بررسی تطبیقی وجوه اشتراک حجاب و موانع وصل در تائیۀ ابن فارض و تمهیدات عین‌القضات همدانی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

سکینه طالب زاده ¹ (1. دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات عرفانی، دانشگاه شیراز، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، شیراز، ایران.)
سید فضل الله میر قادری ² (استاد گروه زبان و ادبیّات عرب، دانشگاه شیراز، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، شیراز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/05/02 تاریخ پذیرش : 1400/09/01 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: حجاب, تائیه ابن فارض, تمهیدات عین‌القضّات, موانع وصل,

چکیده مقاله :

ابن فارض مصری و عین‌القضات همدانی دو عارف بلند مرتبۀ ادب عرب و ادب فارسی هستند که از دیرباز اندیشه و افکار و زندگی شان مورد توجّه بسیاری از محقّقان و پژوهشگران قرار گرفته است، و در مورد مضامین و اندیشه‌های عرفانی این دو، سخنان بسیاری گفته‌اند. یکی از مضامین کلیدی ادبیّات عرفانی، حجاب و موانع وصل است، که در بسیاری از متون نظم و نثر ادب فارسی بازتاب فراوان داشته است. در این نوشتار به بازتاب حجاب و موانع وصل در قصیدۀ تائیه ابن فارض و تمهیدات عین‌القضات پرداخته‌ایم و نظرگاه این دو عارف شهیر را دنبال کرده‌ایم. یافته‌های این جستار نشان می‌دهد هر دو عارف به موضوع حجاب و موانع وصل توجّه خاص داشته‌اند و عمده‌ترین حجاب‌ها و موانع وصل در خلال آن دو اثر عبارتند از: حیات و هستی مجازی، خودبینی و خودپسندی، اشتغالات دینی و دنیوی، تمنّا و آرزوهای دل، تعلّقات و وابستگی‌ها، حجاب عشق، حجاب طلب و نفس.

چکیده انگلیسی:

The Egyptian Ibn Farez and Aynolghozat Hamadani are the two eminent gnostics of Arab and Iran literature whose speculations and thoughts have appealed many of the researchers and thinkers. Much have been told about these mystic themes and ideas. One of the key factors is hijab and the obstacles of its attaining which has extensive reflection in many Persian prose and verse texts. We have talked about the reflection of it in Ibne Farez’s ode and arrangements of Aynolghozat and followed the view points of these well-known mystics. The findings of the essay show that both mystics had special attention to hijab and the obstacles of attaining it. The most significant of above-mentioned matters are: abstract life and existence, selfishness and conceit, religious and corporal preoccupation, heart desire and longing, dependencies, love’s hijab, self and desire’s hijab.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

• قرآن کریم، ترجمة ابوالفضل بهرام پور، قم: آوای قرآن.


• ابن فارض مصری، عمربن علی، (۱۳۹۵)، دیوان سلطان العاشقین، ترجمه و تحقیق سیّد فضل‌الله میرقادری و اعظم السادات میرقادری، قم: آیت اشراق، چ2.


• افراسیابی، غلامرضا، (1372)، سلطان العشاق، شیراز: دانشگاه شیراز، چ1.


• انورفواد، ابوخزام، (۱۹۹۳)، معجم المصطلحات الصوفیه، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون، چ1.


• تبریزی، شمس‌الدّین، (۱۳۷۷)، مقالات شمس، ویرایش جعفر مدرس صادقی، تهران: مرکز، چ7.


• جامی، عبدالرّحمان، (۱۳۶۹)، رباعیّات جامی، تصحیح محمود مدبری، تهران: پاژنگ، چ1.


• چیتیک، ویلیام، (۱۳۸۸)، در آمدی بر تصوّف، ترجمۀ محمّدرضا رجبی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات دانشگاه ادیان و مذاهب، چ1.


• حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدّین محمّد، (۱۳۶۲)، دیوان غزلیّات، شرح و توضیح خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی‌علی شاه، چ5.


• حقیقت، عبدالرفیع، (1370) ، تاریخ عرفان و عارفان ایرانی، تهران: کومش، چ5.


• دهخدا، علی اکبر،(1372). لغت نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اوّل.


• سجّادی، سیّد جعفر، (1370)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری، چ7.


• سهروردی، شیخ شهاب‌الدّین یحیی، (۲۵۳۵)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و تحشیه سیّد حسین نصر و هنری کربن، تهران: نشر مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ2.


• عراقی، فخرالدّین، (۱۳۸۴)، کلّیّات عراقی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: نگاه، چ8.


• عطار نیشابوری، فریدالدّین، (۱۳۸۵)، مصیبت نامه، مقدّمه و تصحیح‌ محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چ5.


• فرغانی، سعیدالدّین سعید، ( 1379 )، مشارق الدّراری، با مقدّمه و تعلیقات جلال‌الدّین آشتیانی، قم: بوستان کتاب قم، چ1 .


• معین، محمّد، (1377)، فرهنگ فارسی، تهران: امیر کبیر، چاپ دوازدهم.


• نسفی، عزیزالدّین، (۱۹۶۲)، الانسان الکامل، تهران: طهوری، چ 4.


• هجویری غزنوی، ابوالحسن علی، (۱۳۷۶)، کشف المحجوب، تصحیح و ژکوفسکی، تهران: طهوری، چ 8 .


• همدانی، عین القضّات، ( 1373 )، تمهیدات، با مقدّمه و تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری، چ 7.


• یثربی، یحیی، (۱۳۸۴)، عرفان نظری، قم: بوستان کتاب، چ 9.

 

 

ب- مقالات

• حمزئیان، عظیم؛ خیاطیان، قدرت‌الله و خادمی، سمیّه، (۱۳۹۶)، «تحلیل حجاب عرفانی از دیدگاه ابن عربی»، پژوهش‌های ادب عرفانی، دورة سوم، سال یازدهم، صص: 19- ۴۴.


• خیّاطیان، قدرت‌الله، (1391)، «حجاب قرآنی و نسبت آن با حجاب عرفانی»، خودنامه صدرا، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه سمنان، شمارة 67، صص: 44-25.


• فرجام، فروغ، (۱۳۷۸)، «حجاب­های ظلمانی و نورانی سلوک در مثنوی معنوی»، با راهنمایی محمّد یوسف نیری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا.


• کریم پسندی، کورس؛ احمدی، شهرام، (1397)، «بررسی مقایسه‌ای حجاب عرفانی در اندیشة عطاّر و مولوی»، نشریه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، تابستان، دورة 14، شمارة 14.


• عدالت‌پور، هادی، (1395)، «حجاب‌ها، کشف حجاب‌ها در کشف المحجوب»، انوار معرفت (حکمت عرفانی سابق)، سال پنجم، بهار و تابستان، شمارة1 (پیاپی 11)، صص: 59-49.