• صفحه اصلی
  • تحلیل و ارزیابی علل و عوامل موثر بر عملکرد جمعیت‌پذیری شهر‌های جدید در ایران
کد مقاله : JZPM-2208-4136 (R1) بازدید : 68 PDF XML

نوع مقاله: پژوهشی

تحلیل و ارزیابی علل و عوامل موثر بر عملکرد جمعیت‌پذیری شهر‌های جدید در ایران

محمد شالی 1 ( استادیار و عضو هیئت علمی گروه برنامه‌ریزی منطقه‌ای پژوهشکده توسعه و برنامه‌ریزی جهاددانشگاهی، تبریز، ایران )

تاریخ ارسال : 1401/05/11 تاریخ تایید : 1401/12/11

کلید واژه: شهرنشینی, تحقق‌پذیری, شهر‌های جدید, جمعیت‌پذیری,

چکیده مقاله :

با توجه به رشد شهرنشینی در قرن گذشته و پیدایش مسائل اقتصادی اجتماعی و زیست‌محیطی و افت کیفیت زندگی در کلان‌شهرها، ایجاد شهرهای جدید به‌عنوان یک ضرورت در جهت جذب سرریز جمعیت شهری و به‌منظور تمرکززدایی جمعیت و اشتغال در جهان و ازجمله در ایران مطرح و اجرا شده است. امروزه با گذشت بیش از سه دهه از آغاز این سیاست و سپری شدن دوره‌های پیش‌بینی، فرصت مناسبی است تا عملکرد این شهر‌ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. ازاین‌رو هدف اصلی این مقاله ارزیابی عملکرد جمعیت‌پذیری شهرهای جدید در ایران است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن اسناد - تحلیلی هست. به‌منظور گردآوری اطلاعات و داده‌های موردنیاز 17 شهر جدید کشور از مطالعات کتابخانه‌ای، اسناد طرح‌های توسعه و عمران شهرهای جدید و نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال‌های 1385، 1390 و 1395 استفاده شده است. جهت بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل شامل فاصله شهر جدید از مادر شهر، تعداد جمعیت مادر شهر و متغیرهای وابسته شامل؛ تعداد جمعیت، نرخ رشد جمعیت و میزان تحقق‌پذیری جمعیت شهرهای جدید از ضریب همبستگی اسپیرمن در محیط نرم‌افزار Spss استفاده گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است روند جمعیت‌پذیری شهرهای جدید افزایشی بوده و سهم آن‌ها از جمعیت شهری کشور از 64/0 درصد در سال 1385 به 85/0 درصد در سال 1390 و 32/1 درصد در سال 1395 افزایش‌یافته است. مهم‌ترین عامل مؤثر در این امر سیاست ایجاد مسکن مهر در شهرهای جدید بوده است. بین متغیر فاصله شهر جدید از مادر شهر با متغیرهای تعداد جمعیت شهر جدید و تا حدودی نرخ رشد جمعیت شهر جدید رابطه معنی‌دار و همبستگی منفی و بین متغیر تعداد جمعیت مادر شهر و تعداد جمعیت شهر جدید رابطه مستقیم وجود دارد.

چکیده انگلیسی :

Due to the growth of urbanization in the last century and the emergence of socio-economic and environmental issues and the decline in quality of life in metropolitan areas, the creation of new cities as a necessity to absorb excess urban population and to decentralize population and employment in the world and in Iran has been proposed and executed. Today, after more than three decades of the beginning of this policy and the passing of forecasting courses, it is a good opportunity to evaluate and analyze the performance of these cities. Therefore, the main goal of this article is to evaluate the population performance of new cities in Iran. The type of applied research and its method is document-analytical. in order to collect the information and data required by the seventeen new cities of the country, the library studies, documents of development plans of new cities and the results of the general population and housing census of 1385, 1390 and 1395 have been used. To investigate the relationship between independent variables and dependent variables, Spearman's correlation coefficient was used in Spss software environment.The results of the study indicate that the population trend of new cities was increasing and their share of the country's urban population has increased from 0.64 percent in 1385 to 0.85 percent in 1390 and 1.32 percent in 1395. The most important factor in this case was the policy of creating Mehr housing in new cities. There is a significant relationship and negative correlation between the variable of the distance of the new city from the mother city with the variables of the number of the population of the new city and to some extent the growth rate of the population of the new city, and there is a direct relationship between the variable of the number of the population of the mother city and the number of the population of the new city.

