صائب، هم‌دم دارالامان خاموشی

محورهای موضوعی : حماسه

رجب توحیدیان ¹ , عزیزه خان چوبانی اهرنجانی ²

1 - عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد سلماس و دانش‌جوی دکتری ادبیات واحد همدان، ایران.
2 -  عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد سلماس و دانش‌جوی دکتری رشته زبان و ادبیات (انگلیسی، فارسی و ترکی) دانش‌گاه علوم آکادمیة باکو، آذربایجان.

تاریخ دریافت : 1390/05/27 تاریخ پذیرش : 1390/08/08 تاریخ انتشار : 1390/12/01

کلید واژه: سبک هندی ـ صائب ـ مولانا ـ مصادیق و مضامین خاموشی ـ تشبیه تمثیل تلمیح,

چکیده مقاله :

از جمله مضامین و موضوعاتی که از دیرباز در ادبیات گسترده و پربار تعلیمی ـ عرفانی توجه کافی و وافی بدان ابراز گردیده است، مضمون خاموشی و سخن به مقتضای حال گفتن است. اهمیت و جای‌گاه خاموشی در پهنة ادب فارسی از گذشته تا حال، به اندازه‌ای بوده است که زندگی و مرگ افراد بشر را تعیین کرده، سعادت و شقاوت ابدی را در پی داشته است. شاعر و ادیب پرآوازه سبک هندی (اصفهانی)، صائب تبریزی با تکیه بر افکار و اندیشه‌های عرفانی مولانا در باب خاموشی و انوع سه گانه آن (زبان خاموش و ضمیر گویا ـ زبان و ضمیر خاموش ـ ضمیر خاموش و زبان گویا) و با بهره‌گیری از عناصر خیال شعری از جمله تشبیه تمثیل (اسلوب معادله) و تلمیح در دیوان خود، که بحق اطلاق نام خاموشی نامه بر آن بجا و شایسته می‌نماید، توانسته است رسالت خود را به عنوان ادیب و معلّمی که هم‌دم دارالامان خاموشی است، نسبت به مردم زمانه خویش و آیندگان، بخوبی و با استادی هر چه تمام‌تر ادا کرده باشد. نگارنده در این نوشتار به تفحّص در این زمینه هم‌راه با ذکر شواهدی از شاعران دیگر پرداخته است.

چکیده انگلیسی:

Silence and speaking to the point are among the themes which have long been considered throughout the vast instructive mystical literature.  The importance and the standpoint of silence in the domain of Persian literature from the past till present have been to such an extent that it has determined the life and the death of individuals, and have entailed their welfare or damnation.  Poet and the prominent literary figure of Hindi style (Isfahani), Sa’eb Tabrizi relying upon the ideas and mystical thoughts of Moulana regarding silence and its three kinds such as (silent tongue and speaking mind, silent tongue and mind, silent mind and speaking tongue) and upon making use of poetic imageries such as allegorical simile and allusion in his divan, appropriately called “Khamoushi Nameh” could well fulfill his mission as a poet and master towards his own people and future generations.  This article deals with silence along with presenting evidence from other poets.

منابع و مأخذ:

1. احادیث و قصص مثنوی، فروزان‌فر، بدیع‌الزمان، ترجمه کامل و تنظیم مجدد: حسین داودی، تهران: امیرکبیر، 1376، چاپ اول.


2. المعجم فی المعاییر اشعارالعجم، شمس قیس رازی، به تصحیح: محمد قزوینی و مدرس رضوی، تهران: زوّار، 1360، چاپ سوم.


3. بوستان (سعدی‌نامه)، سعدی، تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی، 1375، چاپ پنجم.


4. بیگانه مثل معنی (نقد و تحلیل شعر صائب و سبک هندی)، محمدی، محمدحسین، تهران: میترا، 1374، چاپ اول.


5. جرعه فشانی، برومند سعید، جواد، تهران: ترفند، 1385، چاپ اول.


6. دیوان (ج 1)، بیدل دهلوی، مولانا عبدالقادر، به تصحیح اکبر بهداروند، تهران: سیمای دانش، 1384، چاپ اول.


7. دیوان، جویا تبریزی، به اهتمام: پرویز عباسی داکانی، تهران: برگ، 1378، چاپ اول.


8. دیوان، حافظ شیرازی، قزوینی ـ غنی، با مجموعه تعلیقات و حواشی علامه محمد قزوینی، به کوشش: عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر، 1374، چاپ پنجم.


