هم‌آوردیِ آن دو: تن‌آوردگیِ جان‌مایه‌هایی هم‌گون در کالبدِ دو روایت: رستم و اسپندیار و مکبث

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

داوود خزایی ¹

1 - عضو هیأت علدانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات انگلیسی از دانش‌گاه اُسنابروک آلمان. عضو مرکز مطالعات ادبیات کودک دانش‌گاه شیرازمی دانشگاه شیراز

تاریخ دریافت : 1401/06/28 تاریخ پذیرش : 1401/08/08 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: فردوسی, شکسپیر, رستم واسپندیار, مکبث,

چکیده مقاله :

دنیای مکبث دنیای وحش بومی[1] است که در آن وسوسه در انتظار کسانی است که به وسوسه گراینده اند. این نمایش‌نامه، تراژدیِ ترس و وحشت و کشتار و خشونت و جنایت و فراتر از همه نیستی است. همه چیز تند روی می دهد، اما سرعت در کنار کندی قرار می‌گیرد تا بر ساختار متضاد نمایش‌نامه تأکید شود. شخصیت های اصلی در طول نمایش تغییر می کنند و در مراحل مختلف از سطوح زبانی مختلف بهره می برند. دنیای آن‌ها ترسیم شده است؛ ایده های اخلاقی، سیاسی و مذهبی بازنموده می شود. جاه طلبی، دلیری، ترس، شر، بی‌دادگری، انزوا، و نومیدی به روشنی نشان داده شده است. در این پژوهش، جان مایه هایِ اصلیِ تن آورده در رستم واسپندیار ـ بزرگ‌ترین داستان حماسی شاهنامه ـ و مکبث مانند فرّ و دو کالبد پادشاه، مفهوم زمان، بسامانی در برابر نابسامانی، افول دوران قهرمانی، رویین تنی، عبث ناکی و عناصر ماوراء طبیعی به بحث کشیده شده و با هم سنجیده شده است.[1] Wilderness

چکیده انگلیسی:

The world of Macbeth is a wasteland where temptation awaits those who are inclined towards it.  This drama is a tragedy of fear and trembling, butchery, violence, crime and above all annihilation.  Everything happens in a fast pace, yet swftness exists alongside slowness in order to emphasize the paradoxical structure of the play.  The main characters undergo changes in the course of the play and in different stages present variety of linguistic features.  Their world are pictured in terms of moral, political and religious ideas.  Ambition, bravery, fear, evil, injustice, isolation, and dispair are clearly illustrated.   The purpose of this article is to discuss and compare the main motifs such as Farr, two bodies of kings, the concept of time, order versus inorder, downfall of the heroic era, invincibility, absurdity, and supernatural forces  in Rostam and Esfandyar, the greatest epic tale in Shahnameh and in Macbeth.   

منابع و مأخذ:

• احمدی، محسن. (1398). «تاج». سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. برخط:

https://www.cgie.org.ir/fa/article/239552/%D8%AA%D8%A7%D8%AC (تاریخ دست‌رسی یکشنبه 4 اردیبهشت 1401)

• اسلامی ندوشن، محمد علی. (۱۳۸۰). داستان داستان‌ها، رستم و اسفندیار در شاهنامه. تهران، نشر آثار.


• اوشیدری، جهانگیر. (1371). دانشنامۀ مزدیسنا: واژه­نامۀ توضیحی آیین زرتشت. تهران: نشر مرکز.


• پانوسی، استفان. (1382). تأثیر فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی بر افلاطون. تهران: مو


• سسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.


• خالقی­مطلق، جلال. (1390). «رُسْتَم و اِسْفَنْدیار» در: جلال خالقی­مطلق و هم‌کاران. فردوسی و شاهنامه­سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص. 899-933.


• خالقی مطلق، جلال. (1389). یادداشت­های شاهنامۀ فردوسی، بخش دوم و سوم (دفتر دهم از مجموعۀ متن انتقادی شاهنامه و یادداشت­های شاهنامه)، تهران: مرکزدائرة‌المعارف بزرگ اسلامی  (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).


• خزایی، داود. (1399). «رستم و اسپندیار: زمان، بسامانی، نابسامانی». دوماه‌نامۀ ادبی «چامه». ارج­نامۀ جلال خالقی مطلق. شمارة 15، دی و بهمن. صص. 16-29.


• دوستخواه، جلیل. (گزارش و پژوهش). (1385). اوستا: کهن­ترین سرودها و متن­های ایرانی. تهران: مروارید.


• عهد جدید، بر اساس کتاب مقدس اورشلیم (1397). ترجمۀ پیروز سیار. تهران: نی.