منابع و مأخذ:
_||_
متن کامل:


 

ISSN (Print): 2251-6735 - ISSN (Online): 2423-7051

Research Paper

 

Analysis and Evaluation of the causes and factors affecting the of Population Acceptance Performance in New Towns of Iran

 

 

Abstract

Due to the growth of urbanization in the last century and the emergence of socio-economic and environmental issues and the decline in quality of life in metropolitan areas, the creation of new cities as a necessity to absorb excess urban population and to decentralize population and employment in the world and in Iran has been proposed and executed. Today, after more than three decades of the beginning of this policy and the passing of forecasting courses, it is a good opportunity to evaluate and analyze the performance of these cities. Therefore, the main goal of this article is to evaluate the population performance of new cities in Iran. The type of applied research and its method is document-analytical. in order to collect the information and data required by the seventeen new cities of the country, the library studies, documents of development plans of new cities and the results of the general population and housing census of 1385, 1390 and 1395 have been used. To investigate the relationship between independent variables and dependent variables, Spearman's correlation coefficient was used in Spss software environment.The results of the study indicate that the population trend of new cities was increasing and their share of the country's urban population has increased from 0.64 percent in 1385 to 0.85 percent in 1390 and 1.32 percent in 1395. The most important factor in this case was the policy of creating Mehr housing in new cities. There is a significant relationship and negative correlation between the variable of the distance of the new city from the mother city with the variables of the number of the population of the new city and to some extent the growth rate of the population of the new city, and there is a direct relationship between the variable of the number of the population of the mother city and the number of the population of the new city.

 

*Corresponding author:  

Address: 

Tell:

Email: 

 

 

 

 

 

 

 

Received: 24 April 2019 

Accepted: 27 February 2020 

PP:1-17 

 

Use your device to scan and read the article online

 

 

 

img0 

 

 

 

 

Keywords:

New Cities, Realizability, population acceptability, Urbanization

 

Extended Abstract

Introduction

With the rise of urbanization in the 20th century, establishing new cities was deemed necessary for population overflow, population decentralization, and job creation. After World War II, new cities primarily served as a model for addressing large cities' social, economic, and environmental challenges. In Iran, developing new towns dates back to the turn of the century. Political and military considerations inform the development of new cities in Iran. Before the Revolution, new towns were frequently established to offer housing and shelter for oil industry workers. After the Revolution (beginning in the first part of the 1980s), new towns were created to decentralize large cities, absorb their excess population, relocate specific industries from large cities, and provide homes for low-income workers. The purpose of this research is to evaluate the success rate of new cities in Iran in attracting population and analyzing the factors affecting their success or failure. In this regard, the main question of the present research is how successful the new cities of Iran have been in attracting the population? And is there a difference between them in terms of demographics? And is there a significant difference between the distance from the mother city and the variables of the new city's population, the population growth rate of the new cities and the population feasibility of the new cities?

 

Methodology

The descriptive-analytical research method was used according to the nature of the research. The statistical community includes 17 new towns in the country. The research variables are the distance of the new city from the mother city, the number of the population of the mother city, the number of the population of the new city, the growth rate of the population of the new city, and the realizably of the population of the new city. In order to collect the required information and data, library studies, documents of development and construction plans of new cities, and the results of the general population and housing census were used. The predicted population for the new city was extracted from the master plan of the new cities and the population realization rate was calculated. To investigate the relationship between the variables, the scatter plot and Spearman's correlation coefficient were used in the Spss software environment. The spatial distribution of new cities in the country and their distance from the mother city were drawn and displayed in the Arc Map software environment.

Results and Discussion 

With increased population growth, excessive migration to urban regions, and irregular expansion of existing cities in the 1980s, separate urban development in creating new towns was prioritized as one of Iran's urban development plans, particularly for big cities. The Supreme Council agreed that creating 35 new towns was necessary after performing theoretical and methodological research, gathering, and assessing global experiences. But because of the altered circumstances, almost 17 new towns—with a combined population of 2,304,000—passed through the permission and research phases as well as the study and design phases, and some of them started to be implemented in the middle of the 1990s.

