بررسی عمل‌کرد فردوسی در کلمه‌سازی صفات با پیشوندها در شاهنامه
محورهای موضوعی : حماسه
اعظم قطبی زاده
1
(دانش آموختة دورة دکتری زبان‌شناسی. دانشگاه ملّی تاجیکستان)
کلید واژه: پیشوند, صفت, اسم خاص, اسم معنی, ترکیب وصفی,
چکیده مقاله :
چکیده موضوع واژه سازی از طریق پیشوندها و پسوندها تاریخی طولانی دارد، زیرا می‌توان با افزودن آن ها در ساخت واژه های جدید برای بیان معنی‌ها و مفهوم‌های تازه بهره گرفت و بدین گونه هزاران واژۀ نو با معانی تازه ایجاد کرد. فردوسی و اثر بلند پایه‌اش، شاهنامه، از شهرت ملّی و بین المللی برخوردار و نام این دو، همواره با زبان شیرین فارسی آمیخته و هم راه بوده است. فردوسی و شاهنامه تاکنون از جنبه های گوناگون بررسی شده است، امّا نگارنده در این پژوهش، دیدی زبان شناسانه در سطح واژگان صفات و ساختار آن ها و چگونگی بهره‌گیری از امکانات واژه سازی زبان فارسی در شاهنامه دارد. این که آیا فردوسی در کلمه سازی صفت تا چه اندازه با پیشوندها و پسوندهای صفت ساز آشنایی داشته و از آن ها بهره گرفته است، نیاز به پژوهشی دقیق در شاهنامه دارد. در این پژوهش از روش اسنادی ـ کتاب خانه ای و آماری بهره گرفته شده است و نتایج بدست آمده حاصل دو سال پژوهش بر روی تمامی صفت های ساخته شده در شاهنامه است. در پایان به این نتیجه خواهیم رسید که فردوسی شناختی خوب از پیشوندهای صفت ساز دارد و با بهره گرفتن از آن دانش صفت های بسیار در معنی‌های گوناگون ساخته است و بی‌دلیل نیست که این کتاب به‌عنوان یکی از گنجینه های لغت در زبان فارسی شناخته می شود.
Abstract The subject of word formation through using prefixes and suffixes has a long history since upon their addition to create thousands of new words new concepts and meanings find new expressions. Ferdowsi and his masterpiece, Shahnameh enjoy great national and international fame and their names have always been synonymous with the sweet Persian language. Ferdowsi and Shahnameh have been studied from different aspects, yet the writer of this article looks at Shahnameh from the linguistic perspective as far as the adjectives and their structures are concerned. What were the possibilities of forming new words in the Persian language in Shahnameh? Was Ferdowsi familiar with adjective making prefixes and suffixes and to what extent did he apply them to create new adjectives? The purpose of this article is to find answers for the above questions. This study had made use of statistical, documentary, and library based methods. The results obtained are the outcome of two years of research on all the adjectives built in Shahnameh. Finally the author of this article came to the conclusion that Ferdowsi was well familiar with the prefix making adjectives and he had applied that knowledge to form many adjectives to convey various meanings. Certainly it is no wonder that Shahnameh is recognized as a treasury of lexis in the Persian language.
فهرست منابع
- احمدی‌گیوی، حسن و حسن انوری. (1379). دستور زبان فارسی (1)، تهران: فاطمی.
- احمدی‌گیوی، حسن و حسن انوری. (1375). دستور زبان فارسی (2)، تهران: فاطمی.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
- ذوالنّور، رحیم. (1344). گوشه‌ای از دستور زبان پارسی (دربارة پیشوند، میانوند، پسوند)، تهران: کورش کبیر.
- زرّینکوب، عبدالحسین. (1374). با کاروان حلّه (مجموعة نقد ادبی)، تهران: علمی.
- شفایی، احمد. (1371). مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران: نوین.
- شفیعی، محمود. (1343). شاهنامه و دستور (دستور زبان فارسی بر پایۀ شاهنامه فردوسی)، تهران: نیل.
- صمصامی، سیّد محمّد. (1346). کامل‌ترین دستور زبان فارسی (پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی)، اصفهان: مشعل.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- کلباسی، ایران. (1371). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز، تهران: مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- مکشوة‌الدینی، مهدی. (1382). دستور زبان فارسی بر پایة نظریّة گشتاری، مشهد: دانشگاه فردوسی.
- مکشوة‌الدینی، مهدی. (1384). دستور زبان فارسی (واژگان و پیوندهای ساختی)، تهران: سمت.
- معین، محمّد. (1375). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
- ناتل‌خانلری، پرویز. (1356). دستور زبان فارسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- CaMapkaHдй, Caидpи30 AJIи30дaи .(2006). Capфy HaxBи Toчиkй. дyIIIAHбe.
