جلوه‌های ادبیّات غنایی در اشعار شهریار

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

لیلا زارع سلماسی ¹ , ناصرتازه شهری ناصری ² , جلیل امیرپور دریانی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.
3 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/02/17 تاریخ پذیرش : 1399/07/19 تاریخ انتشار : 1400/03/01

کلید واژه: عشق, عرفان, ادبیّات غنایی, کلید واژه‌ها: شهریار, بثّ الشکوی, رثا و مفاخره,

چکیده مقاله :

چکیده تخیّل گستردۀ شهریار، زمینه‌های موضوعی فراوانی را در سخنش به وجود آورده و در آیینة اشعارش به شیوه‌های گوناگون رخ نموده است. زندگی پر فراز و نشیب شاعر، افق دیده‌اش را وسعت بخشیده و فراخی اندیشه‌اش، چشم ‌اندازهای کلامش را گسترش داده است و احساسات، عواطف شخصی و هیجانات درونی را با خیال‌های دل انگیز در موضوعات مختلف در اشعار خود بازتاب داده است و گلستانی از انواع ادبیّات غنایی در آثارش بنیان نهاده است. دیوان اشعارش یکی از گسترده‌ترین دیوان‌هایی است که در آن مسائل اخلاقی، ملّی، میهنی، تعلیمی، مذهبی، عرفانی، عشق‌ورزی و اجتماعی در قالب کلمات دلنشین جلوه‌گری می‌نماید و بسامد ادبیّات غنایی نسبت به دیگر انواع ادبی بسی چشمگیر است. در این مقاله به غنایی بودن اشعار شهریار و تنّوع و بسامد اشعار غنایی وی پرداخته شده است و متغیّرهایی چون عشق و عرفان، بثّ الشکوی، نوستالژی، رثا، طنز، مفاخره و … در اشعار شهریار با ذکر شواهد مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد متغیّر عشق مجازی و عرفانی شهریار و گلایه‌ها و مراثی دینی و اجتماعی وی به ترتیب بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده‌اند. روش تحقیق بر اساس توصیفی – تحلیلی است.

چکیده انگلیسی:

Abstract        Shahriar's extensive imagination has created numerous thematical backgrounds in his poetry which have been reflected in his works in different ways. The vicissitudes of poet's life has broaden the view of his horizon and the extensiveness of his contemplation has extended excitements with enjoyable thoughts in different themes in his poetry and has established a rose garden of lyric literature in his works. His book of poetry, one of the most extensive Diwans in which ethical, national, didactic, religious, mystical love and social problems have been manifested  in the agreeable words; and the frequency of lyric literature is more noteworthy than the other genre of  literature. We have dealt with, in this essay, the lyricism of Shahriar poetry and the frequency of his lyric verses – variables such as love, mysticism, revealing the sorrow, nostalgia, elegy, satire and boasting together with bringing documents. The results of the research indicate that Shahriar's mystical and abstract variable love, complaints and religious and social eulogy has specialized the most frequency to itself . The research method was based on descriptive-analytical one.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

• قرآن کریم.


• ارسطو، (۱۳۷۵)، فن شعر، ترجمه و مقدّمه از عبدالحسین زرّین کوب، تهران: امیرکبیر.


• انوشه، حسن، (۱۳۷۶)، فرهنگ ادبی فارسی، تهران: سازمان.


• بهادری، محمّدجلیل، (۱۳۸۶)، شهریار شعر(بررسی آفاق شعر شهریار)، دانشگاه آزاد: ایلام.


• باقریان، الهام، (1389)، طنز در دیوان شهریار، تبریز: شایسته.


• بهزادی اندوهجردی، حسین، (۱۳۸۳)، طنز و طنزپردازی در ایران، تهران: صدوق.


• حاکمی، اسماعیل، (۱۳۸۶)، تحقیق در بارۀ ادبیّات غنایی ایران و انواع شعر غنایی، ج اول، تهران: دانشگاه تهران.


• خان‌محمدی، محمّدحسین، (۱۳۹۴) ، چشم اندازی بر ادبیّات غنایی ایران، قم: مهر امیر‌المؤمنین.


• راستگو، سیّد محمّد، (۱۳۸۳)، عرفان در غزل فارسی، ج اوّل، تهران: علمی فرهنگی.


• رزمجو، حسین، (۱۳۸۵)، انواع ادبی، ج دوم، تهران: توس.


• رستگار فسایی، منصور، (۱۳۷۳)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.


• رنه ولک، آوستن وارون، (۱۳۷۳)، نظریّه ادبیّات، ترجمۀ ضیاء موحّد و پرویز مهاجر، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی


• سبکدل، محمّدتقی، (1388)، هویّت ملّی و ایرانی در اشعار استاد شهریار، تبریز: ندای شمس.


• سجّادی، سیّدجعفر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ سوم، تهران: گلشن طهوری


• شوقی نوبری، احمد، (1384)، حافظ عاشقی رند و بی‌سامان، تبریز: شایسته.


• شمیسا، سیروس، (۱۳۸۱)، انواع ادبی، جلد نهم، تهران: فردوس.


• شهریار، محمّدحسین، (۱3۹۱)، دیوان شهریار، جلد اوّل و دوم، تهران: نگاه، چاپ پنجاهم.


• صمدزاده، بالغ، (۱۴۹۳)، حیدربابایه سلام، قم: مهر امیرالمؤمنین.


• علیزاده، جمشید، (۱۳۷۴)، به همین سادگی و زیبایی، تهران: مرکز.


• مشرف، مریم، (1382)، مرغ بهشتی، مجلة آدینع، «زندگی و شعر محمّدحسین بهجت تبریزی»، تهران: ثالث.


• مشروطه چی، کریم، (۱۳۹۰)، حیدر بابای شهریار، آیینه در زبان فارسی، ج ۱، تهران: نگاه.


• محمّدی، کاظم، (1381)، «چشمة بقاء» سیری در عشق عرفانی، تهران: وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.


• معین، محمّد، (1371)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.


• مؤتمن، زین‌العابدین، (۱۳۶۴)، مرثیه در شعر و ادب فارسی، جلد دوم، تهران: زرّین.


• نیک اندیش نوبر، بیوک، (۱۳۷۷)، در خلوت شهریار، ج ۱ و ۲، تبریز: آذریان.


• یا حقّی، محمّدجعفر، (۱۳۸۶)، فرهنگ اساطیر و داستان واژه‌ها، تهران: فرهنگ معاصر.

 

ب: مقالات

• ثروت، منصور، (۱3۸۷)، عشق وشهریار، فصلنامه تاریخ ادبیّات، دانشگاه شهیدبهشتی، شمارة ۵۹/۳، صص46-33.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (۱۳۷۲)، انواع شعر فارسی و ادبی، مجلّۀ رشد آموزش ادب فارسی، سال هشتم، شماره های ۳۲- ۳۳.