ارزیابی صفات مورفوفیزیولوژیکی و شاخص‌های تحمل به خشکی در تعدادی از لاین‌های پیشرفته گندم دوروم (Triticum durum L.) در شرایط آبیاری تکمیلی و بدون آبیاری

محورهای موضوعی : مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

فرشته جوکار ¹ , اسد معصومی اصل ² , رحمت اله کریمی زاده ³

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد اصلاح نباتات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
2 - دانشیار اصلاح نباتات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران
3 - مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گچساران، ایران

تاریخ دریافت : 1397/10/01 تاریخ پذیرش : 1398/04/28 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه: عملکرد, تنوع ژنتیکی, خشکی, شاخص‌های تحمل به خشکی,

چکیده مقاله :

تتوسعه صنایع تبدیل غذایی، ضرورت افزایش تولید گندم دوروم در کشور را آشکار ساخته و از طرفی، تنش‌های محیطی عامل کاهش‌ عملکرد گیاهان زراعی به شمار می‌روند. به منظور مقایسه 12 لاین‌ پیشرفته گندم دوروم از نظر تحمل به خشکی، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 4 تکرار و در دو شرایط بدون آبیاری و آبیاری تکمیلی در سال زراعی 94-1393 در ایستگاه تحقیقاتی دیم گچساران انجام و صفات مورفوفیزیولوژیکی آنها شامل ارتفاع بوته، طول خوشه، طول پدانکل، طول دوره پر شدن دانه، تعداد بوته در متر مربع، وزن هزار دانه و عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که کلیه صفات مورد بررسی در لاین‌ها (به جز طول پدانکل) واکنش‌ متفاوتی به شرایط آبیاری تکمیلی و بدون آبیاری نشان دادند که نشاندهنده تنوع ژنتیکی بالا بین ژنوتیپ‌های مورد مطالعه می-باشد. با در نظر گرفتن اکثر صفات، لاین Ter در هر دو شرایط آبیاری تکمیلی و بدون آبیاری، متحمل‌ترین ژنوتیپ‌ به خشکی بود. با توجه به شاخص‌های GMP و STI لاین‌های Ter، Icajihan و Aghrass متحمل‌ترین ژنوتیپ‌ها بودند. تجزیه خوشه ای در هر دو شرایط آبیاری تکمیلی و بدون آبیاری تکمیلی، لاین‌ها را در چهار گروه قرار داد ولی لاین‌های متحمل کنار هم قرار نگرفتند. بطور کلی، با توجه به عملکرد و شاخص‌های تحمل، لاین Icajihan مناسب-ترین ژنوتیپ برای کشت در شرایط بدون آبیاری تکمیلی می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

The development of food conversion industries has revealed the necessity of increasing the production of durum wheat in the country and, on the other hand, environmental stresses are responsible for decreasing the yield of crops. In order to compare 12 advanced durum wheat lines in drought tolerance, a randomized complete blocks design with four replications in two conditions (without irrigation and supplemental irrigation) in the crop year 1393-94 at Gachsaran dryland research station were conducted and morpho-physiological traits such as plant height, spike length, peduncle length, grain filling period, number of plants per square meter, 1000 seed weight and grain yield were evaluated. Results showed that all assessed traits in genotypes (except peduncle length) showed a different reaction to supplementary and without irrigation conditions, which indicates high genetic diversity among studied genotypes. Regarding most traits, Ter line was the most susceptible genotype to drought in both supplementary and without irrigation conditions. Regarding to GMP and STI indices, Ter, Icajihan and Aghrass lines were the most susceptible genotypes. Cluster analysis in both supplementary and without irrigation conditions classified lines into four groups, but tolerated lines did not get together. In general, according to yield and tolerance indices, Icajihan line was the most suitable genotype for cultivation in non-irrigated conditions.

منابع و مأخذ:

بی همتا، م. ر.، م. شیرکوند، ج. حسن پور، ا. امین افضلی. 1396. ارزیابی ژنوتیپ­های گندم دوروم در شرایط آبیاری و تنش خشکی. پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی، جلد 9 ، شماره 24: 119- 136.

خضری عفراوی، م.، حسین زاده، ع.، محمدی، و. و ع. احمدی. 1389. ارزیابی مقاومت به خشکی در ارقام بومی گندم دوروم ایران تحت شرایط تنش آبی و آبیاری طبیعی. مجله علوم گیاهان زراعی ایران، جلد 4، شماره 41: 741-753.

صادق زاده، ن.، ر. حاجی بلند و ب. صادق زاده. 1393. ارزیابی تحمل خشکی در ژنوتیپ های گندم نان و دوروم بر مبنای صفات فیزیولوژیک. نشریه زراعت دیم، جلد 1، شماره 2: 21- 32.

عزت­احمدی، م.، ق. نورمحمدی، م. قدوسی و م. کافی. 1389. اثر تنش رطوبتی و محلول­پاشی یدید پتاسیم بر خصوصیات زراعی و عملکرد دانه ژنوتیپ­های گندم نان. نشریه پژوهش­های زراعی ایران، جلد 2، شماره 8: 186-177.

