاریخ دریافت : 1394/06/18 تاریخ پذیرش : 1394/12/06 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: یزد, بهاباد, بیومتری, خصوصیات اکولوژیک, Valerianasisymbriifolia,

چکیده مقاله :

گونه Valeriana sisymbriifolia (سنبل الطیب کوهی) از زمان‌های قدیم به عنوان آرامش‌بخش اعصاب و برای رفع بی‌خوابی استفاده می‌شده است. این بررسی به منظور شناخت برخی خصوصیات اکولوژیکی، تلاش در جهت زراعی کردن و هم‌چنین جلوگیری از تخریب این گونه در رویشگاه طبیعی انجام شد. ویژگی‌های رویشگاهی این گونه مانند هوا و اقلیم‌شناسی، خاک، گونه‌های همراه، فنولوژی و خصوصیات بیومتری جمعیت این گونه مورد بررسی قرار گرفت. بذرهای این گونه جمع آوری و تأثیر تیمارهای مختلف بر جوانه زنی آنها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که این گونه در شیب شمالی کوه‌های کم کوئیه بهاباد استان یزد در ارتفاع 1850 متر از سطح دریا پراکنش دارد. اقلیم محل پراکنش بر اساس روش آمبرژه خشک سرد می-باشد. نتایج آزمایشات خاک حاکی از بافت لومی شنی، غیر شور، با اسیدیته خنثی رو به قلیایی و مواد آلی کم برای رویش سنبل الطیب است. همچنین براساس تحقیق حاضر تجدید حیات این گونه به خوبی انجام گرفته و زمان رشد رویشی آن از اردیبهشت تا تیرماه بوده‌است. در رویشگاه این گونه، گونه‌های همراه ارس، بادام کوهی ، شن، عروس سنگ و شیرخشت دیده شده که نشان از نیاز رطوبتی مناسب و اقلیم مناطق کوهستانی است. نتایج هم‌چنین نشان داد که تیمارهای اسید جیبرلیک و نیترات پتاسیم و سرمادهی در اکثر غلظت‌های به کار برده شده تأثیر معنی‌داری بر افزایش جوانه زنی بذرهای این گونه نسبت به شاهد نداشته‌اند نتایج این تحقیق می‌تواند برای گسترش این گونه دارویی در مناطق با شرایط اکولوژیکی مشابه برای حفظ و بهره‌برداری از این گونه استفاده شود.

چکیده انگلیسی:

Valeriana sisymbriifolia species is a kind of Valerianaceae which has been used as soothing nerves, eliminating insomnia from past until now. This study was conducted for recognizing some ecological characteristics, trying in order to farming, and preventing its destruction in the natural habitat. Habitat characteristics of this species such as climatology, soil characteristics, associated species, phenology and biometric characteristics of population were investigated in order to research. After collecting the species' seeds, the effects of different treatments on germination were investigated. The results indicate this species are distributed in height of 1850 meters above sea level in the northern slope of the Kam Kuiye mountains of Bahabad city of the Yazd province. The site's climate is cold and dry based on Dr. Karimi method. Moreover, soil characteristics' studies show that sandy loam texture ,non-saline, with neutral PH near alkaline, low organic material, 30-35% lime for growing of Valerian is suitable. According to this study regeneration of this species is done well and its vegetative growth time is from April to July. In this site, Juniperus, Amygdalus scoparia, Lonicera, Dionysia, Cotoneatster are seen, that indicate adequate moisture need and mountainous areas climate. The results also show that gibberellic acid and potassium nitrate and cooling treatments used in most concentrations did not have significant effect on increasing of seeds germination of this species compared to control. The results of this study can be used to develop this medicinal species in areas with similar ecological conditions for conserving and using of this species.

منابع و مأخذ:

