تحلیل تطبیقی دموکراتیزاسیون در ایران و ترکیه: مطالعه موردی واقعه مشروطه خواهی در 1906 و 1908

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

مرضیه ابوذری ¹ (دکتری علوم سیاسی، واحد علوم تحقیقلت، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
علی ساعی ² (دانشیار جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس)

تاریخ دریافت : 1398/04/22 تاریخ پذیرش : 1398/07/29 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: کنشگران اجتماعی, مدرنیزاسیون, دموکراتیزاسیون, توسعه آموزشی, کنشگران سیاسی, شکست رژیم اقتدارگرا,

چکیده مقاله :

موضوع اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﺰاﺳﯿﻮن در اﯾﺮان و ﺗﺮﮐﯿﻪ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاﻫﯽ در 1906 و 1908 اﺳﺖ. ﻣﺪﻋﺎی اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ اﯾﺮان و ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ، دارای رژﯾﻢ اﻗﺘﺪارﮔﺮای ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ و ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ، ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در 1906 و 1908 دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﺰاﺳﯿﻮن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ. از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﺰاﺳﯿﻮن، ﺷﮑﺴﺖ رژﯾﻢ اﻗﺘﺪارﮔﺮا، در ﻫﺮ دو ﮐﺸﻮر ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺪل ﻧﻈﺮی ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮ روﯾﮑﺮد ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎری و ﻋﺎﻣﻠﯿﺘﯽ ﺣﻀﻮر ﻫﻤﺮﻣﺎن دارﻧﺪ. ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎی ﻧﻈﺮی ﻣﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﺰاﺳﯿﻮن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﻄﻔﯽ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط ﻋﻠﯽ، ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻣﻮزﺷﯽ و ﻋﺎﻣﻠﯿﺖ ﮐﻨﺸﮕﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻋﺎﻣﻠﯿﺖ ﮐﻨﺸﮕﺮان اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ. ﺑﺎ ﻓﺮض ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻣﻮزﺷﯽ، اﮔﺮ اﻟﮕﻮی راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﻨﺸﮕﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاﻫﯽ، اﺋﺘﻼف ﯾﺎ ﻣﺬاﮐﺮه ﯾﺎ ﺳﺎزش ﯾﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﻧﺠﻤﻦ ﻫﺎی ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻮج دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﺰاﺳﯿﻮن رخ ﻣﯽ دﻫﺪ. ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ.

چکیده انگلیسی:

This study compares democratization in Iran and Turkey. We show that Iranian and Ottoman society experienced the wave of democratization in 1906 and 1908 respectively. Our argument is that democratization is the result of the combination of three causal conditions, educational development and the agency of political actors and the agency of social actors. Theoretically, educational development only can potentially facilitate the process of democratization, but this is dependent on how political elites respond to it. The strategic choices made by the élites determine the main process of democratization. This study uses comparative historical analysis. Methodologically, the comparative historical analysis focuses on both historically interpretive and causally analytic.The findings indicate that the educational development as a structural resource in combination with the strategic choeces of political and social actors such as negotiation or coalition or the creation of a social movement has led to democratization.

منابع و مأخذ:

آبراهامیان، یرواند(1385)، ایران بین دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن مدیرشانه چی، تهران، نشر مرکز، چاپ دهم.

آدمیت، فریدون(1394)، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، تهران، نشره گستره. (به اهتمام سید ابراهیم اشک شیرین).

آدمیت، فریدون (1334)، امیرکبیر و ایران، تهران، انتشارات خوارزمی.

آدمیت، فریدون (1392)، اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، تهران، انتشارات خوارزمی.

ابوذری لطف، مرضیه(1398)، رساله دکتری تحلیل تطبیقی دموکراتیزاسیون در ایران و ترکیه 1925-1906، با راهنمایی دکتر علی ساعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

اتابکی، تورج، زورخر، اریک یان (1385)، تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران، انتشارات ققنوس.

اتحادیه، منصوره.(1361). پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت (دوره اول و دوم مجلس شورای ملی):  گستره.

اینالجیق، خلیل، سیددانلی اوغلو، محمد(1391)، امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات، ترجمه غلامرضا برهمند، انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام.

امامی خویی، محمدتقی(1395)، تاریخ امپراطوری عثمانی، تهران، انتشارات سمت.

انتخابی، نادر(1395)، دین، دولت و تجدد در ترکیه، چاپ دوم، انتشارات هرمس.

بشیریه، حسین (1386)،  گذار به مردم سالاری(گفتارهای نظری)، انتشارات نگاه معاصر.

