بررسی مرگ و زندگی در اشعار فروغ فرّخزاد براساس نظریّة اروس و تاناتوس فروید
محورهای موضوعی :
فصلنامه بهارستان سخن
زری خدائی
1
,
مهری تلخابی
2
,
حیدر حسنلو
3
,
حسین آریان
4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، زنجان، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، زنجان، ایران.
3 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، زنجان، ایران.
4 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، زنجان، ایران.
تاریخ دریافت : 1402/08/08
تاریخ پذیرش : 1402/09/08
تاریخ انتشار : 1402/11/01
کلید واژه:
فروید,
فروغ فرّخزاد,
کلیدواژه ها:اروس,
تاناتوس,
مرگ و زوال,
چکیده مقاله :
موضوع پژوهش حاضر، بررسی مرگ و زندگی در اشعار فروغ فرّخزاد بر اساس نظریّة اروس و تاناتوس فروید است. جدال میان مرگ و زندگی از بن مایه های مکرر شعر فروغ است. طبق نظریّة سائق (سوق‌دهنده، محرّک) فروید، تمام غریزه‌ها در دو دسته اصلی قرار می گیرند: غریزة زندگی(اروس) و غریزة مرگ(تاناتوس). اروس، در خدمت زندگی، بقا و نمو است و تاناتوس در خدمت مرگ و تخریب و هر آنچه آدمی را به مرگ نزدیک می کند. هدف این مقاله بررسی جدال دو غریزة اروس و تاناتوس در شعر فروغ فرّخزاد است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که اروس و تاناتوس در شعر فروغ چگونه بازتاب پیدا کرده است و نیروی برتر از آن کدام یک از این دو سائق است؟ اهمّیّت این پژوهش از آن روست که با استناد بر نظریّات فروید در ارتباط با عمل کرد غرایز و تأثیر تضادّ و تنش آن ها بر روان انسان و نیز رابطة انسان و محیط پیرامونش، به نمودهایی از این رابطه دوسویه دست می یابد که در تحلیل شعر فروغ مؤثّر است. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی– تحلیلی و با تأمل بر واژگان، صورخیال و فکر حاکم بر شعر فروغ به این نتیجه می رسد غریزة تاناتوس، غریزة غالب در روان شاعر است و از این رو، مرگ اندیشی تمامت روان او را احاطه کرده است.
منابع و مأخذ:
الف: کتابنامه
آریانپور، امیرحسین، (1357)، فرویدیسم: با اشاراتی به ادبیّات و عرفان، تهران: امیرکبیر.
بورلند، سی.ای، (1387)، اسطورههای حیات و مرگ، ترجمه: رقیه بهزادی، تهران: عِلم.
تاجبخش، غزل، (۱۳۷۸)، زن، شعر و اندیشه، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
جعفری، عبدالرّضا، (۱۳۷۸)، فروغ جاودانه (شعرها، نوشتهها و گفتگوهای فروغ به انضمام نوشتههایی دربارة فروغ)، تهران: تنویر.
جلالی، بهروز، (١٣٧٧)، جاودانه زیستن، در اوج ماندن، چاپ سوم، تهران: مروارید.
دستغیب، عبدالعلی، (1385)، پری کوچک دریا (نقد و تحلیل شعر فروغ فرّخزاد)، تهران: آمیتیس.
دهخدا، علیاکبر، (1377)، لغتنامه، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
زرّین‌کوب، حمید، (۱۳۵۸)، چشم انداز شعر فارسی، تهران: توس.
ساعتچی، محمود، (1385)، مشاوره و روان درمانی(نظریّهها و راهبردها)، تهران: ویرایش.
ساعدی، عبدالعظیم، (۱۳۸۶)، خداباوری در شعر فروغ، تهران: زوار.
شمسلنگرودی، محمّد، (1370)، تاریخ تحلیلی شعر نو، چاپ2، جلد 2 و3، تهران: مرکز.
شمیسا، سیروس، (1376)، نگاهی به فروغ، چاپ سوم، تهران: مروارید.