By the Mehr Housing plan, in the form of a revised master plan, the population acceptance capacity of the new cities reached 3,801,000 people in subsequent years. In 2006, new cities slowed their population acceptance. The first master plan for these towns predicted a population of roughly 13.4% in 2006 and about 19.7% in 2011. The difference between the final approved population of the cities above and the realizable population of new towns in 2016 was 20.5%. Andisheh, Parand, Sahand, Pardis, and Sadra have attained the most significant percentage of the population predicted in the first approved comprehensive plan. In contrast, the population acceptance of the new cities of Alavi, Ramshar, and Shirinshahr has not been very successful. The new town of Ramin is still devoid of inhabitants. In the current study, the dependent variable was the demographic realization of the new city, whereas the independent variable was the distance of the new town from its metropolis. In light of the non-normality of the data distribution, which was validated by the Kolmogorov-Smirnov and Shapiro-Wilk tests, Spearman's rank correlation coefficient was utilized to examine the connection between the variables. It demonstrates a significant association with a confidence level of 99 percent and a negative correlation coefficient between the demographic realization of the new city and its distance from the metropolis. The population acceptance rate and population realization of new cities decline as their distance from the metropolis grows. Over the three analyzed periods, the correlation coefficient has increased.

Conclusion

In 2016, new cities accounted for 1.32% of the country's urban population, which indicates that their population growth has been gradual since 2006. During 2006-2016, the population growth rate of new cities was five times that of the urban population or 9.72% on average. The realizable population of new cities increased from 13.4% in 2006 to 19.7% in 2011 to 20.5% in 2016 (considering the modification of comprehensive plans and population growth in new towns). Andisheh, Parand, Sahand, Pardis, and Sadra have attained the most significant percentage of the population predicted in the first approved comprehensive plan. In contrast, the population acceptance of the new cities of Alavi, Ramshar, and Shirinshahr has not been very successful. The new town of Ramin is still devoid of inhabitants. The population acceptability and realization of new cities decline with increasing distance from the metropolis, and in 2006, 2011, and 2016. There is a significant relationship and negative correlation between the variable of the distance of the new city from the mother city with the variables of the number of the population of the new city and to some extent the growth rate of the population of the new city, and there is a direct relationship between the variable of the number of the population of the mother city and the number of the population of the new city. The distance from the mother city has been an important factor in the popularity and success of new cities. The role of distance in the relatively successful performance of the new cities of Andisheh, Sadra and Sahand and the lack of success of the new cities of Ramshar, Binalud and Majlesi have been confirmed in other studies. The variable importance of the distance from the mother city on the population density of new cities, which is derived from the results of this study, is similar to the results of some previous studies. In general, the new cities of Iran have been unsuccessful in meeting the specified demographic objectives and decentralization from the central city. The population acceptance of new cities has grown with the building of Mehr Housing flats in these towns. Perhaps the companies and entities responsible for developing infrastructures and superstructures would have completed integrated management, land preparation, and service supply on time. New towns had a more successful performance in population acceptance. In conclusion, recommendations are made for how to enhance the performance of new towns, including rewriting the plan to develop new cities, establishing new roles for new cities on a regional scale, focusing on new towns as a complement and facilitator of the urban regeneration process, and planning to promote identity and culture and improve the areas of belonging for the residents of new towns.

 

 

 

شاپا چاپی: 6735 -2251 - شاپا الکترونیکی: 7051 -2423

 مقاله پژوهشی

 

تحلیل و ارزیابی علل و عوامل موثر بر عملکرد جمعیت‌پذیری شهر‌های جدید در ایران

 

 

 

 

تاریخ دریافت:

تاریخ پذیرش:  

شماره صفحات: 

 

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن

مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

img0 

 

واژه­های کلیدی:

 شهر‌های جدید، تحقق‌پذیری، جمعیت‌پذیری، شهرنشینی.

