گزیده‌ای از لطایف نیایش از نگاه صائن‌الدّین ابن‌ترکه و دیگر حکیمان الهی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

اکرم آکوچکیان ¹ (دانشجوی دکترای عرفان اسلامی و اندیشۀ امام خمینی(ره)، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)
مهدی دهباشی ² (استاد گروه عرفان اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)
نادعلی عاشوری ³ (دانشیار گروه عرفان اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/07/23 تاریخ پذیرش : 1401/03/24 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: نیایش, ابن ترکه, حکیمان, لطایف,

چکیده مقاله :

صائن‌الدّین ابن ترکه ادیب، عارف و حکیم قرن 8 و 9 (ه‍.ق) در نسخۀ خطّی خود به نام اسرارالصّلوه نکات لطیف و جذّابی را در مورد راز ستایش و نیایش با معبود بیان کرده است. وی جلوه‌های زیبای تمامی ابعاد مختلف رازآلود نیایش را به طور گسترده و بر خلاف رویّۀ گذشتگان به زبان فارسی نگاشته است. بدین‌منظور در بین نسخه‌های متعدّد این رساله، صحیح‌ترین آنها گزینش شده و در دیگر آثار ادیبان و حکیمان اعمّ از فارسی و عربی این موضوع دنبال و بررسی شده و در این مقال به بخش‌هایی از این رساله به اختصار اشاره می‌شود ولی از طرح مباحث رازآلود و پیچیده در مورد علم حروف و دیگر اصطلاحات پیچیدۀ عرفانی صرف نظر شده است. به نمونه‌هایی از نگاه بزرگان ادب و حکمت در سیر تاریخی آثار آنان اشارتی رفته که البتّه قطره‌ای از دریای ژرف، زیبا و عاشقانه در این زمینه است. از آنجا که رسالۀ ایشان، یکی از ذخایر ارزشمند متون فارسی به شمار می‌رود؛ نگارنده معرّفی آن را به فرهیختگان وعلاقه‌مندان در این عرصه ضروری دانسته و بر این باور است که امثال این متن‌های فاخر در ادبیّات کهن این سرزمین پاسخ دقیق و عمیقی به نیاز نسل جدید برای بر قراری انس و الفت با خویشتن خویش خواهد بود. بنابراین تلاش و جدیت پژوهشگران را می‌طلبد که لطایف رازهای نیایش را از امثال این متن ها استخراج کرده تا انسان گم گشتۀ عصر جدید در سرگردانی انفجار اطّلاعات، هویّت خویش را در درک ضروری‌ترین نیازهای فطری خویش یابد و رابطۀ معنوی و باطنی فراموش شدۀ خود را با معبودش استحکام و لذّت و آرامش حقیقی را تجربه نماید.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• قرآن کریم،(1392)، خطّ عثمان طه، ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، تهران: سلام، چاپ دوّم.

2-   آملی، سید حیدر، (1384)، جامع الأسرار و منبع الأنوا، تصحیح هنری کربن؛ عثمان اسماعیل یحیی،  تهران: علمی و فرهنگی، چاپ سوّم.

3-   ابن ترکه اصفهانی، صائن‌الدّین علی بن محمّد، (820 ه. ق). اسرار الصلوه، نسخۀ خطّی، شمارة نسخه: 3035 ، لوح فشرده، قم: کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی.

4-   ابن سینا، حسین، (1388)، مجموعه رسائل، تصحیح و توضیحات سید محمود طاهری، قم: آیت حق، چاپ اوّل.

5-   ابن عربی، محی‌الدّین، (بی‌تا)، الفتوحات المکیه فی معرفه الاسرار المالکیه و الملکیه، الجزء الاول، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، الطبعه الاولی.

6 -  _____________، (1367)، رسائل ابن عربی، ده رسالۀ فارسی شده، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: مولی، چاپ اوّل.

7-   بقلی شیرازی، روزبهان، (1394)، شرح شطحیات، تصحیح و مقدمه هنری کُربن، ترجمه و مقدّمه محمّدعلی امیر معزی، تهران: طهوری، چاپ اوّل.

8-  چیتیک، ویلیام، (1390)، طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن عربی، ترجمة مهدی نجفی افرا،  تهران: جامی، چاپ دوم.

9-   حافظ، شمس الدّین محمد، (1379)، دیوان حافظ، به کوشش صادق سجادی و علی بهرامیان، تهران: کانون انتشارات فکر روز، چاپ اوّل.

