بازشناسی دست‌نویس شاهنامة کوچک دوم

محورهای موضوعی : حماسه

حجت توسلی ¹ , محمد فشارکی ² , محمدنوید بازرگان ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد نجف‌آباد، ایران.
2 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
3 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

تاریخ دریافت : 1391/10/06 تاریخ پذیرش : 1391/12/10 تاریخ انتشار : 1391/12/01

کلید واژه: دست‌نویس شاهنامۀ کوچک دوم, دست‌نویس‌های مصوّر, بازسازی رایانه‌ای, تصاویر و نقوش, میکرو فیلم,

چکیده مقاله :

دست‌نویس مصوّر شاهنامه، موسوم به شاهنامۀکوچک دوم، نسخه‌ای، پراکنده و ناقص از شاهنامۀ فردوسی است که بر اساس برگ‌های مصوّر موجود ازآن و نیز 3 دست‌نویس مشابه دیگر به سدۀ 8 هجری قمری و کتابت در بغداد منسوب شده است؛ و بر همین اساس به عنوان اولین دست‌نویس مصوّر شاهنامه تا به امروز محسوب می‌شود. از این دست‌نویس 285 برگ در قالب میکروفیلم موجود بوده که متشکل از51 برگ مصوّر و 234 برگ غیر مصوّر است. مطابق بازسازی رایانه‌ای که بر روی این دست‌نویس انجام پذیرفته، بنظر می‌رسد که این دست‌نویس در اصل از یک ساختار 2جلدی در 602 صفحه، معادل 301 یا 302 برگ و حدود 49700 بیت تشکیل شده باشد، که از این تعداد صفحات حدود 280 صفحه در جلد اول و 302 صفحه نیز در جلد دوم آن برآورد می‌شود. بر همین اساس با توجه به برابری تقریبی میزان افتادگى و افزودگى ابیات دست‌نویس شاهنامۀ کوچک دوم با دست‌نویس ناقص شاهنامۀ کتابخانۀ ملى فلورانس، (614 ه. ق) این دست‌نویس می‌تواند مکمل دست‌نویس فلورانس محسوب گردد. اساس این مقاله با توجه به پراکندگی برگ‌ها و ناشناخته بودن در محافل علمی داخل ایران، بر پایۀ شناخت و معرفی این دست‌نویس استوار است.

چکیده انگلیسی:

The pictorial Shahnameh manuscript, in the name of second small Shahnameh, is an incomplete and scattered copy of Shahnameh.  Based on the remaining pictorial pages of this Shahnameh and three other similar manuscripts in the 8th century Hijira which were thought to be written in Baghdad, this copy is regarded as the first pictorial Shahnameh manuscript till this day.  Two hundred and eighty five pages of this manuscript are available in microfilms consisting of 51 pictorial pages and 234 non-pictorial pages.  In accordance with the computer reconstruction which has been done on this manuscript, it seems that in principle, this manuscript was composed of two volumes in 602 pages equivalent to 301 or 302 pages and about 49700 couplets.  About 280 pages are attributed to the first volume and 302 pages to the second volume.  The computer reconstruction also suggests that this manuscript could be regarded as a complement to the Florence manuscript since the approximate rate of omission and surpluses of couplets  is alike in both the second small Shahnameh and the incomplete manuscript of Shahnameh in the National Library of Florence (614 Hijira) .  Since this scattered copy of Shahnameh is unknown to the scientific circles in Iran, the purpose of this article is to introduce this manuscript.

منابع و مأخذ:

- آدامو، آ. تی و گیوزالین، ال. تی، (1985). اشعار مینیاتوری شاهنامه 1333 گودا، با خلاصه انگلیسی، لنینگراد: اسکوستوف.

- آینال، گونر، (1972). شاهنامه طوپقاپو سرای. استانبول.

- اسفرازی، معین‌الدین محمد زمچی، (1339). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، به تصحیح و حواشی و  تعلیقات سید محمد کاظم امام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- بلیر، شیلا، (1986). تصاویر دست‌نویس شاهنامه دی موت، دست‌نویس‌های شرقی کالج استانبول و  لندن. انتشارات کالج مطالعات شرقی.

- تاریخ ادبیات افغانستان در ادوار قدیمه، (1384)، تهیه کننده سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تهران: انتشارات بین المللی الهدی.

- خالقی مطلق، جلال، (1364)، معرفی و ارزیابی دست‌نویس های متنوع شاهنامه، ایران نامه، بهار1364. ش 3.

- خالقی مطلق، جلال (1364) معرفی و ارزیابی دست‌نویس‌های متنوع شاهنامه، ایران نامه، پاییز 1364. ش4.

- خالقی مطلق، جلال (1365) معرفی و ارزیابی دست‌نویس‌های متنوع شاهنامه، ایران نامه، زمستان 1365. ش2.

- دست‌نویس‌ها و مینیاتورهای اصلی سوت ایبای،(1998) فروش کاتالوگ‌ها. لندن: چهارشنبه29 آوریل.

- سویتوچوفسکی، ماریا لوکنز، (1994). شاهنامۀ کوچک موزه هنر متروپلیتن، تصاویر حماسی و اشعار  تصویری. نقاشی‌های ایرانی 1330و 1340. نیویورک: انتشارات موزه هنر متروپلیتن.

- سیمسون، ماریانا شریو، (1979)، دست نویس‌های شاهنامه‌های متاخر، نیویورک و لندن.

- سیمسون، ماریانا شریو، (2000)، نقاشی‌های ایرانی از مغول تا قاجار، بازسازی و تخمین اولیه شاهنامه1341با  همکاری رابرت هیلن براند، لندن و نیویورک: انتشارات تاوریس.

- کنبی، شیلا، (1998) شاهزادگان، شعرا و پهلوانان افسانه‌ای نقاشی‌های اسلامی و هندی از مجموعۀ شاهزاده و شاهزادگان صدر الدین آقا خان. انتشارات موزه بریتانیا، لندن.

- گرابر، اولگ، (1980)، تصاویر حماسی و تاریخ معاصر، تصاویر شاهنامه بزرگ مغولی. لندن: انتشارات دانشگاه  شیکاگو و لندن.

 

- گروب، ارنست جی. (1978) نقاشی‌های ایرانی در قرن چهاردهم گزارش تحقیقی انجمن شرق‌شناسی  ناپل، دوره 4. جلد38.

- فردوسی، ابولقاسم (1388). شاهنامه به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: دائره المعارف بزرگ اسلامی.

- میکروفیلم دست‌نویس کیندلی، (1995). تهیه شده توسط دکتر جلال خالقی مطلق.

- یعقوب الهروی، سیف بن محمد، (1385). تاریخ نامه هرات، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات  اساطیر.