 

چکیده

با توجه به رشد شهرنشینی در قرن گذشته و پیدایش مسائل اقتصادی اجتماعی و زیست‌محیطی و افت کیفیت زندگی در کلان‌شهرها، ایجاد شهرهای جدید به‌عنوان یک ضرورت در جهت جذب سرریز جمعیت شهری و به‌منظور تمرکززدایی جمعیت و اشتغال در جهان و ازجمله در ایران مطرح و اجرا شده است. امروزه با گذشت بیش از سه دهه از آغاز این سیاست و سپری شدن دوره‌های پیش‌بینی، فرصت مناسبی است تا عملکرد این شهر‌ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. ازاین‌رو هدف اصلی این مقاله ارزیابی عملکرد جمعیت‌پذیری شهرهای جدید در ایران است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن اسناد- تحلیلی هست. به‌منظور گردآوری اطلاعات و داده‌های موردنیاز 17 شهر جدید کشور از مطالعات کتابخانه‌ای، اسناد طرح‌های توسعه و عمران شهرهای جدید و نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال‌های 1385، 1390 و 1395 استفاده شده است. جهت بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل شامل فاصله شهر جدید از مادر شهر، تعداد جمعیت مادر شهر و متغیرهای وابسته شامل؛ تعداد جمعیت، نرخ رشد جمعیت و میزان تحقق‌پذیری جمعیت شهرهای جدید از ضریب همبستگی اسپیرمن در محیط نرم‌افزار Spss استفاده گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است روند جمعیت‌پذیری شهرهای جدید افزایشی بوده و سهم آن‌ها از جمعیت شهری کشور از 64/0 درصد در سال 1385 به 85/0 درصد در سال 1390 و 32/1 درصد در سال 1395 افزایش‌یافته است. مهم‌ترین عامل مؤثر در این امر سیاست ایجاد مسکن مهر در شهرهای جدید بوده است. بین متغیر فاصله شهر جدید از مادر شهر با متغیرهای تعداد جمعیت شهر جدید و تا حدودی نرخ رشد جمعیت شهر جدید رابطه معنی‌دار و همبستگی منفی و بین متغیر تعداد جمعیت مادر شهر و تعداد جمعیت شهر جدید رابطه مستقیم وجود دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

استناد:  

 

 

DOI:

 

مقدمه :

 

شهرها و توسعه آن‌ها نشان‌دهنده برخی از بزرگ‌ترین چالش‌های قرن بیست و یکم است. آن‌ها به موتورهای تعیین‌کننده رشد اقتصادی تبدیل‌شده‌اند و مراکز فرصت، شکوفایی، نوآوری و تعامل اجتماعی و فرهنگی هستند (Newman et al., 2015; Verma & Raghubanshi, 2018) امروزه 2/56 درصد از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند، درحالی‌که تعداد و درصد ساکنان شهرها دائماً در حال افزایش است. پیش‌بینی می‌شود که با توجه به شهرنشینی و رشد جمعیت جهانی، سهم شهری از جمعیت در سال 2050 به 68 درصد برسد(Marvuglia et al., 2020). این شهرنشینی شتابان منجر به ایجاد ناپايداري‌ها در شهرها از بعد زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادي و کالبدي شده است(Clarke, 2006; Zimmermann, 2016) با افزایش شهرنشینی در قرن گذشته، موضوع ایجاد شهرهای جدید به‌عنوان یک ضرورت در جهت سرریز جمعیت شهری و به‌منظور تمرکززدایی جمعیت و اشتغال مطرح و اجرا شد(Cai et al., 2020) شهرهاي جديد به معني سكونتگاه‌هاي از پيش انديشيده و با طرح و برنامه مشخص قبلي(شهرسازي پيش از شهرنشيني) پديده‌اي جديد در نظام شهري كشورهاي دنيا محسوب مي‌گردد. تاریخچه شهرهاي جديد را مي‌توان پس از انقلاب صنعتي و به‌طور دقيق‌تر بعد از جنگ جهاني دوم دانست. درواقع شهرهاي جديد پس از جنگ جهاني دوم به‌عنوان الگويي براي كمك به حل مشكلات اجتماعي، اقتصادي و محيطي شهرهاي بزرگ ايجاد شدند. اين الگو، توزيع جمعیت و اشتغال را در كل فضاي سرزمين ارائه داد(Hui & Lam, 2005) در كشور ايران سابقه ايجاد شهرهاي جديد با مفهوم امروزي به شروع قرن حاضر برمي‌گردد. برنامه‌ريزي شهرهاي جديد در ايران اصولاً بر پايه مسائل سياسي و نظامي قرار داشته است. در دوران پيش از انقلاب، شهرهاي جديد غالباً به‌منظور تأمين تسهيلات مسكن و سرپناه براي كارگران صنعت نفت ايجاد شد. درحالی‌که پس از انقلاب (از نیمۀ اول دهۀ 60) شهرهاي جديد، باهدف تمركززدايي از شهرهاي بزرگ، جذب مازاد جمعیتی آن‌ها، انتقال برخي از صنايع از شهرهاي بزرگ و تأمين مسكن كاركنان کم‌درآمد شکل‌گرفته‌اند(Ziari, 2006). هدف تحقیق حاضر، ارزیابی میزان موفقیت شهرهای جدید ایران در جذب جمعیت‌پذیری و تحلیل عوامل مؤثر بر موفقیت یا عدم موفقیت آن‌ها است. در این راستا پرسش اصلی تحقیق حاضر این است که شهرهای جدید ایران در جذب جمعیت چقدر موفق بوده‌اند؟ و آیا تفاوتی میان آن‌ها ازنظر جمعیت‌پذیری وجود دارد؟ و آیا تفاوت معناداری میان فاصله از مادر شهر با متغیرهای تعداد جمعیت شهر جدید، نرخ رشد جمعیت شهرهای جدید و تحقق‌پذیری جمعیتی شهرهای جدید وجود دارد؟