شولتز، دوانپی؛ سیدنی، آلن، (1395)، نظریّههای شخصیّت، ترجمه: یحیی سیّد محمّدی، چاپ یازدهم، تهران: ویرایش.
______، (1378)، تاریخ روانشناسی نوین، ترجمه: علیاکبرسیف و همکاران، تهران: دوران.
عابدی، کامیار، (1377 )، تنهاتر از یک برگ، تهران: دیبا.
فرّخزاد، فروغ، (1382)، مجموعه اشعار، چاپ دوم، تهران: نگاه.
________، (1343)، دفترهای زمانه (آرش13)، دفتر اوّل (گفت و شنود فروغ فرّخزاد با م. آزاد)، گردآوری: سیروس طاهباز.
فروید، زیگموند، (1383)، تمدّن و ملالت‌های آن، ترجمه: محمّد مبشری، تهران: ماهی.
_________ ، (1398)، ورای اصل لذّت، ترجمه: هوشــمند ویژه، تهران: بهجت.
کراچی، روحانگیز؛ طوسی، میترا، (1390)، فرهنگ واژهنمای اشعار فروغ فرّخزاد، تهران:چاپار.
مختاری، محمّد، (۱۳۷۲)، انسان در شعر معاصر، تهران: توس.
مرادی کوچی، شهناز، (۱۳۷۹)، شناختنامة فروغ فرّخزاد، تهران: قطره.
میلانی، فرزانه، (1395)، فروغ فرّخزاد زندگی نامة ادبی همراه با نامههای چاپ نشده، تورنتو: پرشین سیرکل.
یوسفنیا، سعید، (1377)، در جست وجوی جانب آبی(تأملی درشعر فروغ فرّخزاد)، تهران: معیار.
هال کالوین، اس، (1394)، مقدّمات‌روان‌شناســی فروید، ترجمه: شهریار شهیدی، قم: آیندة درخشان.
ب: مقالهها
آریان، حسین؛ تلخابی، مهری، (1399)، «تحلیل مفهوم مرگ در شعر فروغ فرّخزاد براساس نظریة استعاره شناختی»، مطالعات زبانی و بلاغی، دورة11، شمارة22، 36-7. Doi:10.22075.2020.18900.1587
آذربار، ثریا؛ علیزاده، ناصر، (1392)، «بررسی اروس و تاناتوس در بوفکور و مسخ کافکا»، هفتمین همایش پژوهشهای زبان و ادبیّات فارسی، 1331-1324 .
پاکزاد، زهرا؛ قادری جویباری، لیلا، (1401)، «بررسی تقابل غرایز دوگانة اروس و تاناتوس در آثار کنکوری»، فصلنامة علمی دانشگاه الزهرا(س)، دورة14، شمارة4، 22051.Doi:2022.40818.1810
پورنامداریان، تقی؛ هاشمی، رقیه، (1391)، «تحلیل داستان ملکوت با تکیه بر مکتب روان‌تحلیلی»، زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد سنندج، دورة 1، شمارة 14. 156-137.
تلخابی، مهری، (1393)، «دیالکتیک مرگ و زندگی در شعر خیام (نگاهی روان شناختی به شعر خیام از منظر نظریّههای اروس و تاناتوس فروید)»، هشتمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران.
فلاح، مرتضی، (1387)، «سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة11، 223-254.
محمودی، مریم، (1391)، «اندیشة مرگ و زوال در شعر فروغ فرّخزاد»، فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شمارة 11، 149-164.
موسوی، سیّده زهرا؛ ذوالفقاری، محسن و بشیری، زهرا، (1397)، «تحلیل بلاغی عناصر چند معنایی در شعر فروغ فرّخزاد»، متن پژوهی ادبی،دورة 22، شمارة78، 125-148.
وجدانی، فریده، (1390)، «سیمای مرگ در شعر فردوسی وناصرخسرو»، پژوهشنامة ادب غنایی، دورة9، شمارة 16، 196-175.
