تحلیل رابطة بینامتنی تاریخ‌نوشته‌های محلّی و شاهنامه

محورهای موضوعی : حماسه

فرشته محمدزاده ¹ , محمّدجعفر یاحقی ² , بهمن نامور مطلق ³ , جواد عبّاسی ⁴

1 - دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشگاه فردوسی مشهد، گروه زبان و ادبیّات فارسی
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی
4 - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

تاریخ دریافت : 1396/01/23 تاریخ پذیرش : 1396/09/25 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه: شاهنامه, ژرار ژنت, بینامتنیّت, تاریخ‌نوشته‌های محلّی, تاریخ‌نگاران,

چکیده مقاله :

چکیده ارتباط وپیوند بینامتنی مهم ترین اصل در شکل گیری متن های جدید است. از این رو متن ها، هرچند از رشته های مختلف، همواره از هم تأثیر پذیرفته و میان آن ها رابطة بینامتنی بوده است. بر این مبنا مسألة پژوهش حاضر، این است که تاریخ نوشته های محلّی چه رابطه ای با شاهنامه به منزلة پیش متن خود داشته و چگونه و به چه میزانی با این متن مسلّط ادبی پیوند یافته است. به منظور دست یابی به پاسخ این مسأله، از نظریّة ترامتنیّت ژرار ژنت که کامل ترین نظریّه در مطالعه و شناخت روابط میان متون است، استفاده می کنیم. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و از نظر فضای انجام کار کتاب خانه ای است. بررسی و تحلیل داده های متنی، این نتیجه را بر ما روشن کرد که تاریخ نگاران محلّی با بسامد جالبِ توجّهی از چهار گونة بینامتنی نقل قول، ارجاع، تلمیح و سرقت متنی در متون تاریخی بهره برده و بدین صورت پیش متن شاهنامه پاسخ گوی مناسبی برای انتظارات، انگیزه ها و اهداف تاریخ نگاران محلّی بوده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract Intertextual relationship is the most important principle in shaping new texts, nevertheless texts coming from different disciplines have always influenced one another and there exists an intertextual connection between them. Based on this notion the purpose of this research is to explore and determine the extent to which the local historical writings were influenced by Shahnameh as a pretext and an ideal literary model.  Gerard Genette’s transtextuality theory which is the most complete theory in the study and recognition of the relation between texts is used in this article to find an answer to the question.  This research makes use of descriptive analytic and library method.  The study and the analysis of the textual data reveals that the local historians with significant frequency have employed four kinds of intertextual elements such as indirect speech, allusion, reference, and plagiarism in historical texts, hence Shahnameh as a pretext served as an ideal model to meet their expectations, motivations and purposes.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

-         آلن، گراهام. (1385). بینامتنیّت، ترجمة پیام یزدان­جو، تهران: مرکز.

-         آئینه­ وند، صادق. (1387). علم تاریخ در گسترة تمدّن اسلامی، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-         ابن­ اسفندیار، بهاء­الدین محمّد. (1320). تاریخ طبرستان، تصحیح عبّاس اقبال، به اهتمام محمّد رمضانی، تهران: مجلس.

-         امیدسالار، محمود. (1377). «نکته­ ای در شاهنامه­شناسی و تصحیح متن تاریخ سیستان»، ایران­شناسی، سال دهم، شمارة 1، صص 121- 123.

-         برامکی، سارا. (1394). «رابطة ترامتنی عنوان­ های متون نثر تاریخی از آغاز دورة اسلامی تا پایان دورة افشاریّه» جستارهای زبانی، دورة 6، شمارة 5 (پیاپی 26)، صص 73-96.

-         تاریخ شاهی قراختاییان. (1355). به اهتمام و تصحیح محمّدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

-         تاریخ سیستان. (1314). تصحیح ملک­ الشعرا بهار، تهران: زوّار.

-         بیهقی، علی­ بن زید. (1317). تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمن­یار، تهران: بن­گاه دانش.

_-          خلیلی، نسیم. (1392). «چرایی و چگونگی کاربست نظریّة بینامتنیّت در پژوهش­های تاریخی»، مجموعـه مقالات تاریخ و هم­کاری­های میان ­رشته ­ای، تهران: پژوهش­کدة تاریخ اسلام.

-         خیراندیش، عبدالرسول. (1380). «صورت­ شناسی تاریخ­ های محلّی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، سال چهارم، شمارۀ46 و 47، صص 25-26.

-         دهقانی، رضا. (1390). «هویّت و تارخ­نگاری محلّی (از آغاز اسلام تا قرن هفتم هجری)»، فصل­نامة مطالعات تاریخی، سال دوازدهم، شمارة 4، صص 115-140.

-         زرکوب شیرازی، معین ­الدین احمد. (1350). شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

-         شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1352). «تلقّی قدما از وطن»، کتاب الفبا، دورة 2، شمارة 3، صص 21-27.

-         فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی­ مطلق، تهران: مرکز دائره­ المعارف بزرگ اسلامی.

-         قنوات، عبدالرّحیم. (1393). تاریخ ­نگاری محلّی ایران در دورة اسلامی (تا سدة هفتم هجری)، قم: پژوهش­گاه حوزه و دانش­گاه؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانش­گاه­ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعة علوم انسانی.

-         کرمانی، افضل­ الدین احمدبن حامد. (1326). بدایع ­الازمان فی وقایع کرمان، به کوشش مهدی بیانی، تهران: دانش­گاه تهران.

-         کرمانی، افضل­ الدین احمد بن حامد. (1356). عقدالعلی للموقف الأعلی، به تصحیح و اهتمام محمّد نائینی، تهران: روزبهان.

-         منشی کرمانی، ناصرالدین. (1362). سمط ­العلی للحضرة العلیا، تصحیح و اهتمام عبّاس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر.

-         نامورمطلق، بهمن. (1395). بینامتنیّت: از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران: سخن.

-         هروی، سیف­ بن محمّد. (1385). تاریخ­ نامة هرات، تصحیح غلام­رضا طباطبایی مجد، تهران: اساطیر.

- Genette, Gerard. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree, University of  Nebraska press.

- Kristeva, Julia. (2002). " Nous Deux or a (hi)story of Intertextuality", The Romanic Review Journal, Vol. 93. Pp. 7-13.