مقایسه چهره رستم در «رستم‌نامه» و «شاهنامه» بر اساس نظریه ترامتنیت ژنت
محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
رحمن مکوندی
1
(رحمن مکوندی عضو هیات علمی گروه زبان انگلیسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران)
کلید واژه: شاهنامه, رستم‌نامه, ژنت, ترامتنیت,
چکیده مقاله :
ژرار ژنت پیوندهای موجود میان متون ادبی را زیر واژه کلی ترامتنیت قرار می‌دهد. یکی از این پیوندها پیوند بیش متنی است. در پیوند بیش متنی، متن دوم برگرفته از متن نخست است تا آنجا که اگر متن نخست نباشد متن دوم نیز شکل نمی‌گیرد. پژوهش حاضر بر این فرضیه استوار است که پیوند میان «رستم‌نامه» و شاهنامه پیوندی بیش متنی است. با این همه به نوشته ژنت، حتی هنگامی‌که پیوند دو اثر بیش متنی است، خالق اثر دوم دست به ایجاد بسط، تعمیم و دگرگونی در اثر نخست می‌زند. نتایج پژوهش حاضر که پژوهشی توصیفی- تحلیلی است، نشان می‌دهد که بهار در «رستم‌نامه» دست به این دگرگونی زده است و از تقلید محض خودداری کرده است. در نتیجه، رستم‌نامه بهار اثری اصیل است که در آن دغدغه‌های سیاسی و فرهنگی زمانه شاعر بازتاب یافته‌اند.
Gérard Genet puts the links between literary texts under the general term of transtextuality. One of these links is hypertext link. In the hypertext link, the second text is derived from the first text, so that if the first text is not there, the second text will not be formed. The current research is based on the hypothesis that the link between "Rostamnameh" and Shahnameh is a more textual link. However, according to Genet's writing, even when the connection of two works is more textual, the creator of the second work attempts to expand, generalize and transform the first work. The results of the current research, which is a descriptive-analytical research, show that Bahar has made this transformation in "Rostamnameh" and has avoided pure imitation. As a result, Rostamnameh Bahar is an original work in which the political and cultural concerns of the poet's time are reflected.
الف) کتاب‌ها
• احمدی، بابک (1370)، ساختار و تأویل متن، جلد اول، تهران: مرکز.
• اسلامی ندوشن، محمدعلی (1348)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
• اسلامی ندوشن، محمدعلی (1346)، جام جهان‌بین، تهران: سلسله انتشارات کتابخانه ایران‌مهر.
• ایگلتون، تری (1380)، پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ویراست دوم، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
• آرین پور، یحیی (1382)، از نیما تا روزگار ما. چاپ چهارم، تهران: زوار.
• بهار، محمدتقی (1387 الف)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، جلد اول، تهران: زوار.
• ــــــــــــــــ (1387ب)، دیوان اشعار، تهران: نگاه.
• بهار، مهرداد (1376)، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر روز.
• حمیدیان، سعید (1383)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، چاپ دوم. تهران: ناهید.
• رستگار فسایی، منصور (1380)، انواع شعر فارسی، چاپ دوم، شیراز: نوید.
• سپانلو، محمدعلی (1369)، چهار شاعر آزادی، تهران: آگاه.
• صفا، ذبیح اله (1333)، حماسه‌سرایی در ایران، از قدیم‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، تهران: پیروز.
• فردوسی، ابوالقاسم (1375)، شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا: Bibliotheca Persica.
• قریب، مهدی (1369)، بازخوانی شاهنامه: تأملی در زمان و اندیشه فردوسی، تهران: توس.
• کزازی، میر جلال‌الدین (1370)، مازهای راز: جستاری در شاهنامه، تهران: مرکز.
• گلبن، محمد (1355)، بهار و ادب فارسی، جلد اول، چاپ دوم، تهران: کتاب‌های جیبی.
• ـــــــــــــــ (1355)، بهار و ادب فارسی، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: کتاب‌های جیبی.
• ـــــــــــــــ (1379)، فردوسی نامه ملک‌الشعرای بهار، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• مشکوه‌الدینی، مهدی (1373)، سیر زبان‌شناسی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
• مقدادی، بهرام (1387)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز.
• مکاریک، ایرنا ریما (1383)، دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
• نفیسی، سعید (1343)، سرچشمه تصوف در ایران، تهران: فروغی.
• یاحقی، محمدجعفر (1375)، چون سبوی تشنه، چاپ دوم. تهران: نیل.
• یوسفی، غلام‌حسین (1372)، برگ‌هایی در آغوش باد، جلد اول، تهران: علمی.
• نامور مطلق، بهمن (1395)، بینامتنیت: از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران: سخن.
• ـــــــــــــــــــــ (1373)، چشمه روشنی: دیداری با شاعران. تهران: علمی.
ب) مقاله‌ها
• شمعی، میلاد و بی‌طرفان، مینو. (1391). «تحلیل مفهوم وطن در اشعار ملک‌الشعرای بهار». فصلنامه مطالعات علمی، شماره 4، صص 107-130
• صادقی محسن‌آباد، هاشم و یاحقی محمدجعفر. (1391). «تأثیرپذیری ملک‌الشعرا بهار از فردوسی»، بوستان ادب، شماره 4، صص 65-86.
• رضایی، رمضان. (1392). «بازتاب استعمارستيزی در اشعار ملک‌الشعرای بهار و احمد صافی نجفی». ادبیات پارسی معاصر، ش 2، صص-92.
• طالب‌زاده، نوشین و حسام پور، سعید. (1397). «بررسی و تحلیل شکوائیه‌های بهار». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، شماره 39، صص 31-50.
• عطامی مهماندوستی، ذوالفقار و مرادی، نفیسه. (1396). «بررسی روابط بینامتنی مینوی خرد و دیباچه شاهنامه فردوسی»، ادب و زبان، شماره 41، 245-263
• نادری، فرهاد و نادری، سمیه. (1397). «کارکرد نظریه ترامتنیت ژنت در کشف و واکاوی تأثیرپذیری کوش نامه از شاهنامه». متن شناسی ادب فارسی. شماره 10، صص 160-187.
• ـــــــــــــــــــــ (1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 56، صص 83-98.
• پ)منابع انگلیسی
• Allen, Graham, (2000), Intertextuality, London: Routledge.
