«سرپرستی» و «فرزندخواندگی» در شاهنامۀ فردوسی با استناد بر کنوانسیون حقوق کودک (1989)

محورهای موضوعی : حماسه

سمیه ارشادی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
احمد ذاکری ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج،ایران. (نویسنده مسؤول))

تاریخ دریافت : 1396/01/05 تاریخ پذیرش : 1396/04/17 تاریخ انتشار : 1396/12/01

کلید واژه: شاهنامۀ فردوسی, سرپرستی, فرزندخواندگی, کنوانسیون حقوق کودک, کودک,

چکیده مقاله :

چکیده سرپرستی و فرزندخواندگی یک رابطه حقوقی با ویژگی ها و شرایطی خاص است که با توجّه به سابقۀ تاریخی و نگرش ویژه به آن در ایران باستان، نمونه هایی گوناگون از آن در شاهنامه دیده می شود. هدف نگارنده در این پژوهش بررسی ابعاد گوناگون حقوق این کودکان در شاهنامه و تحلیل آن بر مبنای مواد و بندهای کنوانسیون حقوق کودک است. این سند، نخستین پیمان نامۀ بین المللی جهت حمایت از حقوق کودکان است که با تأکید بر منافع عالیه کودک، همان حقوق و مزایای فرزند طبیعی را برای کودکان تحت تکفّل و فرزندخوانده مقرر داشته است. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که سرپرستی ها و فرزندخواندگی های شاهنامه تنها ریشه در عوامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی داشته و به‌ هیچ‌عنوان جنبۀ اجبار اقتصادی در آن ها دیده نمی شود؛ از سویی، این امر تنها مختص جنبۀ تربیتی کودکان بوده و بحث بهره مندی از مزایای مالکیتی سرپرست در آن مطرح نیست و برخلاف عمل کرد ضعیف برخی خانواده ها، توجّه همه جانبه سرپرستان به حقوق این کودکان، بویژه کارکرد عاطفی در آن انکارناپذیر است. کلیدواژه‌ها سرپرستی، فرزندخواندگی، کنوانسیون حقوق کودک، کودک، شاهنامۀ فردوسی.

چکیده انگلیسی:

Abstract The relationship between guardianship and adoption is a legal one.  It has certain characteristics and necessitates special circumstances which according to its historical background and particular outlook in ancient Persia, various examples of it are seen in Shahnameh.  The purpose of this study is to examine different aspects of the rights of these adopted children in Shahnameh and to analyze the cases according to the articles of the convention of children’s rights.  This document, Shahnameh is the first international agreement which supports the children’s rights and respects the same rights and privileges of a natural child for the adopted ones to the best interests of child.  Different studies demonstrate that the guardianship and adoptions in Shahnameh had roots in social, political, and cultural factors and the economic coercion by no means had any role in the affair, the main concern being the cultivation and raising of children irrespective of winning the benefits gained in the process.  The overall attention of the guardians towards the rights of these children are indeed praiseworthy. The emotional aspect in particular is an integral part of the guardian’s responsibility unlike the weak performances  seen from some families in this regard.    Keywords: Guardianship, adoption, the convention of children’s rights, child, Shahnameh Ferdowsi.

منابع و مأخذ:

-      قرآن کریم. (1375). ترجمۀ بهاءالدین خرّم‌شاهی، تهران: نیلوفر، جامی.

-      آذربایجانی، مسعود، (1389)، «نقد تربیتی بر کنوانسیون حقوق کودک»، فصل‌نامه کتاب زنان، شماره 16.

-      اسماعیل­پور، ابوالقاسم. (1389). «اسطوره کی‌خسرو در شاهنامه»، بخارا، شماره 76، صص 57_- 73.

-      اصفهانی، حمزه­بن­حسن. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک و الارض و الانبیاء)، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

-      امامی، اسدالله. (1378). «وضع حقوقی فرزندخواندگی در حقوق ایران»، نشریه پژوهش­های فلسفی _- کلامی، شماره 2، صص 22_- 33.

-      باریکلو، علی­رضا. (1392). «تحلیل حقّ حفظ هویّت خانوادگی کودک متولّد از باروی مصنوعی در نظام حقوق اسلامی و اسناد بین­المللی حقوق بشر»، نشریه علمی_- پژوهشی حقوق خصوصی، دوره دهم، شماره 1، صص 59_-  86.

-      بلعمی، ابوعلی محمّد. (1352). تاریخ بلعمی، به تصحیح ملک الشعرای بهار، تهران: زوار.

-      بیرونی، ابوریحان. (1352). آثار الباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: ابن­سینا.

-      بیوک­زاده، صبا. (1391). «مباحث حقوقی زن در ایران باستان (با اشاره­هایی بر زن در شاهنامه)»، فصل‌نامه زن و فرهنگ، سال سوم، شماره 12، صص 37_- 48.

-      تفضلی، احمدوژاله آموزگار. (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.

-      توسّلی نائینی، منوچهر. (1388). «فرزندخواندگی در کنوانسیون حقوق کودک 1989 و مقایسه آن با حقوق ایران»، فصل‌نامه حقوق، دوره 39، شماره 4، صص 89_- 109.