پیشینه تحقیق و مبانی نظری

شهرهاي جديد، سکونتگاه‌های نوپا و فاقد هسته اوليه قبلي مي‌باشند كه بر اساس برنامه ساختاري از پيش فكر شده ایجادشده‌اند. احداث شهرهاي جديد حركتي جديد نيست و سابقه تاريخي طولاني را چه در شرق و چه در غرب پشت سر دارد. اولين تجربه شهرهاي جديد در همسايگي ايران يعني بين‌النهرين صورت گرفته است(Narimani, 2004) فلاسفه يونان طي سال‌ها، وضعيت زندگي انسان را نقد و بررسي كرده و شهرهاي آرماني خود را پيشنهاد كرده‌اند. ارسطو و افلاطون درباره شهرهاي جديد از خوداتکایی و اندازه بهينه جمعيت سخن گفته‌اند. پس از انقلاب صنعتي دراین‌باره دو نظريه اصلاح‌گرايي و آرمان‌گرايي مطرح شد. اصلاح‌گرايان ساماندهي فضايي شهرها را در چارچوب ديدگاه فن شناختی مي‌دانند و كليت آن را نفي نمي‌كنند و معتقدند كه بهسازي و نوسازي شهرها از درون آن‌ها انجام گيرد. آرمان‌گرايان معتقد به ايجاد شهرهاي تخيلي در برابر شهرهاي صنعتي هستند. بدين ترتيب طرح شهرهاي جديد ناشي از نظريه‌هاي گوناگوني است كه ابنزر هاورد1 نظریه‌پرداز اصلي آن است. وي ديدگاه تخيل‌گرايان را در تدوين چارچوب كلي نظريه‌‌اش آورد و از ديدگاه اصلاح‌گرايان درباره زمين استفاده نمود شدند.

