سرسختی در نجد: بررسی مناسبات قبایل غَطَفانی با پیامبر

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

مهران اسماعیلی ¹ , مریم بهداروند ²

1 - عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 - فارغ التحصکارشناس ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایرانیل

تاریخ دریافت : 1402/09/26 تاریخ پذیرش : 1403/03/05 تاریخ انتشار : 1403/03/23

کلید واژه: تاریخ صدر اسلام, عصر نبوت, نجد, قبایل عرب کوجروی,

چکیده مقاله :

به رویدادها و تحولات منطقه نَجْد، در شبه جزیره عربستان، در مطالعات تاریخ صدر اسلام و سیره نبوی، کمتر پرداخته شده‌است. تمرکز روایت سیره بر نزاع‌های میان پیامبر و قریش از سویی و پیامبر و قبایل یهود از سویی دیگر است. این در حالی است که نجد در شرق حجاز، یکی از مناطق بسیار بااهمیت از منظر سیاسی و اجتماعی است و تعداد درخور توجهی از غزوات و سرایای پیامبر هم در مواجهه با ساکنان نجد روی داده و گسترش اقدامات تبلیغی بدان سو نیز در برنامه پیامبر قرار داشته‌است. نجد منطقه نسبتا بزرگی حدفاصل حجاز در غرب و صحراهای نَفود و دَهناء در مرکز شبه‌جزیره است و قبایل متعدد و بزرگی را در خود جای داده‌است که قبایل غطفانی‌تبار، یکی از آن مجموعهها هستند و به لحاظ جغرافیایی بیشترین تماس را با حوزه قلمرو حکومت پیامبر در مدینه داشتند. این مقاله در پی آن است که نشان دهد واکنش قبایل نجد نسبت به دعوت و گسترش فعالیت پیامبر در نجد چگونه بوده و اقدامات پیامبر در این منطقه به چه نتایجی رسیده‌است. نتایج نشان می‌دهند که قبایل غطفانی عمدتا تا پایان دوره نبوی، در برابر گسترش دعوت پیامبر در نجد سرسختی نشان دادند و علاوه بر ایجاد تهدیدهای فراوان امنیتی نسبت به مدینه، با قریش و قبایل یهودی هم همکاری فعالی داشتند.

چکیده انگلیسی:

Despite its significant political and social importance, the region of Najd in the Arabian Peninsula has received little attention from researchers of early Islamic history and the Prophet's biography (Sira). The focus of traditional narratives has been on the conflicts between the Prophet and the Quraysh, as well as the Prophet and the Jewish tribes. However, Najd, located in eastern Hijaz, was a crucial region where many of the Prophet's military campaigns took place, and some of his missionary activities occurred. This paper aims to investigate the reaction of Najd tribes to the Prophet's call and expansion in Najd, and the outcomes of the Prophet's actions in this region. The findings suggest that the Ghatafani tribes, one of the major tribal groups in Najd, largely resisted the spread of the Prophet's call in Najd until the end of the prophetic period, posing significant security threats to Medina and actively collaborating with the Quraysh and Jewish tribes.

منابع و مأخذ:

ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید (1404). شرح نهج البلاغة. به کوشش محمد ابراهیم، قم: کتابخانه مرعشی نجفی.
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن (1419). تفسیر القرآن العظیم. به¬کوشش اسعد طیب، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.
ابن‌اثیر، علی (1965). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر.
همو (1989). اسد الغابة فی معرفة الصحابة. بیروت: دار الفکر.
ابن‌اسحق، محمد (1976). سیرة ابن‌اسحق. به¬کوشش محمد حمید الله، فاس: معهد الدراسات و الابحاث للتعریب.
ابن‌اعثم، احمد (1991). الفتوح. به¬کوشش على شیرى، بیروت: دارالاضواء.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن (1992). المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک. به¬کوشش تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌حبیب بغدادی، محمد (بی‌تا). المحبر. به¬کوشش ایلزة لیختن شتیتر، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد (1325ق). تهذیب التهذیب. بیروت: دار صادر.
همو (1995). الاصابة فى تمییز الصحابة. به¬کوشش عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌حزم الاندلسی، علی (1983). جمهرة أنساب العرب. به¬کوشش گروهی از محققان، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1988). تاریخ ابن‌خلدون. به¬کوشش خلیل شحادة، بیروت: دارالفکر.
ابن‌خیاط، خلیفة (1995). تاریخ خلیفة. به¬کوشش مصطفی نجیب‌ فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌سعد، محمد (1990). الطبقات الکبرى. به¬کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌عبدالبر، ابوعمر (1992). الاستیعاب فى معرفة الأصحاب. به¬کوشش على محمد البجاوى، بیروت: دارالجیل.
ابن‌عساکر، علی (1415). تاریخ مدینة دمشق. به¬کوشش علی شیری، بیروت: دارالفکر.
ابن‌قتیبة دینوری، عبدالله (1424). الواضح. بیروت: دار الکتب العلمیة.
همو (1990). الامامة و السیاسة. به¬کوشش علی شیری، بیروت: دارالاضواء.
ابن‌کلبی، هشام (1362). الاصنام. به¬کوشش احمد زکى باشا، القاهرة. افست تهران: نشر نو.
همو (1407). جمهرة النسب. به کوشش ناجی حسن، بی جا: عالم الکتب.
ابن‌هشام، عبدالملک (بی‌تا). السیرة النبویة. به¬کوشش مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبد الحفیظ شلبى، بیروت: دار المعرفة.
ابوالفتوح رازی، حسین (1408). روض الجنان. به¬کوشش محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد: آستان قدس رضوی.
ابوالفرج اصفهانی، علی (1415). الاغانی. به¬کوشش مکتب تحقیق داراحیاء التراث العربى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
همو (1417). مقاتل الطالبیین. به¬کوشش احمد صقر، بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات.
ابوداود، سلیمان (بی‌تا). سنن. به¬کوشش حمد محیی الدین عبدالحمید، بی جا: دارالفکر.
بغوی، حسین (1420). معالم التنزیل. به¬کوشش عبدالرزاق مهدی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
بکری، عبدالله (1404). معجم ما استعجم. به¬کوشش مصطفی سقا، بیروت: عالم الکتب.
بلاذری، احمد (1988). فتوح البلدان. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
بلاذری، احمد (1996). انساب الاشراف. به¬کوشش سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت: دارالفکر.
بیهقی، احمد بن الحسین (1994). سنن الکبری. به¬کوشش محمد عبد القادر عطا، مکة: مکتبة دارالباز.
ثعلبی، احمد (1422). الکشف و البیان. ابومحمد بن عاشور، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
زیدان، جرجی (بی‌تا). تاریخ آداب اللغة العربیة. به¬کوشش شوقی ضیف، قاهرة: دارالهلال.
سمعانی، عبدالکریم (1962). الانساب. به کوشش عبدالرحمن بن یحیى معلمى یمانى، حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
شُرّاب، محمد (1411). المعالم الاثیرة فی السنة و السیرة. بیروت: دارالقلم.
صالحی شامی، محمد (1993). سبل الهدى و الرشاد. به کوشش عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طبرانی، سلیمان (2008). التفسیر الکبیر. اربد: دارالکتاب الثقافی.
طبری، ابن‌جریر (1967). تاریخ الأمم و الملوک. به¬کوشش محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
طبری، محمد جریر (1412). جامع البیان. بیروت: دارالمعرفة.
کحالة، عمر رضا (1994). معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مسعودی، علی بن الحسین (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر. به¬کوشش اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
مقاتل بن سلیمان، ابوالحسن (1423). تفسیر مقاتل. به¬کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
میدانی، احمد (2004). مجمع الامثال. به کوشش نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
واقدی، محمد بن عمر (1989). المغازى. به¬کوشش مارسدن جونس، بیروت: مؤسسة الأعلمى.
یاقوت حموی (1995). معجم البلدان. بیروت: دار صادر.
یعقوبی، احمد (بی‌تا). تاریخ الیعقوبى. بیروت: دار صادر.
Fuck, J.W. (1991). “Ghatafan”. EI2, Leiden: Brill. V. II, 1023-1024.
Landau-Tasseron. Ella (1993). “Murra”. EI2, Leiden: Brill. V. VII, 628.
Watt, W. M. (1991). “Fazara”. EI2, Leiden: Brill. V. II, 873.