مقاله تحلیل بوردیویی میدان تولید ادبی شاهنامه و عادت وارۀ فردوسی

محورهای موضوعی : حماسه

صبا پژمان فر ¹ (دانشگاه آزاد کرج)
احمد ذاکری ² (گروه ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد، کرج، ایران)
سیدحسین نبوی ³ (گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، پردیس کرج دانشگاه خوارزمی)

تاریخ دریافت : 1397/10/20 تاریخ پذیرش : 1399/03/02 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: شاهنامه, فردوسی, بوردیو, میدان تولید ادبی, عادت‌واره,

چکیده مقاله :

چکیده در این پژوهش نظریۀ ساختارگرای تکوینی بوردیو به کار گرفته شد تا هم میزان تأثیر میدان تولید ادبی قرن چهارم به عنوان ابژکتیو و هم میزان تأثیر منش فردوسی به عنوان سوبژکتیو در سروده شدن مهم ترین حماسۀ ملی ایران سنجیده شود. پس از بررسی میدان مذکور و سنجش سرمایه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نمادین مؤثر در عادت وارۀ فردوسی، این نتیجه به دست آمد که رابطۀ دیالکتیکی میدان تولید ادبی قرن چهارم که در رابطه با میدان سیاست حکومت سامانی قرار دارد و عادت وارۀ کنش گر، فردوسی را به سمت دفاع از آموزه های مبتذل نکشانده، بل که وی به منظوم ساختن روایت های ملی ایران اقدام کرده است. در این گفتار که به روش توصیفی ـ تحلیلی فراهم آمد، استراتژی فردوسی تحت تأثیر عادت وارۀ جمعی موجود در زمان خود است که از ساختار سیاسی سامانیان برآمده و عادت وارۀ فردی او، تحت تأثیر سرمایۀ نمادین و سرمایۀ فرهنگی او و طبقۀ دهقان است و وی را واداشته است که به حفظ زبان فارسی و هویت ملی ایرانی گرایش یابد. هم چنین به اثبات رسید که پشتوانۀ سیاسی و اقتصادی تولید اثر ادبی، شاهنامۀ فردوسی، ابومنصور عبدالرزاق توسی و هم راهان او بوده اند.

چکیده انگلیسی:

Abstract This research is an attempt to apply Bourdieu’s integrated structuralist theory in order to examine the extent of influence of literary production field in the 4th century taken as object, and also study the impact of Ferdowsi’s disposition regarded as a subject in the composition of the most important Persian national epic.  After examining the aforementioned field and studying the impact ofsocial, economic, cultural, and symbolic capitals on Ferdowsi’s habitus, this result is reached that there exists a dialectic relationship between the literary production field in the 4th century closely connected with the political field under the Samanids rule with the active habitus which did not lead him towards the vulgar teachings, instead had led him to use Persian national narratives in order to undertake the composition of Shahnameh.  Employing descriptive analytic approach in this article it was found out that, Ferdowsi’s strategy was under the influence of collective habitus in his time which in turn emanated from the political structure of Samanids and his individual habitus was affected by the symbolic and cultural capital and also his Dehghan class.  All these factors had persuaded him to incline towards preservation of the Persian language and Persian national identity.  It was further proved that Abu Mansur Abd al-Razzaq and his companions had a great role in providing the milieu in which a project such as the writing of the Shahnameh could be realized.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

ـ امیدسالار، محمود. (1393). «ادبیات حماسی ایران در عهد غزنویان»، در تاریخ جامع ایران، جلد پانزده، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، سرویراستار: حسن رضایی­ باغ­بیدی و محمود جعفری دهقی، تهران: دایره­المعارف بزرگ اسلامی.

ـ بوردیو، پیر. (1393). نظریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی، مرتضی مردیها، تهران: نقش و نگار.

ـ بون­ویتز، پاتریس. (1389). درس­ هایی از جامعه شناسی پی­یربوردیو، ترجمۀ جهان­گیر­جهان­گیری و حسن­پورسفیر، تهران: آگه.

ـ بهار، محمدتقی. (1381). سبک­شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی برای تدریس در دانش­کده و دورۀ دکتری ادبیات، تهران: زوّار.

ـ تفضلی، احمد. (1387). جامعۀ ساسانی ارتشیان، دبیران، دهقانان، ترجمه مهرداد قدرت­دیزجی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ـ جوان­شیر، ف.م. (1380). حماسه داد: بحثی در محتوای سیاسی شاهنامۀ فردوسی، تهران: جامی.

ـ خالقی­‌مطلق، جلال. (1393). «تاریخ ادبی ایران از آغاز اسلام تا ظهور غزنویان»، در تاریخ جامع ایران، جلد پانزده، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، سرویراستاران دورۀ باستان: حسن رضایی­ باغ­بیدی و محمود جعفری­دهقی، تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.

ـ خالقی­‌مطلق، جلال و دیگران. (1390). فردوسی و شاهنامه­‌سرایی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

ـ ریاحی، محمدامین. (1382). سرچشمه‌­های فردوسی‌­شناسی، تهران: پژوهش­گاه علوم ­انسانی و مطالعات فرهنگی.

ـ ریپکا، یان. (1381). تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، با هم­کاری اوتاکارکلیما و دیگران، ترجمۀ عیسی شهابی، ویراستار کارل یان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

ـ ریتزر، جورج. (1389). مبانی نظریۀ جامعه­‌شناختی معاصر و ریشه­‌های کلاسیک آن، ترجمه شهناز­مسمی­پرست، تهران: ثالث.

ـ  شاپور شهبازی، علی­ رضا. (1390). زندگی‌­نامۀ تحلیلی فردوسی، ترجمۀ هایده مشایخ، تهران: هرمس.

ـ صفا، ذبیح­الله. (1371). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.

ـ صفا، ذبیح­الله. (1369). حماسه‌­سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

ـ فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره­‌المعارف بزرگ اسلامی.

ـ کریستن­سن، آرتور امانوئل. (1374). وضع ملت و دولت و دربار در دورۀ شاهنشاهی ساسانیان، ترجمۀ مجتبی مینوی، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر. (1382). چهار مقاله، تصحیح محمد قزوینی، تهران: صدای معاصر.

ـ هروی، جواد. (1380). تاریخ سامانیان (عصر طلایی ایران بعد از اسلام)، تهران: امیرکبیر.
  

-        Bourdieu,Piter . (1983)."The field of cultural production, or: The economic world reversed" Poetics 12, pp.311-356 .