10-   حسن‌زاده آملی، حسن، (1375)، نصوص الحکم بر فصوص الحکم، تهران: فرهنگی رجا، چاپ دوم.

11-   _____________، (1385)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم شیخ اکبر محیی الدین بن عربی،  تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم.

12-   ____________ ، (1389). دروس شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، نمط هشتم، البهجه و السعاده، تهران: آیت اشراق، چاپ دوم.

13-   ____________ ، (1389)، الهی نامه، قم: بوستان کتاب، چاپ سی و سوم.

14-  ___________ ، (1390)، تکمله در شرح صد کلمه در معرفت نفس، به کوشش جمشید صاعدی سمیرمی، قم: سدره المنتهی، چاپ پنجم.

15-  حلاج، حسین بن منصور، (1375)، دیوان منصور حلاج، تهران: سنائی، چاپ نهم.

16-  خدادادی، محمّد، ( 1395)، عرفان شمس (پژوهشی در اندیشه های عرفانی شمس تبریزی)،تهران:  اطّلاعات، چاپ دوم.

17-   خمینی، روح الله، (1377)، دیوان اشعار، تهران: مؤسّسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پانزدهم.

18-   دهباشی، مهدی؛ میرباقری، علی اصغر، (1388)، تاریخ تصوّف (1)، قم: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ سوم.

19-   دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت نامه، زیر نظر دکتر محمّد معین و دکتر سیّد جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوّم.

20-   سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود ابن آدم، (1362)، دیوان اشعار، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ چهارم.

21-   سلیمانیان، حمیدرضا، (1391)، «بررسی نماز در قرائت های عرفانی در گسترۀ ادبیّات فارسی»، دو فصلنامۀ مطالعات ادبی متون اسلامی، دورۀ 1، شمارۀ1، (196-175)

22-   شاه آبادی، میرزا محمّدعلی، (1380)، شذرات المعارف، تصحیح و تحقیق بنیاد علوم و معارف اسلامی دانش پژوهان، تهران: ستاد بزرگداشت مقام عرفان و شهادت، چاپ اوّل.

23-   شایگان، داریوش، (1371)، هانری کربن، آفاق تفکّر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: آگاه، چاپ اوّل.

24-   شمس مغربی، شمس‌الدّین محمّد، (1348)، دیوان، تهران: کتابفروشی اسلامیّه، چاپ اوّل

25-   عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1359)، دیوان، تهران: جاویدان، چاپ دوم.

26-   عین‌القضات همدانی، ابوالمعالی، (1370)، تمهیدات، با مقدّمه و تصحیح و تحشیه و تعلیق عفیف عُسیران، تهران: منوچهری، چاپ سوم.  

27-   غزّالی، محمّد، (1368). احیاء علوم‌الدّین، ترجمة مؤیّدالدّین محمّد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، ج 3، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.

28-   کاشانی، عزّالدّین محمود، (1367)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدّین همائی،  تهران: هما، چاپ سوم.

29-   کاکائی، قاسم، (1386)، نیستی و کارکرد آن در مباحث الهیات در نگاه مولانا و مایستر اکهارت، نامۀ حکمت، سال پنجم، شمارة 2،  66-39.   

30-   گیلانی، عبدالرّزّاق، (1343)، شرح فارسی مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه،  مقدّمه و تعلیق و تصحیح از جلال‌الدّین محدث، ج1، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اوّل.

31-   معین، محمّد، (1375)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ دهم.

32-  مولوی، جلال‌الدّین محمّد، (1390)، مثنوی معنوی، به اهتمام احمد خاتمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اوّل.

33-  _______________ ، (1377)، کلیّات دیوان شمس تبریزی، تهران: نگاه، چاپ چهارم.

34-   میبدی، رشیدالدّین ابوالفضل، (1375)، نواخوان بزم صاحبدلان، گزیده کشف‌الاسرار و عده الابرار، گزینش و گزارش از رضا انزایی‌نژاد، تهران: جامی، چاپ یازدهم.

35-   نسفی، عزیزالدّین، (1362)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران: کتابخانۀ طهوری، چاپ اوّل.

36-   واعظ قزوینی، ملاّ محمّدرفیع، (1359)، دیوان، با تصحیح و مقدمۀ سیّد حسن سادات ناصری، تهران: مؤسّسۀ مطبوعاتی علی اکبر علمی، چاپ اوّل.