روایت‌های شفاهی داستان گشتاسب در شاهنامه فردوسی (روایت‌های ایرانی و غیر ایرانی)

محورهای موضوعی : حماسه

پگاه خدیش ¹ (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران،مؤسسه دهخدا و مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی)

تاریخ دریافت : 1391/11/21 تاریخ پذیرش : 1392/02/25 تاریخ انتشار : 1392/06/01

کلید واژه: داستان گشتاسب, شاهنامه‌ فردوسی, روایت‌های شفاهی, قصه کره دریایی, فهرست تیپ‌های بین‌المللی قصه‌ها,

چکیده مقاله :

داستان سفر گشتاسب به روم و ازدواجش با کتایون قیصر در شاهنامه فردوسی، یکی از داستان‌هایی است که با قوّت بسیار در فرهنگ شفاهی ایرانیان به حیات ادبی خویش ادامه داده است. بدرستی روشن نیست که فردوسی این داستان را از کدام مآخذ نقل کرده است، ولی تقریباً در تمام کتاب‌های تاریخ عمومی که پس از شاهنامه به زبان فارسی نوشته شده، به این داستان اشاره شده است. آنچه که امروزه با روایت‌های گوناگون میان اقوام ایرانی در این خصوص وجود دارد، داستانی است که با نام کره دریایی مشهور است و در فهرست تیپ‌های بین‌المللی قصه‌ها با تیپ 314 طبقه‌بندی شده است. این قصه گرچه تفاوت‌هایی با روایت شاهنامه فردوسی دارد، بسیاری از ویژگی‌های ساختاری و معنایی آن را در خود حفظ کرده است. از آنجا که قدیم‌ترین روایت‌های مکتوب بین‌المللی این قصه به قرن دوازدهم میلادی باز می‌گردد، روایت فردوسی را باید مقدّم بر آنها دانست.

چکیده انگلیسی:

The story of Goshtasb’s journey to the Roman Empire and his marriage with Katayun, a Byzantine princess in Shahnameh is one of the stories that is strongly continued its literary life in the oral culture of Iranians. What has been Ferdowsi’s source to narrate this story is not clearly known however in nearly all general history books written in Farsi after shahnameh this story is present. In this regard what exists today with variety of narrations among the Iranian ethnic groups is a story called Seapony and in the international tale-type index it is classified under type 314. Although there are minor differences with the Shahnameh narrative, this story has kept many of its structural and semantic characteristics. Since the most ancient international written narratives dates back to the twelfth century, Ferdowsi’s narrative takes precedence over them.

منابع و مأخذ:

- ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه، بر پایه چاپ مسکو، انتشارات هرمس، چاپ چهارم، تهران 1387.

- ابوالقاسم فقیری، قصه‌های مردم فارس، نشر سپهر، تهران 1349.

- ابوعلی بلعمی، تاریخ بلعمی، تصحیح محمد‌تقی بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ، تهران 1341.

- الول ساتن، قصه‌های مشدی گلین‌خانم، ویرایش اولریش مارتسلوف و دیگران، نشر مرکز، چاپ سوم، تهران 1382.

- اوستا، گزارش پورداوود، انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی، 1938.

- بندهشن، گزارش مهرداد بهار، انتشارات طوس، تهران 1369.

- ثعالبی، غرر اخبار ملوک فرس، ترجمه محمود هدایت، چاپخانه مجلس، تهران 1328.

- خدیش، پگاه، «فهرست تیپ‌های قصه آرنه – تامپسون»، فصلنامه فرهنگ مردم، شماره 34، سال نهم، 1388.

- خواندمیر، تاریخ حبیب‌السیر، تصحیح محمد دبیر سیاقی، انتشارات کتابفروشی خیام، چاپ دوم، تهران 1353.

-  فخر بناکتی، تاریخ بناکتی، به کوشش جعفر شعار، انتشارات انجمن آثار ملی، تهران 1348.

-  مارزلف، اولریش، طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی، ترجمه کیکاوس جهانداری، انتشارات سروش، چاپ دوم، تهران 1376.

-  مجمل التواریخ و القصص، تصحیح محمدتقی بهار، چاپخانه خاور، تهران 1318.

-  مسعودی، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، بنگاه ترجمه و نشر، تهران 1356.

- یادگار زریران، گزارش یحیی ماهیار نوابی، انتشارات اساطیر، تهران 1374.

- Uther, Hans, The Types of International Folktales, Helsinki, 2004.