بررسی ساقی‌نامه و وجوه مشترک آن در اشعار معین‌الدین احمد با شعر شاعران منتخب در نسخة کأس‌الکرام

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

زهرا علیزاده شورکی ¹ , محمود صادق زاده ² , هادی حیدری‌نیا ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
2 - استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
3 - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/01/19 تاریخ پذیرش : 1402/04/05 تاریخ انتشار : 1402/11/15

کلید واژه: شعر غنایی, ساقی‌نامه‌, کأس‌الکرام, معین‌الدین احمد کاشانی,

چکیده مقاله :

ساقی‌نامه یکی از دل‌انگیزترین انواع شعر فارسی است که در آن مضامین متنوع به کار می‌رود. شاعر در ساقی‌نامه ابیاتی را خطاب به ساقی، مغنّی و مطرب می‌سراید و از او طلب باده و نواختن ساز و سرود می‌کند. این پژوهش، به روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای نوشته شده است. در این مقاله به تعریف و تبیین ویژگی‌های ساقی‌نامۀ معین‌الدین احمد بن محسن فیض کاشانی پرداخته‌شده است. از این جهت که این پژوهش دربردارندة تعبیرات و توصیفاتی دربارۀ ساقی، باده، میخانه، مطرب، آلات و نغمات موسیقی و همچنین مضامین عرفانی است اهمیت دارد. بررسی مضامین طرح شده در شعر معین‌الدین احمد نشان می‌دهد که وی در مهم‌ترین بخش ساقی‌نامه که نکوهش روزگار و مذمت اهل آن است، در جايگاه عارف و واعظ، با نگاهي اعتقادي بيشتر از ناپايداري و زودگذر بودن هستي سخن مي‌گويد، تا مخاطب خود را متوجه عالم آخرت كند كه دست از بدكاري و مال‌اندوزي صرف بردارد. شراب هم در ساقي‌نامه معين‌الدين احمد، مِي عرفاني  و محبت الهي است و شاعر آن را همان حس سرخوشي وصل با محبوب ازلي مي‌داند. نكته ديگر حضور تفكر خيامي در ساقي‌نامه اين شاعر است.  .

چکیده انگلیسی:

Saqinameh is one of the most heartwarming types of Persian poetry, in which various themes are used. In Saqinameh of Mo’in-al-Din Ahmad of Kashan, the poet sings some couplet to the Saqi and the Musician, then asks them to play the instrument and sing. This research was done in a descriptive-analytical method, relying on library resources. This article defines the characteristics of the Mo’in-al-Din Ahmad bin Mohsen Feyz Kashani. The importance of this research is that it includes interpretations and descriptions of the saqi, wine, pub, Tavern, musical instruments and songs, as well as mystical themes. A review of the themes outlined in the poetry of Mo’in-al-Din Ahmad shows that in the most important part of the Saqinameh, which is the condemnation of the world and people, he speaks in the position of mystic and preacher with a more believable view of the instability and ephemeral nature to make his audience aware of the world of the hereafter that he will stop doing evil and gathering money. The wine in the book of Mo’in-al-Din Ahmad is mystical and divine love, and considers it the same feeling of happiness connected to the beloved of Eternity. Another point is the presence of Khayyam thought in the poet's book.

منابع و مأخذ:

ابوالقاسمی، سیده مریم (1386). تأملی بر ساقی‌نامۀ حکیم فغفور گیلانی. فصل‌نامۀ پژوهشنامۀ علوم انسانی. 14 (54)، 1-18.
ثروت، منصور (1378). گنجینة حکمت در آثار نظامی. با راهنمایی سیدحسن سادات‌ناصري. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
جوکار، منوچهر (1385). ملاحظاتی در ساختار ساقی‌نامه با تأکید بر دو نمونۀ گذشته و معاصر. فصل‌نامۀ پژوهش‌های ادبی.4 (12 و 13)، 99-122.
حافظ، شمس الدین محمد (1364). دیوان حافظ. به تصحیح محمد قدسی. به کوشش حسن ذوالفقاری و ابوالفضل علی محمدی. تهران: چشمه.
حسینی کازرونی، سید احمد (1386). تبیین حقایق عرفانی و معرفت‌شناسی در ساقی‌نامه‌های ادب فارسی. نشریۀ ادبیات تطبیقی. 1 (2)، 31-51.
خیام، عمر بن ابراهیم (1312). نوروزنامه. به کوشش مجتبى مینوی. تهران: کتابخانۀ کاوه.
رازي، شمس قيس (1335). المعجم في معايير الاشعار العجم. تصحيح محمد بن عبدالوهاب قزويني. با مقدمۀ مدرس رضوي. تهران: دانشگاه تهران.
زرین کوب، عبدالحسین (1384). سیري در شعر فارسی. چاپ چهارم. تهران: سخن.
سجادی، سیدجعفر (1380). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ هفتم. تهران: طهوری.
صفا، ذبیح الله (1387). تاریخ ادبیات ایران. تلخیص سیدمحمد ترابی. ج. اول و دوم. چاپ دهم. تهران: انتشارات فردوس.
علیزاده شورکی، زهرا؛ صادق‌زاده، محمود؛ حيدري‌نيا، هادی (1401). معرفی و بررسی نسخه خطی کأس الکرام. نشریۀ نسخه‌پژوهی و تصحیح متون. 1 (1)، 177-190.
فخرالزمانی، عبدالنبی بن خلف (1362). تذکره میخانه. به تصحیح احمد گلچین معانی. چاپ سوم. تهران: اقبال.
فیض کاشانی، مصطفی (1371). کلیات فیض کاشانی. قم: اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه).
کاشانی، احمد بن محسن (بی تا). نسخة خطی کأس‌الکرام.
لاهیجی، محمد بن یحیی (1393). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح زهره چهکندی. تهران: تک تاج.
میهنی، محمد بن منور (1357). اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابی السعید. به اهتمام ذبیح االله صفا. تهران: طهوري.
نظامی، الیاس بن یوسف (1388). کلیات نظامی گنجوي. تصحیح حسن وحید دستگردي. به اهتمام پرویز بابایی. تهران: نگاه.