9. دیوان، خاقانی، به کوشش: ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار، 1374، چاپ پنجم.


10. دیوان، سلیم تهرانی، محمد قلی، ب تصحیح و اهتمام: رحیم رضا، تهران: ابن‌سینا، 1349، چاپ اول.


11. دیوان، شاه نعمت‌‌اله ولی، به کوشش: بهمن خلیفه بناروانی، تهران: طلایه، 1385، چاپ دوم.


12. دیوان، صائب تبریزی، بیژن ترقی، با مقدمه امیری فیروزکوهی، تهران: خیام، بدون تاریخ.


13. دیوان (شش جلدی)، صائب تبریزی، به کوشش: محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی، 1375، چاپ سوم.


14. سیر غزل در شعر فارسی، شمیسا، سیروس تهران: فردوس، 1376، چاپ پنجم.


15. صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، تهران: آگاه، 1375، چاپ ششم.


16. غلامحسین‌زاده، غلامحسین، ولی محمدآبادی، قربان، «بی حروف روییدن کلام» (بررسی اسباب و انواع خاموشی از دیدگاه مولوی)، گوهر گویا، شماره سوم (پیاپی 7) سال دوم، شماره صفحات 126-125 و 129-127 و 136، 1387.


17. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی (دوجلدی)، شمیسا، سیروس تهران: فردوسی، 1377، چاپ اول.


18. فرهنگ اشعار صائب (دوجلدی)، گلچین معانی، احمد، تهران: امیرکبیر، 1373، چاپ دوم.


19. فرهنگ بازیافته‌های ادبی از متون پیشین (دوجلدی)، اشرف‌زاده، رضا، مشهد: انتشارات سخن گستر ودانش‌گاه آزاد مشهد، 1386، چاپ اول.


20. فرهنگ تلمیحات، شمیسا، سیروس، تهران: میترا، 1386، چاپ اول.


21. فرهنگ فارسی، معین، محمد تهران: امیرکبیر، 1375، چاپ نهم.


22. کلیات (جلد اول)، کلیم کاشانی، ابوطالب، به تصحیح و مقدمه و تعلیقات: مهدی صدری، تهران: همراه، 1376، چاپ اول.


23. کلیات خمسه، نظامی، مقدمه و شرح حال از: پروفسور شبلی نعمانی، حواشی و تعلیقات: محمود علمی (درویش) تهران: جاویدان، 1374، چاپ سوم.


24. کلیات دیوان شمس تبریزی، مولوی، جلال‌الدین محمدبلخی، تصحیح و حواشی: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: امیرکبیر، 1363، چاپ سوم.


25. گلستان، سعدی، تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی، 1374، چاپ چهارم.


26. گلی، احمد، «تأثر صائب از مولوی»، گوهر گویا، شمارة دوم (پیاپی 6)، سال دوم، ص 1387، 208.


27. مثنوی معنوی، مولوی، جلال‌الدین محمدبلخی، مطابق نسخة تصحیح شدة رینولد نیکلسون، مقدمه و شرح حال: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، حواشی و تعلیقات از: محمود علمی (درویش)، تهران: جاویدان، 1374، چاپ دهم.


28. «مضمون اشعار صائب»، سامانی، خلیل (موج)، محمد رسول دریا گشت، صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات ادبی (مقالاتی درباره صائب) تهران: قطره، صص 95 و 103-102، 1371، چاپ اول.


29. میناگر عشق (شرح موضوعی مثنوی معنوی)، زمانی، کریم، مولانا جلال‌الدین بلخی، تهران: نی، 1385، چاپ چهارم.


30. نقش پای غزالان (شرح پنجاه غزل از صائب تبریزی)، معدن کن، معصومه، تبریز: آیدین، 1387، چاپ اول.


31. نگاهی به صائب، دشتی، علی تهران: اساطیر، 1364، چاپ سوم.


32. «نوآوری در شیوه صائب»، بیریایی گیلانی (شیدا)، محمد، محمد رسول دریا گشت، صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات ادبی (مقالاتی درباره صائب) تهران: قطره، صص 33-31، 1371، چاپ اول.


33. نوریان، سیدمهدی، «اندیشه‌های مولانا در اشعار شورانگیز صائب»، گوهر گویا، شماره اول (پیاپی 9)، سال سوم، ص 1 و 2 و 3، 1388.