تحلیل سبکی غزل‌های کاتبی نیشابوری

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

بهرام بشیری خطیبی ¹ , رستم امانی ² , حمیدرضا فرضی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز – ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز – ایران.
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/07/03 تاریخ پذیرش : 1398/10/07 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: غزل, سبک, کلید واژه‌ها: سبک هندی, کاتبی نیشابوری,

چکیده مقاله :

چکیده کاتبی نیشابوری یکی از بزرگترین شاعران قرن نهم در عصری زندگی می‌کرد که تقلید و نظیره‌گویی از ویژگی‌های بارز آن بود. اکثر شاعران این دوره مضامین شاعران پیشین را با کمترین خلاقیّت تکرار می‌کردند. هدف این پژوهش یافتن پاسخ به این پرسش‌هاست که: آیا کاتبی نیشابوری نیز در غزل بدون هیچ ابتکاری راه شاعران معاصر خود را در پیش گرفته و از شاعران دوره‌های قبلی تقلید کرده‌ است؟ به طور کلّی سبک او در غزل‌هایش چه ویژگی‌هایی دارد؟ در این مقاله غزل‌های کاتبی از سه دیدگاه زبانی، ادبی و فکری و با روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای بررسی شده‌ است. بر اساس یافته‌های این تحقیق، کاتبی دست کم در غزل‌هایش تا حدّ زیادی از تقلید دور مانده و نوآوری‌های زیادی دارد. از جمله او به نکته‌یابی، مضمون آفرینی، حسن تعلیل، اسلوب معادله و از نظر فکری غم‌پرستی که از ویژگی‌های سبک هندی محسوب می‌شوند، بیش از دیگر شاعران قرن نهم توجّه کرده‌ که با استناد به این ویژگی‌ها می‌توان او را یکی از پیشروان سبک هندی نامید. با این حال از دیدگاه زبانی و ادبی، بعضی از ویژگی‌های سبک عراقی و خراسانی نیز در غزل‌های کاتبی مشهود است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Katebi Nishabouri, one of the greatest poets of the 9th century, was living in a time when imitation and saying the like were of its distinguished characteristics. Most poets of this period repeated the themes of the previous poets with the least creativity. The purpose of this research is to answer these questions whether Katebi Nishabouri followed the way of his contemporary poets and imitated the poets of previous periods or not. What specifications do his odes have on the whole ? In this paper, Katebi's odes have been investigated from three dimensions of lingual, literary and thought in a descriptive-analytic method based on the library studies.. The findings of this study show that Katebi, at least in his odes, didn't have any imitation but had lots of innovations in them. Finding the main points, theme creation, euphemism, the way of equalization and also affliction which are the characteristics of Indian Style, were of his issues of his mind more than the others. Considering all these, it can be judged that Katebi is one of the entrepreneurs of Indian Style. Anyhow, from lingual and literal point of view, one can find traits of Araghi and Khorasani styles in Katebi's odes.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

1ـ اهلی شیرازی، محمّد، (1369)، دیوان اشعار اهلی شیرازی، تصحیح حامد ربانی، تهران: کتابخانة سنایی، چاپ دوم.

2ـ جامی، نورالدّین عبدالرّحمن، (1379)، بهارستان و رسایل جامی، تصحیح اعلاخان افصح زاد و دیگران، تهران: میراث مکتوب، چاپ اوّل.

3ـ سمرقندی، امیر دولتشاه‌بن علاءالدّوله، (1318)، تذکرة الشّعرا، به‌تصحیح ادوارد براون،‌ لندن، نشر‌ بریل.

4ـ شمیسا، سیروس، (1378)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس، چاپ یازدهم.

 5ـ _________، (1380)، کلیّات سبک شناسی، تهران: فردوس، چاپ ششم.

6ـ. _________، (1382)، سبک شناسی شعر، تهران: فردوس، چاپ نهم. 

7ـ کاتبی ترشیزی، محمّد بن عبدالله، (بی‌تا)، دیوان کاتبی، نسخۀ خطّی موجود در کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران، شمارة دستیابی11415، کاتب نامعلوم، تهران.

8 ـ _________، (بی تا)، دیوان کاتبی، نسخۀ خطّی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شمارة دستیابی8688 ، کاتب نامعلوم، تهران.

9ـ  _________، (تاریخ کتابت880)، دیوان کاتبی، نسخۀ خطّی موجود در کتابخانه مرکزی تبریز، شمارة دستیابی1502، کاتب محمّد بن محمود، تبریز.

10 ـ _________، (تاریخ کتابت884)، کلیّات کاتبی، نسخة خطّی موجود در کاخ گلستان، شمارة دستیابی881، کاتب سلطانعلی شیرازی، تهران.

11ــ _________، (تاریخ کتابت888)، کلیّات کاتبی، نسخۀ خطّی موجود در کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران، شمارة دستیابی16928، کاتب حسن بن محمّد شیخ سخت کمان، تهران.

12ــ  _________، (1382)، دیوان کاتبی نیشابوری، تصحیح تقی وحیدیان کامیار و دیگران، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ اوّل.

13ـ مدرّس خیابانی تبریزی، محمّدعلی، (1369)، ریحانة الادب، تهران: خیّام.

14ـ  صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیّات در ایران، جلد 4، تهران: دانشگاه تهران.

15 ـ نفیسی، سعید، (1363)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، جلد اوّل، تهران: فروغی، چاپ دوم.

16ـ نوایی، امیر علیشیر، (1323)، مجالس النفائس، ترجمۀ علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات چاپخانۀ بانک ملّی ایران.

17ـ هدایت، رضاقلی، (1316)، ریاض العارفین، تهران: انتشارات کتابخانة مهدیة تهران.

18ـ همایی، جلال‌الدّین، (1383)، فنون ‌بلاغت و صناعات‌ادبی، تهران: مؤسسة نشر هما، چاپ بیست ودوم.

19ـ یارشاطر، احسان، (1383)، شعر فارسی در عهد شاهرخ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.