تحلیل زبان‌ زنان در هشت داستان شاهنامۀ فردوسی و مقایسۀ آن با هشت داستان از مثنوی مولانا (بر پایۀ چندزبانی باختین)

محورهای موضوعی : حماسه

لیلا میرزایی ¹ , عبدالحسین فرزاد ² , امیر حسین ماحوزی ³

1 - دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی، تهران، ایران ( نویسندة مسؤول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران

تاریخ دریافت : 1396/02/11 تاریخ پذیرش : 1398/02/03 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: زن, باختین, شاهنامۀ فردوسی, مثنوی مولانا, چندزبانی,

چکیده مقاله :

شاهنامۀ فردوسی و مثنوی معنوی از تأثیرگذارترین آثار ادب فارسی هستند که ساختار داستانی دارند و از این رو می توانند در جای گاه مقایسه با یک دیگر قرار گیرند. باختین، نظریه پرداز روس، چندزبانی را در حوزۀ داستان زیرساخت چندصدایی معرفی می کند؛ اما نوع حماسه و قالب شعر را در این مقوله جای نمی دهد؛ مسألۀ پژوهش حاضر آن است که در صورت وجود لایه های زبانی در این دو اثر داستانی منظوم، میزان بهره مندی هر یک از چندزبانی چقدر بوده و این ویژگی چه تأثیری بر آن ها داشته است. در این پژوهش، بررسی زبان زنان هشت داستان از مثنوی معنوی و هشت داستان از شاهنامۀ فردوسی از دیدگاه چندزبانی نشان داده است که برخی از گونه های زبانی باختین در زبان تعدادی از این زنان یافت می شود، اما زنان شاهنامه بیش تر از زنان مثنوی از این ویژگی برخوردارند و فردوسی بیش تر از مولانا از چندزبانی در شخصیت پردازی زنان داستان ها بهره برده است. هم چنین این بررسی، تفاوت دیدگاه این دو شاعر بزرگ و خاست گاه داستان ها را دربارۀ زن نمایان می کند؛ زن در شاهنامه شخصیتی گفت وگو محور است، اما در مثنوی بیش تر سکوت می کند.

چکیده انگلیسی:

Ferdowsi’s Shahnameh and Moulana’s Masnavi are among the most influential works in Persian literature. Having narrative structure they could well be compared with one another.  Bakhtin, Russian theorist introduces the concept of multilingualism in the domain of narrative as a substructure of polyphony, however does not include epic and poetic meter in this category.  The main question of this research is that if there were linguistic layers in these two versified narrative works, to what extent each employed polyphony and what had been the impact of this feature on the two works.  The study of women’s language in the above tales seen from the perspective of polyphony show that although some of Bakhtin’s linguistic genres are found in women’s certain language, however women in Shahnameh share this characteristic far more than their Masnavi counterparts, and therefore Ferdowsi had surpassed Moulana in employing polyphony for characterization of women in the tales.  Moreover, this study further differentiates between the outlook of these two great poets regarding women and the origin of the tales.  In Shahnameh women are dialogue orientated whereas in Masnavi they mostly remain silent.

منابع و مأخذ:

• اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1389). زن در شاهنامه، 21/ 10/ 95، Iranboom.ir.
  
• انصاری، منصور. (1384). دموکراسی گفت­وگویی. تهران: مرکز.
  
• انصاف­پور، غلامرضا.(2535). حقوق و مقام زن در شاهنامۀ فردوسی، تهران: ادارۀ کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
  
• باختین، میخاییل. (1391). تخیل مکالمه ­ای جستارهایی دربارۀ رمان. ترجمۀ رویا پورآذر. تهران: نی.
  
• بصاری، طلعت. (1350). زنان شاهنامه، تهران: دانش­سرای عالی.
  
• بیانلو، حسن. (1386). «آیا مثنوی چندصدایی است»، همایش داستان­­ پردازی مولوی. به کوشش محمد دانش­گر، تهران: خانۀ کتاب، صص 89- 127.
  
• پیامنی، بهناز. (1386). «بررسی ساختار گفت­ وگو در داستان­ های مثنوی مولوی»، همایش داستان ­­پردازی مولوی، به کوشش محمد دانش­گر، تهران: خانۀ کتاب، صص 129- 147.
  
• تودوروف، تزوتان. (1391). منطق گفت­وگویی میخاییل باختین. ترجمه داریوش کریمی، تهران: مرکز.
  
• جونز، ملکم وی. (1388) داستایفسکی پس از باختین، ترجمه امید نیک فرجام. تهران: مینوی خرد.
  
• چراغی، رحیم. (1389) «سودابه وسوسۀ قدرت»، چیستا، شماره 273، صص 42- 45.
  
• خسروی، اشرف و اسحاق طغیانی. (1389). «تحلیل روان­کاوانۀ شخصیت سودابه و رودابه»، کاوش­نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شماره 21، صص 9- 37.
  
• داود­نیا، نسرین و همکاران. (1392) «شخصیت مرزی سودابه در شاهنامۀ فردوسی»، پژوهش‎نامۀ ادب حماسی، شماره شانزدهم، صص 77- 98.
  
• شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی، تهران: فردوس.
  
• فردوسی توسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، مقدمۀ احسان یارشاطر، Bibliotheca :Persica نیویورک.
• کلیگز، مری. (1388). درس­ نامۀ نظریۀ ادبی، ترجمۀ جلال سخنور، الاهه دهنوی و سعید سبزیان. تهران: اختران.
  
• مؤمنی، اکرم. (1388). «شخصیت­پردازی زن در حدیقة الحقیقة، منطق الطیر و مثنوی معنوی»، (کارشناسی ارشد)، استاد راهنما: پدرام میرزایی، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانش­کدۀ علوم انسانی، دانش­گاه پیام نور استان تهران.
  
• مولانا، جلال الدین محمد. (1925). مثنوی معنوی، تصحیح رینولد الین نیکلسون، لیدن: برلین.
  
• میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی. (1377). واژه ­نامۀ هنرداستان­ نویسی، تهران: مهناز.
  
• نامور مطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.
  
• نیک­روز، یوسف و محمد هادی احمدیانی. (1393). «شیوه ­های شخصیت­ پردازی در شاهنامۀ فردوسی»، پژوهش­نامۀ ادب حماسی، شماره 18، صص 173- 191.
  
•  Holguis.Michael. (2004). Dialogism bakhtin and his word, Routledge is an imprint of the taylor& francis group: LONDON and NEWYORK.