تحفة‌اللغات؛ فرهنگی ناشناخته

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

مرتضی جعفری ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی ، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/07/10 تاریخ پذیرش : 1399/03/21 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: کلید واژه‌ها: فرهنگ لغت, تحفة‌اللغات, فرهنگ جهانگیری, برهان قاطع, لغت‌نامه دهخدا,

چکیده مقاله :

چکیده تحفة‌اللغات فرهنگی است که تنها نسخة خطّی آن با شماره 2708 در دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. به دلیل افتادگی آغاز و پایان این نسخه، نام مؤلّف و تاریخ تألیف، مشخص نمی‌باشد. تاریخ احتمالی تألیف اثر، قرن دوازدهم است. تحفة‌اللغات 8625 واژه دارد که 1560 واژه آن در حاشیه فرهنگ آمده است. این فرهنگ به صورت خلاصه از روی فرهنگ جهانگیری نوشته شده و علاوه بر حذف شواهد شعری و اضافات و مترادفات، مؤلّف ترتیب ارائه مدخل‌ها را نیز تغییر داده و به ترتیب حروف الفبا درآورده است. نویسنده همچنین در حاشیه، ترکیبات و اصطلاحاتی را از برهان قاطع به فرهنگ افزوده و در حاشیه یک مجموعه کامل از واژه‌ها، براساس حرف قافیه نیز دارد. این فرهنگ به خط نستعلیق و بسیار کم غلط است و در تصحیح آن با فرهنگ جهانگیری، برهان قاطع و لغت‌نامه دهخدا مقایسه و مقابله شده و از این طریق فهرست کاملی از تفاوت تلفظ واژه‌ها با این فرهنگ‌ها و همچنین فهرستی از واژه‌های که در تحفة‌اللغات وجود دارد، اما در برهان قاطع یا لغت‌نامه دهخدا وجود ندارد، ارائه گردیده است. در این فرهنگ علاوه بر واژه‌ها فارسی، تعدادی واژه به زبان‌های عربی، هندی، ترکی، رومی و دیگر زبان‌ها وجود دارد. همچنین تعدادی واژه معرب و تعداد اندکی واژه به لهجه‌های محلی همچون شیرازی، گیلانی، اصفهانی و قزوینی در فرهنگ ذکر شده است. این فرهنگ نیز به مانند برهان قاطع در برگیرنده تعداد اندکی واژه‌های دساتیری و هزوارش با عنوان واژه‌های زند و پازند می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Tohfatolloghat is a dictionary of which the only copy with the number 2708 is kept at Tehran university. Because of its missing pages in the beginning and ending the book, the name of the author and the date of its authorship are unknown. The probable date of its writing is the 12th century. It has 8625 words, 1060 of them appear at the margin of the book. This dictionary has been copied in abstract from Jahangiri dictionary and besides the elimination of historical evidences and addition of synonyms, the writer has arranged the entries alphabetically and has also added compound expressions from the Borhan Ghate' in the margin of the book and got a thorough collection of the words based on rhyming letters. It has been written in nasta'ligh ( a kind of calligraphy ) and rarely has mistakes. It has been compared and collated with Farhangh Jahangiri, Borhan Ghate' and Dehkhoda encyclopedia in the process of correction and in this way it has presented a thorough list of the pronunciations of the words Borhan Ghate' and Dehkhoda dictionary lack them. There are, besides the Farsi words, some terms in Arabic, Hendi, Turkish , Roman and other languages. It also has some Arabicised words and a few terms in Shirazi, Gilani, Esfahani and Ghazwini dialects. Like the Borhan Ghate', this dictionary includes some grammatical and interpretive words entitles synonyms and antonyms and the like.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• انجوی شیرازی، جمال‌الدّین حسین‌بن فخرالدّین حسن، (1351)، فرهنگ جهانگیری، ویراسته رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه فردوسی.


• تبریزی، محمّد حسین‌بن خلف، (1391)، برهان قاطع، ویراسته محمّد معین، تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.


• درایتی، مصطفی، (1391)، فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران، جلد 7، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.


• _________، (1389)، فهرست‌واره دست نوشته‌های ایران، جلد 2، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.


• دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.


• صادقی، علی‌اشرف، (1397)، سخنرانی در نشست علمی با عنوان فرهنگ‌نویسی در شبه قاره، هفتم آبا‌ن‌ماه.


• صفا، ذبیح‌الله، (1389)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.


• لویکی، فضل‌الله عمید، (1985)، دیوان عمید، مرتبة نذیر احمد، لاهور، مجلس ترقّی ادب.


• مخبر دزفولی، محمّدرضا و همکاران، (1391)، تقویم تاریخ: فرهنگ و تمدّن اسلام و ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ اوّل.