اصول ارتباطات میان‌فرهنگی از منظر اسلام؛ بررسی آیات قرآن و سیره پیامبر در مواجهه با یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

محمد مهدی مستوفی شربیانی ¹ , رضا غلامی ²

1 - دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
2 - استادیار علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

تاریخ دریافت : 1401/10/11 تاریخ پذیرش : 1401/11/30 تاریخ انتشار : 1403/03/30

کلید واژه: ادیان, ارتباطات میان‌فرهنگی, اسلام, پیامبر, فرهنگ,

چکیده مقاله :

گسترش ارتباطات در عصر حاضر و افزایش جابجایی‌ها، موجب شده تا افراد و گروه‌های مختلف، پیوسته در حال تعامل و برقراری ارتباطات با افرادی از دیگر فرهنگ‌ها باشند. طی این تعاملات متعدد، بدون شک، تأثیر و تأثر فرد از فرهنگ‌های متفاوت پدیده‌ای رایج خواهد بود. پژوهش حاضر با نگاهی تطبیقی به دنبال بررسی ویژگی‌های شیوه مناسب برقراری ارتباطات میان‌فرهنگی از دیدگاه اسلام با فرهنگ‌های مختلف است. که بدین منظور به بررسی سیره پیامبر و آیات قرآن پرداخته و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی تاریخی و تطبیق داده‌های گردآوری شده از منابع کتابخانه‌ای با سؤال پژوهش، در پی ارائه الگویی مرحله‌ای از اصول ارتباطات میان‌فرهنگی از دیدگاه اسلام برآمده است. نتایج حاصل از تحلیل و بررسی داده‌های بدست آمده را می‌توان در 6 مرحله عنوان کرد که به ترتیب عبارتند از: 1) تأیید و تأکید بر اشتراکات فرهنگی 2) تبلیغ و دعوت به فرهنگ خودی 3) نصیحت و دعوت به تفکر و گفتگوی آزاد علمی 4) انعقاد تفاهم نامه‌ها و قراردادهای مشترک فرهنگی 5) هشدار در برابر تقابل و تهاجم فرهنگی 6) دفاع و مبارزه با فرهنگ مخرب. باید به این نکته توجه داشت که مرحله‌ای بودن این فرآیند ارتباطی، به معنای حرکت از مرحله ابتدایی و الزاماً رسیدن به مرحله پایانی نیست.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم، (1394). ترجمه: حسین انصاریان. قم: آیین دانش.
ابن هشام، عبدالمک (1366). زندگانی پیامراسلام (السیره النبویه)، ترجمه: سید هاشم رسولی محلاتی. تهران: انتشارات اسلامیه.
ارزانی، حبیب رضا و اهتمام، حامد (1394). «الگوی ارتباطات میان‌فرهنگی مسلمانان با مسیحیان در قرآن کریم»، نشریه الهیات تطبیقی؛ سال ششم، شماره چهاردهم، 89-106.
اسمیت، فیلیپ (1391). درآمدی بر نظریه فرهنگی (چاپ سوم)، ترجمه حسن پویان. تهران: پژوهش‌های فرهنگی.
براون، ادوارد (1366). تاریخ ادبیات ایران، ترجمه: علی‌پاشا صالح. تهران: مروارید.
بوازار، مارسل (1362). انسان دوستی در اسلام، ترجمه: محمدحسن مهدوی اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران: طوس.
جعفری، یعقوب (1383). «معارف قرآنی داستان مباهله»، ماهنامه درسهایی از مکتب اسلام، شماره 10، 12-26.
جعفریان، رسول (1360). تاریخ سیاسی اسلام سیره پیامبر. تهران: نشر جاویدان.
جعفریان، رسول (1380). سیره پیامبر. قم: دلیل.
چارالامبوس تریاندیس، هری (1388). فرهنگ و رفتار اجتماعی. ترجمه: نصرت فتی. تهران: جامعه‌شناسان.
رسولی محلاتی، سید هاشم (1388). درس‌هایی از تاریخ تحلیلی اسلام، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رضی، حسین (1377). «ارتباطات میان‌فرهنگی (تاریخ، مفاهیم و جایگاه)»، دین و ارتباطات، شماره 6، 135-166.
روح الامینی، محمود (1372). زمینه فرهنگ شناسی، تألیفی در انسان شناسی فرهنگی و مردم شناسی. تهران: عطار.
زهری، محمد بن سعد (1418). الطبقات الکبری. بیروت: دارالکتب العلمیه.
سامووار، لاری و استفانی، لیزا و پورتر، ریچارد (1379). ارتباط بین فرهنگ‌ها؛ ترجمه: غلامرضا کیانی و سیداکبر میرحسنی. تهران: باز.
سبحانی، جعفر (1375). منشور جاوید. قم: موسسه امام صادق (ع).
سعادت، احمد (1385). «سیره سیاسی و مبارزاتی پیامبر اعظم (ص) با اهل کتاب»، کوثر معارف، شماره 1، 167-223.
شرف الدین، سید حسین (1388). «ارتباطات میان‌فرهنگی در یک نگاه»، ماهنامه معرفت، شماره 139، 133-156.
صادقی، مصطفی (1385). «رفتار پیامبر با پیروان دیگر ادیان»؛ نشریه هفت آسمان، شماره 32 55-98.
صالحی امیری، سید رضا و محمدی، سعید (1389). دیپلماسی فرهنگی (چاپ سوم). تهران: ققنوس.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1363). المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: امیرکبیر.
عباسیان، علی اکبر (1387). فرهنگ سیاسی در امثال و حکم فارسی (چاپ اول). تهران: اختران.
کوش، دنی (1390). مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی. ترجمه: فریدون وحیدا. تهران: سروش.
گادیکانست، ویلیام. بی (1396). نظریه پردازی درباره ارتباطات میان‌فرهنگی، جلد اول، ترجمه: حسن بشیر و همکاران. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
محسنیان راد، مهدی (1395). ارتباط شناسی. تهران: سروش.
مکارم شیرازی، ناصر (1377). تفسیرنمونه (27 جلدی). تهران: دارالکتاب الاسلامیة.
واقدی، محمد بن عمر (1409) المغازی (3 جلدی.) بیروت: موسسةالاعلمی للمطبوعات.
یوسفی، عثمان و یوسفی فر، شهرام و علی بیگی، حسین (1395). «گسترش دین زرتشت در جزیره العرب و روابط پیامبر با زرتشتیان»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال ششم، شماره بیست و دوم، 27-56.

Bourhis, R., Moise, L., Perreault, S., & Senecal, S. (1997). Towards an interactive acculturation model. International journal of Psychology, 32, pp. 359-383.