• فردوسی (1394). شاهنامه. پیرایش جلال خالقی مطلق. جلد سوم (بخش دوم، بهرۀ 1) (از پادشاهی لهراسپ تا پایان پادشاهی بهرام گور). تهران: سخن.


• فَرْنْبَغ دادَگی. (1395). بندهش. به گزارشِ مهرداد بهار. توس.


• فوکو، میشل. (1389). نظم اشیاء: دیرینه­شناسی علوم انسانی. ترجمۀ یحیا امامی. تهران: پژوهش‌کدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.


• ک‍وی‍اج‍ی‌، ج‍ه‍ان‍گ‍ی‍ر ک‍ووِرج‍ی.‌ (1371). پ‍ژوه‍ش­هایی‌ در ش‍اه‍ن‍ام‍ه‌. گ‍زارش‌ و وی‍رای‍ش‌: ج‍ل‍ی‍ل‌ دوس‍ت‍خ‍واه‌، اص‍ف‍هان: زن‍ده‌رود.


• ماتسوخ، ماریا. (1393). «ادبیات پهلوی» ترجمه­ی نرجس­بانو صبوری. در: رونالد ابریک و ماریا ماتسوخ (1393). ادبیات ایران پیش از اسلام. پیوست ۱ از تاریخ ادبیات فارسی، زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمۀ فارسی زیر نظر ژاله آموزگار، مترجمان: احمدرضا قائم مقامی، نرجس بانو صبوری، سیروس نصرالله زاده، نگین صالحی نیا، محمود جعفری دهقی، تهران: سخن.


• مجتبائی، فتح‌الله. (1399). شهر زیبای افلاطون و شهریاری آرمانی در ایران باستان. به کوشش محمدرضا عدلی تهران: هرمس.


• محمودی بختیاری، بهروز، عباسی، رضا، امیری، مهدی. (1394). «تراژدی قدرت: بررسی تطبیقی داستان «بهرام چوبین» و تراژدی مکبث». ویژه­نامۀ فرهنگستان (ادبیات تطبیقی). سال ششم، پاییز و زمستان، شماره 2 (پیاپی 12)، 8 –


• هاشمیان، لیلا، بهرامی­پور، نوشین. (1388). «داستان رستم و اسفندیار و نمایش‌نامه مکبث» ادبیات تطبیقی جیرفت، زمستان، شماره 12، صص. 163-175.


• یاحقی، محمدجعفر (1386). فرهنگ اساطیر و داستان­واره­هادر ادبیات فارسی. تهران: معاصر.


• Abrams, M. H. (1993). The Norton Anthology of English Literature, Vol. 1. NY: w.w.Norton & Company, Inc.


• Bradley, A. C. (1919). Shakespearean Tragedy: Lectures on Hamlet, Othello, King Lear & Macbeth. Glasgow: Robert Maclehose and Co. Ltd.


• Domínguez, César, Saussy, Haun, & Villanueva, Darío. (2015). Introducing Comparative Literature: New Trends and Applications. London & NY: Routledge.


• Gnoli, Gherardo (online) “FARR(AH)“. In: Encyclopedia Iranica. Originally Published: December 15, 1999. https://www.iranicaonline.org/articles/farrah


• Hamilton, Edith. (1959). Mythology. NY: Mentor Books.


• Horky, Phillip Sidney. (2009). “Persian Cosmos and Greek Philosophy: Plato’s Associates and the Zoroastrian Magoi”, Oxford Studies in Ancient Philosophy 37: 47-103.


• Kingsley, Peter. (1995). “Meetings with Magi: Iranian Themes among the Greeks, from Xanthus of Lydia to Plato’s Academy.” Journal of the Royal Asiatic Society, 5(2), 173-209. doi:10.1017/S1356186300015340    


• Plowden, Edmund. (1761). The commentaries, or reports of Edmund Plowden, of the Middle-Temple, Esq, an apprentice of the Common Law: containing divers cases upon matters of law, argued and adjudged in the several reigns of King Edward VI, Queen Mary, King and Queen Philip and Mary, and Queen Elizabeth : originally written in French, and now faithfully translated into English, and considerably improved by many marginal notes and references to all the books of the common law, both ancient and modern. To which are added, the Quaries of Mr. Plowden, now first rendered into English at large, with references, and many useful observations. In two parts. Savoy [London]: Catharine Lintot, and Samuel Richardson, law printers to the King's Most Excellent Majesty.


• Shakespeare, William. (1999). Macbeth. Ed. A. R. Braunmuller. Cambridge: Cambridge University Press.