حضرتی، حسن(1389)، مشروطه عثمانی، انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام.

ساعی، علی(1397)، دموکراتیزاسیون در ایران، چاپ دوم، انتشارات آگاه.

ساعی، علی (1392)، روش پژوهش تطبیقی با رویکرد تحلیل کمی، تاریخی و فازی، تهران: نشر آگه

ساعی، علی، ابوذری لطف، مرضیه (1399) تحلیل تطبیقی دموکراتیزاسیون در ایران و ترکیه 1913-1906، دو فصلنامه جامعه شناسی تاریخی دوره 12، شماره 2، پاییز و زمستان.

شجیعی، زهرا (1372)، نخبگان سیاسی ایران ازانقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، نشر سخن.

شاو، استانفورد جی، شاو، ازل کورال(1370) تاریخ امپراطوری عثمانی و ترکیه مدرن، جلد دوم، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.

فوران، جان (1377)، مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، انتشارات رسا، نشر مرکز.

لوئیس، برنارد(1372) ظهور ترکیه نوین،ترجمه محسن علی سبحانی، انتشارات مترجم.

رابینسون، ریچارد(1357)، جمهوری اول ترکیه، ترجمه ایرج امینی، انتشارات فرانکلین.

هانتینگتون، ساموئل(1394)، موج سوم دموکراسی، ترجمه احمد شهسا، چاپ ششم، انتشارات روزنه.

همایون کاتوزیان، محمد علی(1381)، تضاد دولت و ملت نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر نی.

همایون کاتوزیان، محمد علی (1379)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.

همایون کاتوزیان، محمد علی (1391)، دولت و جامعه در ایران، انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمه حسن افشار، تهران ، نشر مرکز.

همایون کاتوزیان، محمد علی (1397)، ایرانیان دوره باستان تا دوره معاصر، ترجمه حسین شهیدی، چاپ سیزدهم، نشر مرکز.

یاغی، اسماعیل احمد (1383)، دولت عثمانی اقتدار تا انحلال، ترجمه رسول جعفریان، انتشارات موسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.

Diamond, Larry and Morlino (2004) TheQuality of Democracy, Stanford University. Available at httt: //cddr. Stanford. Edu.

Feroz, Ahmad, (1993), the making of modern Turkey, London and New York

Gill, Graeme, 2000, the Dynamics of Democratization Elites, Civil Society and the Transition Process, Published in the United States of America by ST. Martin’s Press, INC.

Higley, John and Burton, Michael G. (1987) , Elite Settlements, American Sociological Review, Vol. 52, No. 3. (Jun., 1987), pp. 295-307.

http://gozarestan.ir/show.php?id=165

Huntington, Samuel P. (1993), The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century, The third wave: Democratization in the late twentieth century (Vol. 4). University of Oklahoma press.

Inglehart, Ronald; Welzel, Christian (2005) Modernization, Cultural Change, and Democracy, the Human Development Sequence, Cambridge University Press

Karl, Terry Lynn (1990) “Dilemmas of Democratization in Latin America”, Comparative Politics, Vol. 23, No. 1. (Oct., 1990), pp. 1-21.

Karl, Terry Lynn and Schmitter, Philippe C. (1991), Modes of transition in Latin America, Southern and Eastern Europe, International social science journal 43 (2), pp 269-284, Blackwell Publishers Ltd.

Kayali, Hasan. (1995), Elections and the Electoral Process in the Ottoman Empire, 1876–1919, International Journal of Middle East Studies, Volume 27, Issue 3

, pp. 265-286.

Lipset, Seymour Martin (1994) The Social Requisites of Democracy Revisited, in American Sociological Review, Albany, Vol. 59.

Ozbudun, Ergun and Genckaya, Omer F. (2009), Democratization and the Politics of Constitution-Making in Turkey, Central European University Press.

Ragin C.Charles, the Compative Method, 1989, Univercity of California.

Rustow, Dankwart.A. 1970. Transitions to democracy: Toward a dynamic model. Comparative politics, 2(3), pp.337-363.

Ragin, Charles C and Rihoux Benoît, 2009, Configurational Comparative Methods: Qualitative Comparative Analysis (QCA) and Related Techniques, SAGE.

Saei, Ali (2021), A Comparative Study of Democratization in Iran and Turkey (1839-2020), Tarbiat Modares Univercity (Publishing. (

Stanford j. Shaw and Ezel Kural Shaw, 2002, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Cambridge Universiti Press.

Vanhanen, Tatu (2003), Democratization: A Comparative Analysis of 170 Countrires, Routledge.

Zurcher, Erik j. (2004), Turkey: A Modern History, palgrav Macmillan.