فرشادفر، ع. 1377. کاربرد ژنتیک کمی در اصلاح نباتات. انتشارات طاق بستان. جلد اول. 528 صفحه.

فرشادفر، ع.، م. ر. زمانی، م. مطلبی و ع. ع. امام جمعه. 1380. انتخاب برای مقاومت به خشکی در لاین­های نخود. مجله علوم کشاورزی ایران، شماره 32: 65-76.

کریمی ه. 1371. گندم. مرکز نشر دانشگاهی تهران، 599 صفحه.

Ahamadi, G., H. Zienali-Khaneghah, M. A. Rostamy and R. Chogan. 2000. The study of drought tolerance indices and biplot method in eight corn hybrids. Iranian J. Agri. Sci. 31(3): 513-523.

Blackman, J.A., and P.l. Payne. 1987. Grain Quality. Wheat breeding. Its scientific basis. London, Chapman and Hall Ltd. 455-485.

Chaubey. P. K. and A. K. Richhardria. 1993. Genetic variability correlation and path coefficient in indian rices. Indian J. Genet. 53:356-36.

Eivazi, A., S. Abdollahi, H. Salekdeh, I. Majidi, A. Mohamadi and B. Pirayeshfar. 2006. Effect of drought and salinity stress on quality related traits in wheat (Triticum aestivum L.) varieties. Iranian J.Crop Sci. 7: 252-267.

Emam, Y., A. M. Ranjbari and M. J. Bahrani. 2007. Evaluation of yield and yield components in wheat genotypes under post-anthesis drought stress. J. Sci. Tech. Agri. Nat. Res. 11: 317-328.

Farshadfar, E., M. Ghandha, M. Zahravi and J. Sutka. 2001. Generation mean analysis of drought tolerance in wheat (Triticum aestivum L.). Acta Agron. Hung., 49: 59-66.

Fernandez, G. C. J. 1992. Effective selection criteria for assessing plant stress tolerance. Pp. 257-270. In: Kuo, C. G.(ed.). Proceedings of International Symposium on Adaptation of Vegetables and other Food Crops in Temperature and Water Stress Conditions.

Gautam, A., Sai Prasad S.V., D. Ambati, D. Agarwal and A. Jajoo. 2016. Performance of durum wheat genotypes under drought and terminal heat stress conditions in changing climatic conditions. Res. Rev. J. Bot. Sci., 5(3): 25-31.

Giunta, F., R. Motzo and M. Deidda. 1993. Effect of drought on yield and yield components of durum wheat and triticale in Mediterranean environment. Field Crops Res. 33: 339-492.

Kato, K., and H. Yokoyama.1992. Geographical variation in heading characters among wheat landraces, Triticum aestivum L., and its implication for their adaptability. Theor. Appl. Genet. 84: 259-265.

Mohammadi, M., Karimizadeh, R., M.K. Shefazadeh and B. Sadeghzadeh. 2011. Statistical analysis of durum wheat yield under semi-warm dryland condition. Aust. J. Crop Sci., 5(10): 1292-1297.

Mohammadi R., A. R. Etminan and L. Shoshtari. 2019. Agro-physiological characterization of durum wheat genotypes under drought conditions. Exp. Agri., 55(3): 484-499.

Oleson, B. T. 1996. World wheat production utilization and trade. P1-11, In: Bushuk, W. and Rasper, V.F. (eds.), Wheat production, properties and quality. Chapman and Hall.

Passioura, J. B. 2006. Increasing crop productivity when water is scarce- from breeding to field management. Agric Water Manag. 80: 176-196.

Vahamidis, P., A. J. Karamanos and E. Garyfalia. 2019. Grain number determination in durum wheat as affected by drought stress: An analysis at spike and spikelet level. Ann. App. Bot., 174(2): 190-208.

Pfeiffer, W. H., K. D. Sayre and M. P. Reynolds. 2001. Enhancing genetic grain yield potential and yield stability in durum wheat. CIHEAM-Options Mediterranean's, 83-93. At: www.CIHEAM.org.

Richards R. A. 2000. Selectable traits to increase crop photosynthesis and yield of grain crops. J. Exp. Bot. 51: 447–458. 

Siman, J., M. Peacock and P. C. Struik. 1993. Differences in developmental plasticity and growth rate among drought resistant and susceptible cultivars of durum wheat. Plant and Soil, 157: 155-166.

Slafer, G. A., F. H. Andrade and S. E. Feingold. 1991. Change in physiological attributes of the dry matter economy of bread wheat through improvement of grain yield potential at different regions of the word. Euphytica, 58:37-46.

Slama, A., E. Mallek-Maalej, H. Ben Mohamed T. Rhim and L. Radhouane. 2018. A return to the genetic heritage of durum wheat to cope with drought heightened by climate change. PLoS ONE, 13(5): e0196873.

Takeda, S. and M. Matsuoka. 2008. Genetic approaches to crop improvement:   responding to environmental and population change. Nature, 9: 444-457.

Trethowan, R. and W. Pfieffer. 1999. Challenges and future strategies in breeding wheat for adaptation to drought stress environments. http://www.cimmyt. org/ABC/Map/ research –tools results/ws molecular.