• Shakespeare, William. (1995). Macbeth. Ed. Kenneth Muir. London: Routledge.


• Shakespeare, William. (1986). Macbeth. Ed. Roderick Wilson. London: Macmillan Education LTD.


• Shakespeare, William. (1960). Macbeth. Ed. J. Dover Wilson. London: Cambridge University Press.


• Spencer, Theodore. (1966). Shakespeare and the Nature of Man. New York: Collier Books.


• Spender, Stephen. (1992). “Books and the War-II.” In Shakespeare for Students Mark W. Scott. Washington: Gale Research Inc.


• Mahood, M. M. (1957). Shakespeare’s Wordplay, London: Routledge.


• Mitchell, Bruce; Robinson, Fred C. (2012). A Guide to Old English (8 ed.). West Sussex, UK: Wiley-Blackwell.


• Tacitus, Publius Cornelius. (1938). Cornelii Taciti De origine et situ Germanorum. Edited by Anderson, J. G. C. Oxford: Clarendon.


• Va Dore, Mark. (1940). “Macbeth” in: Shakepseare. NY: Henry Holt and Company, p. 252-266.


• Webster’s New World Dictionary. (1984). Editor in Chief: Guralnik, David B. NY: Simon and Schuster.


• Wickham, Glynne. (1967). Hell-Castle and its Door-Keeper. In K. Muir (Ed.), Shakespeare Survey (Shakespeare Survey, p. 68-74). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CCOL0521064325.007


• Wilson, John Dover. (1951). What Happens in Hamlet. London: Cambridge University Press.


• s.v. Crown. (available 24.4.2022) https://en.wikipedia.org/wiki/Crown#History

ترجمۀ منابع پارسی:

• Pt: Persian transliteration, according to Cambridge IJMES (International Journal of Middle East Studies) Transliteration System


• Ahmadi, Mohsen. (1398 shamsī / 2018). "Crown" [Pt: “Tāj”]. The Site of the Centre for the Great Islamic Encyclopedia [markaz-i dāʾirat-ulmaʿāref-i buzurg-i Islāmi] Online:

https://www.cgie.org.ir/fa/article/239552/%D8%AA%D8%A7%D8%AC (accessed on 26 August 2022) [In Persian]

• Coyajee, Sir Jehangir Cooverji. (1371 shamsī / 1992). Studies in Shahnameh [Pt: Pazhūheshhāī dar Shahnameh], Tr. and ed. by Jalil Dostkhovah, Isfahan: [In Persian]


• Dostkhah, Jalil. (Tr.) (1385 shamsī / 2006). Avesta: The Oldest Iranian Hymns and Texts [Pt: Avesta: kohan-tarīn surūdhā va matnhā-i Irani]. Tehran: [In Persian]


• Eslami Nodooshan, Mohammad Ali. (1380 shamsī /2001). The Story of Stories: Rostam and Esfandiar in the Shahnameh. [Pt: Dāstān-i Dāstānhā: Rostam va Esfandiār dar Shahnameh] Tehran: Aasar Publications. [In Persian]


• Farnbaq Dadagi. (1395 shamsī / 2015). Bundahish. Tr. by Mehrdad Bahar. Tehran: [In Persian]


• (1394 shamsī / 2014). Shahnameh. Ed. Djalal Khaleghi-Motlagh. Vol. 3 (Part II, section I) (from the Kingdom of Lohrasp to the end of the Kingdom of Bahram Gur [az Pādishāhi-yi Lohrāsp tā Pāyān-i Pādeshāhi-yi Bahrām-i Gur]). Tehran: Sokhan. [In Persian]


• Foucault, Michel. (1389 shamsī / 2010). The Order of Things: An Archaeology of the Human Sciences. [Pt: Nazm-i Ashyāʾ: Dīrīnih-shināsī-i ʿulūm-i Insāni] Tr. Yahya Emami. Tehran:  Institute of Cultural and Social Studies [Pazhūhesh-kadeh-yi motaleʿat-i farhangi va ʿulūm-i ejtemāʿī]. [In Persian]


• Hashemian, Leila, Bahramipour, Noshin. (1388 shamsī / 2008). “The Story of Rostam and Esfandiār and the Play of Macbeth” [Pt: “dāstān-i Rostam va Esfandiār va namāyesh-nameh-yi Macbeth”] Jiroft Comparative Literature [Adabiyāt-i Tatbiqi-yi Jiroft], Winter, No. 12 163-175.