از قرن بیستم، با فرآیند صنعتی‌شدن ساخت‌وسازهای معماری و شهری، بسیاری از کشورها ایجاد شهرهای جدید را در مقیاس بزرگ تجربه کرده‌اند(Wakeman, 2016) بااین‌حال، به دلیل تنوع زمینه‌های اجتماعی و اهداف برنامه‌ریزی، کشورهای مختلف از شیوه‌های متفاوتی در ایجاد شهرهای جدید استفاده کرده‌اند(Wang & Fan, 2007; Zhang et al., 2011). برخی از کشورها در دوره‌های پس از شهرنشینی و پساصنعتی‌شدن(Bell, 1976)، زمانی که اقتصاد در حال انتقال از بخش دوم (صنعت تولید) به بخش سوم (صنعت خدماتی) بود و نرخ شهرنشینی ثابت باقی ماند، ایجاد شهرهای جدید را آغاز کردند(Aldridge, 2017; Clapson, 2017). به‌عنوان‌مثال، در طول 30 سال جنبش شهر جدید که با قانون شهر جدید در سال 1946 آغاز شد و در دهه 1970 به پایان رسید، نرخ شهرنشینی انگلستان تقریباً 80 درصد باقی ماند و نسبت صنعت درگیر در بخش صنعت تولید کاهش یافت(UN, 2019). ایجاد شهرهای جدید در این ساختار اجتماعی به‌منظور بهبود شرایط زندگی شهروندان، تمرکززدایی از شهرهای بزرگ و کاهش فشار بر جمعیت و کارکردهای شهری نواحی مرکزی شهری طراحی شده است (Alonso, 1970; Merlin, 1977). اگرچه در آغاز برخی از شهرک‌ها با نقش خوابگاهی احداث‌شده بودند، اما به‌منظور جذب مردم و جلوگیری از گسترش شهرهای اصلی، شهرهای جدید ساخته‌شده در مرحله بلوغ این حرکت، مستقل، خودکفا و متعادل برنامه‌ریزی شدند (Foley, 1962). در برخی دیگر از کشورها، ایجاد شهر‌های جدید در مقیاس بزرگ در مراحل پیش از افزایش نرخ شهرنشینی و پیش از صنعتی شدن آغاز شد. این نوع ایجاد شهر جدید اغلب روشی برای ترویج صنعتی شدن و شهرنشینی بود(Ofer, 1976) نرخ شهرنشینی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1929 تنها 9/17 درصد بود و نسبت صنعت در تولید ناخالص داخلی تنها 20 درصد بود. درمجموع 960 شهر جدید تا سال 1975 ساخته‌شده بود. در همین حال، جمعیت شهری از 3/26 میلیون به 1/153 میلیون افزایش یافت، نرخ شهرنشینی از 60 درصد گذشت و ارزش تولید صنعتی از 1300 دلار به 6200 دلار افزایش یافت (Becker et al., 2012). ایجاد شهر جدید در این نوع ساختار اجتماعی ویژگی‌های بارزی را نشان داد، مانند تقسیم‌بندی عملکردی دقیق، فرآیند مکان‌یابی غیرقابل انعطاف، و فرآیند برنامه‌ریزی از بالا به پایین. اکثر شهرهای جدید برای داشتن یک هدف صنعتی خاص برنامه‌ریزی‌شده بودند و تقریباً 35 درصد از آن‌ها در زمین‌های خالی احداث شدند(Belousov, 1984: 73).

در ایران نیز با الگوبرداري از تجربه جهاني این شهرها با اهداف متفاوتی در شرایط مختلف ایجاد و احداث شده است. به‌طورکلی تجربه ایران در ایجاد شهرهای در دو مقطع زمانی قبل و بعد از انقلاب قابل‌بررسی است شهرهاي جديد در ايران پيش از انقلاب در سه مقطع زماني طراحي و ساخته شدند (Ziari, 1999):

-       ايجاد شهرهاي سياسي- نظامي، اقتصادي و كوي‌هاي كارمندان در مجاورت شهرهاي بزرگ در فاصله بين دو جنگ جهاني. شهرهاي جديد اين دوره بدون راهبردي مشخص و مبتني بر كاركردهاي عمده و بر پايه يك هسته اوليه روستايي رشد يافتند(مثل زاهدان و نوشهر) كه در حال حاضر پررونق و موفق و به‌عنوان يك شهر تلقي مي‌شوند.

-       ايجاد شهرهاي نفتي و كوي‌هاي كارمندان براي ارائه مسكن به كاركنان صنعت نفت پس از جنگ جهاني دوم تا اواسط دهه 1340. شهرهاي جديد اين دوره نيز بدون راهبرد مشخص و بر پايه يك هسته شهري و مبتني بر عملكرد تك پايه‌اي و خوابگاهي و براي توسعه صنعت نفت و ساير رشته‌هاي صنعت شكل گرفتند.

-       ايجاد شهرهاي جديد صنعتي براي اسكان شاغلان بخش صنعت و قطب‌هاي رشد از دهه 1340 تا 1357. اين دوره را مي‌توان دوره خيز ياد كرد، زيرا شهرهاي جديد در اين دوره با راهبرد بهره‌برداري از منابع طبيعي و بدون وجود هسته اوليه شكل گرفتند كه نقش عمده آن‌ها توسعه ناحيه‌اي، ارائه مسكن و سوداگري زمين بوده است.