ابن جلال، ر. و م. شفاعی بجستان.1370. اصول نظری و عملی مکانیک خاک. انتشارات دانشگاه شهید چمران. 746 صفحه.
اختصاصی، م.، م. ط. صحتی، ا. مصلح آرانی وح. ر. عظیم­زاده. 1390. تأثیر برخی از خصوصیات واحد های سنگی آندزیتی و گرانیتی بر روی میزان استقرار پوشش گیاهی در مناطق خشک (مطالعه موردی: مهریز- یزد). فصلنامه پژوهشهای آبخیز­داری (پژوهش و سازندگی). شماره 92: 43-32.
آژیر، ف. و ا. ع. شاهمرادی.1386. آت اکولوژی گونه مرتعی Ferula ovina در استان تهران. مجله مرتع و بیابان. شماره 3: 367-359.
آقایی، ر.، س. الوانی نژاد، ر. بصیری و ر. ذوالفقاری.1391. رابطه بین گروه­های اکولوژیک گیاهی با عوامل محیطی (مطالعه موردی: رویشگاه وزگ در جنوب شرقی یاسوج). اکولوژی کاربردی. شماره 2: 64-53.
امان­زاده، ی.، ن. قاسمی دهکردی، س. اسماعیل و م. پیرالی همدانی. 1381. دو والپوتریات جدید از ریشه سنبل‌الطیب کوهی. نشریه دارو. جلد 2، شماره 10: 63.
جوادیان، ک.، ر. میری، م. کمالی نژاد و ه. خزرایی. 1385. ترکیبات شیمیایی روغن فرار سنبل‌الطیب بومی ایران. نشریه گل و گیاهان معطر. شماره 21: 518-516.
رستمی کیا (نوکی)، ی.، م. فتاحی، ع. ا. ایمانی و ج. شریفی نیارق.1388. بررسی برخی از نیازهای رویشگاهی و خصوصیات کمی و کیفی بنه در جنگلهای شهرستان خلخال. فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران. جلد 17، شماره 4: 499- 489.
زارع چاهوکی، م. ع.، ل. خلاصی اهوازی و ح. آذرنیوند.1393. مدل سازی پراکنش گونه­های گیاهی بر اساس عوامل خاک و توپوگرافی با استفاده از روش رگرسیون لوجستیک در مراتع شرق سمنان. نشریه مرتع و آبخیزداری. مجله منابع طبیعی ایران. دوره 67، شماره 1.
سلطانی­پور، م. ا. و ر. اسدپور.1385. برخی خصوصیات اکولوژیک گونه دارویی Tanacetumfruticulosum در استان هرمزگان. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. جلد 22، شماره 4: 340-332.
صابر آملی، س.، ش. ع. نوروزی، ا. شکرچیان، م. اکبرزاده و م. ر. کدوری.1386. خصوصیات اکولوژیک گونه­های اسانس­دار تیره نعناع در استان کرمان. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. جلد 23، شماره 4: 543-532.
صالحی، ع.، ا. محمدی و ا. صفری.1390. بررسی و مقایسه ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک و خصوصیات کمی درختان در جنگل­های کمتر تخریب یافته و تخریب یافته زاگرس (مطالعه موردی: جنگل­های حوزه شهرستان پلدختر). مجله جنگل ایران. انجمن جنگلبانی ایران. شماره 1:89-81.
طویلی، ع.، م. صابری و ع. ر. شهریاری.1398. بررسی اثر تیمار­های مختلف بر بهبود ویژگی­های جوانه­زنی و رشد اولیه گونه­های ZygophyllumeurypterumBoiss. &Buhse, Zygophyllumeichwaldii C.A.M.. پژوهش­های آبخیزداری. شماره 86.
علیرضائی نقندر، م.، ح. آروئی، ش. ع. رضازاده، م. شور، م. کیانی فریز، ی. سلاح ورزی و ن. وحدتی مشهدیان.1390. تأثیر تیمارهای حرارتی و شیمیایی بر رفع خواب و جوانه­زنی بذر گیاه (سوخوار) سورنجان تحت شرایط کشت درون شیشه­ای. همایش ملی گیاهان دارویی.
فیلی زاده، ی و گ. گودرزی. 1389. اسانس حاصل از کشت آزمایشگاهی و کشت در زمین ریشه سنبل‌الطیب کوهی. مجله گیاهان دارویی. جلد 9، شماره 35: 120.
قربانی، ا.، ج. شریفی نیارق، ا. ح. کاویان­پور، ب. ملک­پور و ف. میرزایی آقجه قشلاق. 1392. خصوصیات اکولوژیک گونه Festucaovina L در مراتع جنوب شرقی سبلان. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان. جلد 20، شماره 2: 396-379.
محمودی، ع. ع.، ق. ا. زاهدی امیری و و. اعتماد. 1391. بررسی ارتباط ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک با شادابی گونه تاغ در تاغ­زار­های طبیعی و دست کاشت (مطالعه موردی: دشت حسین آباد، استان خراسان جنوبی). مجله جنگل ایران. انجمن جنگلبانی ایران. شماره 4: 299-289.
مصداقی، م. 1382. مرتعداری در ایران. انتشارات آستان قدس رضوی. چاپ چهارم. 333 صفحه.
مصلح آرانی، ا.1388. شناسایی آفات و عوامل موثر برجوانه‌زنی بذر گیاه مورخوش. طرح پژوهشی مصوب دانشگاه یزد. صفحه 26.
مظفریان و. ا. 1383. درختان و درختچه­های ایران. فرهنگ معاصر. جلد 1، 991 صفحه.
مهرنیا، م.، ط. نژاد ستاری، م. اسدی و ا. مهرگان.1392. معرفی گیاه دارویی دارمازو (QuercusinfectoriaOliv) در کوه­های زاگرس و تعیین DNA بارکدینگ آن. فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان. شماره 2.
نبئی، م.، پ. روشندل و ع.ا. محمدخانی. 1390. روش­های مؤثر در شکست خواب و افزایش جوانه­زنی بذر ریواس Rheum ribes L . فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. جلد 27، شماره 2: 223-212.
Mueller, D.   and H.Ellenberg. 1974. Aims and methods of vegetation ecology. New York: John Wiley & Sons.47 p.