سنّت قصه‌پردازی و نقش گوسان‌ها در نقل روایت‌های پهلوانی
محورهای موضوعی : حماسه
1 - عضو پیوستة قطب علمی فردوسی شناسی و استاد مدعوّ دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
کلید واژه: سنّت قصه‌پردازی, گوسان‌ها, روایت‌های پهلوانی, شاهنامه فردوسی, خنیاگر,
چکیده مقاله :
چکیده وجود نام‌های مشترک و روایت‌های همانند در اوستا و حماسه‌های هند نشان از قدمت داستان‌های اساطیری و حماسی ایران - حدّاقّل از زمان همراهی و همزیستی اقوام هند و ایرانی، یعنی بیش از دو هزار سال پیش از میلاد مسیح - دارد. برخی نشانه‌ها از نوع جانوران شگفت، پرندگان خارق‌العاده و روایت‌های مختلف از اسطورة دموزی واینانا، نماینده مشترکاتی با اقوام هند و اروپایی و ساکنان بین‌النهرین است. اشاره‌های هرودوت، کتزیاس و گزنفون در کتاب‌ها و گزارش‌های خارس میتیلینی بارسالار اسکندر حکایت دارد که داستان‌های دینی، پهلوانی و غنایی در مراکز فرهنگی و گنجینه‌های شاهان ایرانی نگهداری شده است. این اشاره‌ها، بیان‌گر آنست که قصه‌پردازی و توجه به آن همزاد عمر آدمیست، بویژه که این قصه‌پردازی‌ها در میان اقوام ایرانی بیشتر با آواز و حرکات نمایشی همراه بوده است. روایت‌هایی دیگر چون داستان رستم و سهراب و به آسمان رفتن کاوس نیز نشان از نقلهایی دارد که گوسان‌های قصه‌پرداز در مناطق مختلف شاید با اندکی تغییر، غالباً قصّه‌ها را به صورت منظوم و با آواز می‌خوانده‌اند. این روایت‌ها که بیشتر تمثیل‌های غنایی پهلوانی است. در شاهنامه نیز در داستان خسروپرویز و باربد نمونه‌هایی دارد. گوسان‌ها با این که از میان تودة مردم برخاسته و بیشتر برای آنها روایت‌پردازی می‌کرده‌اند، در میان برجستگان و حکومت‌گران هم از موقعیتی خاص برخوردار بوده و غالباً به مجالس آنان رفت و آمد داشته‌اند. در این گفتار کوشش شده است تا به اهمیت این روایت‌گران بدیهه‌سرا اشاره شود و مقام و موقعیّت آنان در جامعه مشخّص گردد.
The existence of common names and similar narratives in Avesta and Indian epics is indicative of the antiquity of the Persian epic and mythological stories since at least the time of the companionship and symbiosis of Indo-Iranian people, that is more than two thousand years BC. Certain signs regarding fantastic animals, extraordinary birds and various narratives from Dumuzid myth and Inanna are representative of common grounds with Indo-European peoples and the inhabitants of Mesopotamia. References made by Herodotus, Ctesias, and Xenophon in books and the reports given by Chares of Mytilene, chamberlain of Alexander the Great bear witness to the fact that religious, heroic and lyrical stories had been kept in cultural centers and treasuries of Iranian kings. Other narratives such as the story of Rostam and Sohrab and the story of Kavus’s ascent to the heaven all point to the accounts minstrels created often in versified form and sang in different regions perhaps with little change. These narratives which are more often heroic, lyrical allegories have many instances in the story of Khosrow Parviz and Barbad in Shahnameh. Although minstrels had arisen from the heart of the populace and had mostly narrativized for their sake, they had enjoyed special treatment within the circles of nobles and rulers and had regular visits to their courts. In this article attempt is made to highlight the importance of these improvisators and clarify their place and position in the society of that time.
- آثنایُس (سده دوم میلادی) (1386). ایرانیان در کتاب بزم فرزانگی، برگردان و یادداشت‌ها از جلال خالقی مطلق، انتشارات مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران.
- اردشیر بابکان (1348). عهد اردشیر، پژوهندة عربی استاد احسان عبّاس، برگرداننده به فارسی س، محمدعلی امام شوشتری، انتشارات انجمن آثار ملّی، تهران.
- بویس، مری (1368). گوسان پارتی و سنتهای خنیاگری در ایران (مقاله) ترجمه مهری شرقی، مجله چیستا سال هفتم، شماره 66 و 67، تهران.
- بویس، مری (1369). گوسان پارتی و سنت نوازندگی در ایران (مقاله)، مترجم مسعود رجب‌نیا، تحقیق و بررسی توس، به کوشش محسن باقرزاده (مجموعه مقالات)، چاپ اول، انتشارات توس، تهران.
- تفضّلی، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش دکتر ژاله آموزگار، انتشارات سخن، تهران.
- جاحظ، عمروبن بحر (1914). کتاب التاج فی اخلاق الملوک، پژوهیدة احمد زکی، دارالکتب، قاهره.
- جاحظ، عمروبن بحر (1898). المحاسن و الاضداد، چاپ لیدن.
- خالقی مطلق، جلال، (1386)، حماسه، پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، ترجمه و نگارش جلال خالقی مطلق، انتشارات مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران.
- سرکاراتی، بهمن (1355). رستم یک شخصیت تاریخی یا اسطوره‌ای (مقاله)، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال 12، شماره دوم، تابستان 1355.
- سعدی، شیخ مصلح الدّین مشرف‌الدین، 1347، گلستان، بخش یکم، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، تهران.
- طبری، محمدبن جریر (1901-1879). تاریخ الامم و الملوک، به کوشش دوخویه، لیدن.
- عناصری، جابر، (1370)، معرفی کتاب خنیاگری و موسیقی ایران (مقاله)، چیستا، سال نهم، شماره 82 و 83، تهران.
- فردوسی، حکیم ابوالقاسم (1385). شاهنامه براساس نسخة چاپ مسکو، به کوشش دکتر توفیق سبحانی، انتشارات روزنه، تهران.
- قریب، بدرالزّمان (1386). مطالعات سغدی، به کوشش محمّد شکری قومشی، انتشارات طهوری، تهران.
- کریستن سن، آرتور (1343). کیانیان، ترجمه ذبیح‌الله صفا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
- گرگانی، فخر‌الدین اسعد (1314). ویس و رامین، با مقدمه مجتبی مینوی، کتابنامة بروخیم، تهران.
- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1378). مروج الذّهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چاپ ششم، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
- نامة تنسر به گشنسب (1354). به تصحیح مجتبی مینوی، گردآورندة تعلیقات مجتبی مینوی، محمد اسماعیل رضوانی، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، تهران.
- نصرآبادی، محمدطاهر، بی‌تا، تذکره نصرآبادی، چاپ وحید دستگردی، تهران.
- یارشاطر، احسان (1331). رستم در زبان سغدی (مقاله)، مجلة مهر سال هشتم شماره هفتم، تهران.