-      ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن­­محمدبن اسماعیل. (1368). تاریخ ثعالبی، با دیباچه مجتبی مینوی و مقدّمه و ترجمۀ محمّد فضائلی، تهران: نقره.

-      جنیدی، فریدون.(1384). حقوق جهان در ایران باستان، تهران: بلخ.

-      حامدی شیروان، زهرا و سیّد مهدی زرقانی. (1393). «تحلیل داستان رستم و شغاد براساس مربع ایدئولوژیک ون­دایک»، فصل‌نامه علمی_- پژوهشی کاوش­نامه، سال پانزدهم، شماره 28، صص 99_- 128.

-      خالقی مطلق، جلال. (1391). یادداشت­های شاهنامه، ج 1، تهران: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.

-      دادگی، فرنبغ. (1369). بندهشن، برگرداننده: مهرداد بهار، تهران: مؤلف.

-      داودنیا، نسرینو ناصرسراج خرّمی و علی­اکبر جولازاده اسمعیلی. (1393). «نقد شخصیّت کی‌خسرو براساس نظریه آبراهام مزلو»، دوفصل‌نامه ادبیات حماسی دانش‌گاه لرستان، سال اوّل، شماره 2، صص 25_- 46.

-      رزاقی، رضا. (1385).  فرزندپذیری، تهران: اداره کل روابط عمومی به‌زیستی.

-      سادات باریکانی، امیر رضا و  شهرام سلطانی. (1388). قوانین و مقررات کودکان و نوجوانان، تهران: خرسندی.

-      شریعتی­نسب، صادق. (1390). فرزندخواندگی، تهران: مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهر دانش.

-      شهزادی، رستم. (1387). قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان، به­کوشش مهرانگیز شهزادی، تهران: فروهر.

-      صالحی، حمیدرضا و نرگس باقری مطلق. (1395). «مطالعه تطبیقی فرزندخواندگی در نظام حقوقی ایران و فرانسهبا رویکردی بر قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب1353»، دوفصل‌نامه فقه و حقوق خانواده، سال بیست‌و‌یکم، شماره 64، صص 85_- 107.

-      طبری، محمدبن جریر. (1362). تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج 1 و 2، تهران: اساطیر.

-      عصاریان، محمّدجواد و علی  قاسم­زاده و محمّد حسین سرداغی. (1393). «تحلیل کیفیّت بیداری قهرمان درون در شخصیّت سیاوش و کی‌خسرو با تکیّه بر نظریه پیرسون_- کی­مار»، پژوهش­نامه ادب حماسی، سال دهم، شماره 17، صص 107_- 134.

-      فردوسی، حکیم ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به­تصحیح جلال خالقی مطلق، ، ج 1-11، تهران: دائره­ المعارف بزرگ اسلامی.
 

-      فلاح، مرتضی. (1389). «مبانی آموزش و پرورش در شاهنامه»، نشریه ادب و زبان دانش‌گاه شهید باهنر کرمان، شماره 28، صص 213_- 242.

-      قرشی، امان­الله. (1389). آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی، تهران: هرمس.

-      قلعه­خانی، گلنارو سیّد مهدی فاطمی. (1383). «بررسی متن پهلوی روایات آذر فرنبغ فرخزادان»، مجلّه مطالعات ایرانی، مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان­های ایرانی، دانش‌گاه شهید باهنر کرمان، سال سوم، شماره 6، صص 123_- 143.

-      کریستین سن، آرتور. (1385). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.

-      کنوانسیون حقوق کودک، مصوب سال 1989 میلادی.

-      گردیزی، ابوسعیدبن محمود. (1363). تاریخ گردیزی، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.

-      مجمل­التواریخ و القصص. (1318). به تصحیح ملک­الشعرای بهار، تهران: خاور.

-      محجوب، محمّد جعفر. (1371). آفرین فردوسی، تهران: مروارید.

-      مظاهری، علی­اکبر. (1377). خانواده ایرانی در روزگار پیش از اسلام، ترجمۀ عبدالله توکل، تهران: قطره.

-      معینی­فر، محدثه. (1391). «بررسی حقّ کودک بر هویّت در اسلام و اسناد بین­المللی»، نشریه فقه و حقوق خانواده، دوره هفدهم، شماره 56، صص 117_- 142.

-      مهدی­پور عمرانی.(1382). «سیمای کودک در شاهنامه فردوسی»، کتاب ماه کودک و نوجوان، صص 115_- 121.

-      نوریان، سیّدمهدی و اشرف خسروی. (1392). «بررسی کهن­الگوی پیر خرد در شاهنامه»، مجلّه ادب­پژوهی (بوستان ادب) شیراز، سال پنجم، شماره 1، صص 167_- 186.

-      ولی­پور هفشجانی، شهناز. (1395). «اسطوره فریدون، نمادها، بن­مایه­ها و تحولات آن»، فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال دوازدهم، شماره 43، صص 315_- 343.

-      یاحقی، محمّدجعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.

-Dhabhar, E.B.N. (ed.). 1909. Saddar Nasr and Saddar Bundehesh, Trustees of the  Parsee Punchayet Funds and Properties, Bombay.

-Smolin- David. 2004. m-Intercountry Adoption as Child Trafficking- Valparaiso University Law Review- vol. 39, nom 2.