• Khaleghi-Motlagh, Djalal. (1390 shamsī / 2011). “Rostam and Esfandiār” [Pt: “Rostam va Esfandiār”] in: Djalal Khaleghi-Motlagh, et al. Ferdowsi and Writing the Shahnameh [Pt: Ferdowsi va Shahnameh-sarāi]. Tehran: Persian Language and Literature Academy [Farhangestān-i Zabān-u Adab-i Fārsi], p.  899-933. [In Persian]


• Khaleghi-Motlagh, Djalal. (1389 shamsī / 2010). Notes on the Shahnameh [Pt: Yaddāsht-hā-yi Shahnameh], vols. 2-3 (vol. 10 of the Set of the Critical Text of the Shahnameh and the Notes on the Shahnameh), Tehran: The Centre for the Great Islamic Encyclopedia (Centre for Iranian and Islamic Studies) [markaz-i dāʾiratulmaʿāref-i buzurg-i Islāmi (markaz-i pazhūhesh-hā-yi Irāni va Islāmi]. [In Persian]


• Khazaie, Davood. (1399 shamsī / 2020). “Rostam and Spandiar: Time, Order, Disorder” [Pt: “Rostam va Spandiār: Zamān, Besāmāni, Nābesāmāni”]. The Bimonthly Literary Magazine “Chāmeh”: Festschrift of Djalal Khaleghi-Mutlagh" [Pt: Arjānameh-yi Djalal Khaleghi-Motlagh.] No.    January and February. p. 16-29. [In Persian]


• Le Nouveau Testament: À partir de la Bible de Jérusalem. [Pt: ʿahd-i Jadid: bar asas-i Ketab-i Muqaddas-i ūrshalīm]. (1397 shamsī / 2018). tr. Pirouz Sayar. Tehran:  [In Persian]


• Macuch, Maria. (1393 shamsī / 2014). “Pahlavi Literature.” [Pt: “Adabīyāt-i Pahlavi”] Tr. by Narjes-Banou Sabouri. In: Ronald E. Emmerick, & Maria Macuch (Eds.) The Literature of Pre-Islamic Iran. [Pt: Adabīyāt-i Iran-i pīsh az Islam] Companion Vol. I [Peivast 1]. History of Persian Literature [Pt: Tārikh-i Adabīyāt-i Farsi], Vol. General Ed.  Ehsan Yarshater. Originally pub. by I. B. Tauris. Persian translation under the supervision of Jaleh Amouzgar, trans. Ahmadreza Qaem Maghami, Narjes-Banou Sabouri, Cyrus Nasrollahzadeh, Negin Salehinia, Mahmoud Jaafari-Dehaghi. Tehran: Sokhan. [In Persian]


• Mahmoudi Bakhtiari, Behrouz, Abbasi, Reza, Amiri, Mehdi. (1393 shamsī / 2014). “The Tragedy of Power: A Comparative Study of the Story of “Bahrām-i Chūbīn” and the Tragedy of Macbeth” [Pt: “Trāzhedī-yi Qodrat: Barrasī-yi Tatbīqī-yi Dāstān-i “Bahrām-i Chūbīn” va Trāzhedī-yi Macbeth”]. Special Edition of Nameh-yi Farhangestan (Comparative Literature) [Pt: Vīzheh-nameh-yi Nameh-yi Farhangestan (Adabiyāt-i Tatbīqī)]. Year 6: Autumn and Winter, No. 2 (No. 12 Consecutively), p. 8-19. [In Persian]


• Mojtabaei, Fathollah. (1399 shamsī / 2020). Plato’s Kallipolis and Ideal Kingship in Ancient Iran [Pt: Shahr-i Zība-yi Aflātūn va Shahriyārī-yi Ārmāni dar Iran-i Bāstān]. Ed. Mohammad Reza Adli, Tehran:  [In Persian]


• Oshidari, Jahangir. (1371 shamsī / 1992). Encyclopedia of Zoroastrianism. [Pt: Dāneshnāmeh Mazdiyasnā] Tehran: Nashr-i Markaz. [In Persian]


• Panoussi, Estiphan. (1382 shamsī / 2003). The Influence of Persian Culture and World View upon Plato. [Pt: Taʾsīr-i Farhang va Jahānbinī Irānī bar Aflātūn] Tehran: Research Institute of Hekmat and Philosophy of Iran [moʾassesse-i pazhūheshī-yi Hekmat va Falsafeh-yi Iran]. [In Persian]


• Yahaghi, Mohammad Jafar. (1386 shamsī / 2006). A Dictionary of Myths and Stories in Persian literature [Pt: Farhang-i Asātīr va Dāstān-vāreh-hā dar Adabiyāt-i Farsi]. Tehran: Moaser.