ذات و صفات خدا از دیدگاه مولوی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

رقیه سپهری صومعه سفلی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ابیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان ، ایران.)
فاطمه مدرسی ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه ، ایران.)

تاریخ دریافت : 1396/06/05 تاریخ پذیرش : 1396/11/21 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: صفات, ذات, کلید واژه‌ها: مولوی, عینیّت ذات و صفات,

چکیده مقاله :

چکیده یکی از مسایل مهمّ اعتقادی و کلامی پس از اثبات هستی خداوند، مسألۀ ذات و صفات الهی می‌باشد که از مسایل اساسی در علم کلام، فلسفه و عرفان می باشد. در مبحث ذات خداوند، در بین نگاه های کلامی مختلف چندان اختلاف مشاهده نمی شود. آنچه در فِرَق کلامی دست مایة اختلاف بوده است، بحث صفات خداوند و ارتباط صفات با ذات بوده است. در این پژوهش برآنیم تا نظر مولانا را در مورد این مقوله به روش تحلیلی – توصیفی بیان داریم. برآیند تحقیق حاکی از آن است که مولانا، در بحث از ذات و صفات خداوند، با تمایز زدایی از ذات و صفات حق، آن دو را یکی دانسته است، هر چند که وی بر اساس مشرب عرفانی و کلامی، صفات خداوند را قدیم می خواند؛ امّا این امر بدان معنی است که وی ذات حق را یکی می داند که هیچ کثرتی در آن وجود ندارد. بنابراین وی صفات الهی را دخیل در همان ذات حق دانسته و آن‌ها را فقط در حدّ یک وصف و عبارت می‌داند.

چکیده انگلیسی:

Abstract One of the important faith and verbal beliefs after the proof of God's existence is God's essence and attributes which is among the most monotheistic ideas of philosophy and mystic sciences. In the issue of God's essence, there are not significant differences between the different verbal views. What has provoked the dispute among verbal sects, is the issue of God's attributes and their relation between them and essence. In this research, we aim to state Maulana's opinion about this category in analytic – descriptive method. The research resultant indicates that in the discussion of God's essence and attributes, Maulana distinguished between them, and considered God's essence and attributes as a whole. Although, according to mystic and verbal tenets he calls God's attributes as " old ", it means that he knew God's essence as a unique one, in which there is no plurality. So, in his view, God's attributes are involved in God's essence and considered them as a description and statement.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• قرآن کریم


• بغدادی، عبدالقاهر، (2003)، اصول­الدّین، بیروت، نشر دارالمکتبه الهلال.


• بوعمران، ( 1382)، مسألة اختیار در تفکّر اسلامی و پاسخ معتزله به آن، ترجمة اسماعیل سعادت، تهران، انتشارات هرمس، چاپ اوّل.


• تهانوی، محمّدعلی، (1996م)، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، مترجم: عبدالله خالدی وجورج زیناتی، بیروت، مکتبه لبنان الناشرون، چاپ اوّل.


• چیتیک، ویلیام، (1383)، طریق­ صوفیانه عشق، ترجمة مهدی سررشته­داری، تهران، انتشارات مهراندیش، چاپ اوّل.


• رحیمیان، سعید، (1376)، مبانی عرفان نظری، تهران، سمت، چاپ اوّل.


• زرّین کوب، عبدالحسین، (1372)، سرّ نی، تهران، انتشارات علمی، چاپ چهارم.


• زمانی، کریم، (1388)، شرح جامع مثنوی معنوی، 6جلد، تهران، انتشارات اطّلاعات، چاپ سی و یکم.


• ــــــــــ ، (1392)، میناگر عشق، تهران، نشر نی، چاپ یازدهم.


• شریعتمداری، محمّدتقی، (1384)، بررسی چند دیدگاه در باب صفات خدا، فصلنامة سفینه، ش8 ، ص7-24.


• شهیدی، سیّدجعفر، (1373)، شرح مثنوی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اوّل.


• شیخ­الاسلامی، سیّداسعد، (1387)، سیری­ اجمالی ­در اندیشه‌های کلامی معتزله و اشاعره، تهران، انتشارات سمت، چاپ دوم.


• شیمل، آنه­ماری، (1389)، من بادم و تو آتش، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران، انتشارات توس.


• عبدالجبّار، قاضی ابی الحسن، (1422)، شرح الاصول الخمسه، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چاپ اوّل.


• علاّمه مجلسی، محمّدباقر، (1404)، بحارالانوار، بیروت، نشر مؤسّسة الوفا.


• فاضلی، قادر، (1386)، خداشناسی در مثنوی، تهران، انتشارات فضیلت علم، چاپ اوّل.


• فروزانفر، بدیع الزّمان، (1361)، احادیث مثنوی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم.


• قدردان­قراملکی، محمّدحسن، (1388)، پاسخ به شبهات کلامی(خداشناسی)، تهران، سازمان­ انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی ، چاپ­دوم.


• لاهیجی، شمس­الدّین محمّد، (1385)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح محمّدرضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی، تهران، نتشارات زوّار، چاپ ششم.


• مستملی­بخاری، اسماعیل­بن­محمّد، (1363)، شرح­التعرّف ­لمذهب­التصوّف، تصحیح­ محمدروشن، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اوّل.


• معروف الحسنی، هاشم، (1388)، شیعه در برابر معتزله و اشاعره، مشهد، نشر بنیاد پژوهش‌های­ اسلامی.


• مولوی، جلال ‌الدّین، (1392)، فیه مافیه، شرح کریم زمانی، تهران، انتشارات معین، چاپ سوم.