تحلیل قصّة شهر‌سنگستان مهدی اخوان ثالث با رویکرد نقد فرمالیستی (با تکیه بر آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی)
محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن
علی آذرگون
1
(گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.)
کلید واژه: فرمالیسم, برجسته‌سازی, آشنایی زدایی, شعر اخوان,
چکیده مقاله :
فرمالیسم، اوّلین جریانی بود که به قابلیّت‌های زبانی ادبیّات، در خلق معناهای جدید تأکید کرد و خود متن ادبی را پایه و اساس پژوهش متون قرار داد. در این راستا، نیّت مؤلّف و پیشینه‌های تاریخی، فلسفی و ... از حوزۀ بررسی و نقد متون خارج می‌شوند. فرمالیست‌ها به آرایش اجزا و پیکره و صورت ظاهری اثر ادبی توجّه داشتند. در دوران معاصر، بویژه پس از نیما، تلاش برای یافتن فضاهای تازه و ابتکار و نوآوری در قلمرو زبانی شعر، زیاد به چشم می‌خورد. شاعران معاصر به شیوه‌های تازه‌ای برای عدول از هنجار و یافتن فضاهای تازه در قلمرو ادبیّات دست زده‌اند که در این میان، آشنایی زدایی‌های اخوان، تشخیص و برجستگی ویژه‌ای به شعرش بخشیده است. مهدی اخوان ثالث، از جمله شاعران پس از نیما است که با به کار‌گیری شیوۀ بیان خاصّ خود ، قابلیّت‌های تازه‌ای را به محدودة زبان فارسی افزود. هدف از این پژوهش، بررسی سازه‌های شعر قصّه شهر سنگستان اخوان ثالث بر اساس رویکرد فرمالیستی بر محوریّت آشنایی‌زدایی و برجسته سازی است. طبق نتایج به عمل آمده، اخوان در گزینش و چینش واژه‌ها و القای هنری کلمات، با استفاده از عینیّت‌های خارجی و آهنگ آنها، استفاده از ترکیبات و و صف‌ها در کنار کلمات کهن فارسی به فرم شعر، برجستگی بخصوصی بخشیده است. این مقاله، ابتدا به بررسی مفاهیم کلیدی فرمالیسم و تاریخچۀ آن و سپس به تحلیل اشعار اخوان با استمداد از نظریّة فرمالیسم می‌پردازد.
Formalism was the first stream of thought which emphasized on literary capability of language in creating new meanings and set the literary text itself as the base of research. In this way, the intention of the author and the historical and philosophical background are excluded from the sphere of criticism and studying. Formalists paid attention to the literary details, body and appearance of the literary works. There has been much struggle, in the contemporary period of time, especially after Nima, to find new spaces for creativity and innovation in the lingual domain. To deviate from the norms, the contemporary poets, have experienced lots of ways in literature among them the defamiliarization of Akhawan has added specific accentuation to his poetry.Mahdi Akhawan Sales, is of the poets after Nima who has added new capability to the domain of Persian language. The aim of this research is to study the structure of the poetry " The stories of the Sangestan City " on the formalistic approach based on defamiliarization and accentuation. The results of the study show that Akhawan, in selecting and setting of the words and artistic induction of the words, by utilizing the external concreteness beside the ancient old words in the form of poetry, has endowed special accentuation to it. In this paper, we study the key implication of the word formalism and its story first, and later analyze it through the theory of formalism.
الف- کتابنامه
1- احمدی، بابک، (1391)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
2- اخوان ثالث، مهدی، (1394)، از این اوستا، تهران: نشر زمستان.
3- ایگلتون، تری، (1391)، پیش درآمدی بر نظرّیة ادبی، ترجمة عبّاس مخبر، تهران: نشر مرکز.
4- شایگان فر، حمیدرضا، (1380)، معرّفی مکاتب نقد (همراه با نقد و تحلیل شواهد و متونی از ادب فارسی)، تهران: دستان.
5- شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1391)، رستاخیز کلمات (درس گفتارهایی دربارة نظریّة ادبی صورتگران روس)، تهران: سخن.
6- شمیسا، سیروس، (1383)، نقد ادبی، تهران: فردوس.
7- قاسمی‌پور، قدرت، (1386)، نظریّه‌های ادبی1 (درآمدی بر فرمالیسم در ادبیّات)، اهواز: رسش.
8- معین، محمّد، (1387)، فرهنگ فارسی، تهران: فرهنگ نما.
9- مکاریک، ایرناریما، (1390)، دانشنامة نظریّه‌های‌ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگاه.
ب- مقالات:
1- روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محمّد، (1388)، «بررسی هنجار گریزی در شعر شفیعی کدکنی»، پژوهشنامة زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال سوم، شمارة سوم، پیاپی 11، صص: 63-90.
2- صمصام، حمید، (1395)، «برجسته سازی در شعر اخوان»، فصلنامة تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد مشهد، شمارة 6، صص: 50-70.
3- صهبا، فروغ، (1384)، «کهن گرایی واژگانی در شعر اخوان»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة پنجم، صص: 41-64.
4- طغیانی، اسحق و صادقیان، سمیّه، (1390)، «هنجار گریزی در مجموعه شعر از این اوستا»، ادب پارسی معاصر، سال اوّل، شمارة اوّل.
_||_