بعد از انقلاب و در دهه 60 شمسي ايران با رشد شتابان جمعيت، مهاجرت‌هاي بي‌رويه جمعيت به نقاط شهري و گسترش بي‌رويه شهرهاي موجود، بالأخص شهرهاي بزرگ، تشديد نياز به احداث مسكن و نابساماني در نظام استقرار و سازمان فضايي سكونتگاه‌هاي انساني در كشور مواجه بود. توسعه منفصل شهري در قالب ايجاد شهرهاي جديد، به‌عنوان يكي از راهبردهاي توسعه شهري ايران در دستور كار قرار گرفت. مهم‌ترين اهداف ايجاد شهرهاي جديد پس از پيروزي انقلاب اسلامي را مي‌توان به شرح زير برشمرد:

-       جلوگيري از توسعه بي‌رويه کلان‌شهرها؛

-       انتقال كارگاه‌ها از شهرهاي بزرگ به شهر جديد؛

-       جذب سرريز جمعيت کم‌درآمد مادر شهرها؛

-       ارائه مسكن به گروه‌هاي با درآمد كم؛

-       انتقال كارگاه‌ها از شهرهاي بزرگ به شهر جديد؛

-       جلوگيري از افزايش قيمت در مادر شهر؛

-       جلوگيري از ايجاد حاشيه‌نشيني در شهرهاي بزرگ؛

-       ايجاد اشتغال در شهرهاي جديد و جلوگيري از خوابگاهي شدن آن‌ها؛

-       سبك كردن بار ترافيك در داخل مادر شهر؛

-       استفاده از اراضي غیر زراعی براي ايجاد شهرهاي جديد و جلوگيري از تخريب اراضي كشاورزي حومه شهرهاي بزرگ؛

-       جلوگيري از آلودگي محیط‌زیست در شهرهاي بزرگ؛

-       جذب سرمایه‌های كوچك و تبديل آن به سرمايه‌گذاري در مسكن و صنايع و كارگاه‌هاي توليدي؛

-       امكان كنترل ساخت‌وسازها.

در ارتباط با علل و عوامل تأثیرگذار بر موفقیت و یا عدم موفقیت شهرهای جدید، پژوهش‌ها و مطالعات بسیاری صورت گرفته است که هرکدام از دید خود به موضوعات مرتبط با آن پرداخته‌اند. در ادامه به برخی از این پژوهش‌ها اشاره‌شده است.

بر اساس پژوهش‌های انجام‌یافته، شهرهای جدید اطراف تهران (هشتگرد، پردیس، پرند و اندیشه) در جذب جمعیت پیش‌بینی‌شده وضعیت یکسانی نداشته‌اند و با زمینه‌های اشتغال، مسکن مناسب، امکانات رفاهی، آموزشی، بهداشتی و خدماتی همبستگی نزدیکی دارد(Gharakhlo & Panahandeh Khah, 2009) نقش و عملکرد پیش‌بینی‌شده برای شهر جدید هشتگرد در جذب  سرریز جمعیت کلان‌شهرهای تهران و کرج و تأمین مسکن، هرچند با روندی کند، به‌طور نسبی در حال تحقق است(Zebar-Dast & Jahan-Shahlou, 2007). در پژوهشی دیگر میزان فاصله از کلان‎شهر تهران و تفاوت قیمت زمین و مسکن میان تهران و شهر جدید اندیشه از مهم‎ترین عوامل مؤثر در جذب جمعیت به این شهر جدید عنوان‌شده است همچنین عدم استقلال در خودکفایی شغلی و خدماتی و نیاز ساکنان شهرهای جدید اطراف تهران به بازار کار و تأمین خدمات ساکنان را از عوامل عدم جمعیت‌پذیری این شهرها دانسته‌اند(Ajza Shokouhi et al., 2011)

در تحقیقی دیگر عدم کنترل رشد توسعه کلان‌شهر مشهد و رشد اسکان غیررسمی در حاشیه آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل عدم جذب جمعیت شهر جدید گلبهار بوده است(Ebrahimzadeh et al., 2004). در تحقیقی مشابه، عمده‌ترین عوامل عدم جذب جمعیت شهر جدید بینالود در تغییر نکردن الگوی توسعه شهر مشهد، پدیده حاشیه‌نشینی در مشهد، مشکلات اداری-اجرایی، نبود اشتغال، کمبود تأسیسات زیربنایی و اولیه جهت اسکان جمعیت عنوان‌شده است(Varesi et al., 2012) در تحقیقی دیگر  فروش زمین پیش از آماده‌سازی آن‌ها و هدایت تقاضای زمین و مسکن شیراز به شهر جدید صدرا، همچنین عدم وجود منابع درآمدی پایدار برای شهر نیز ازجمله عوامل مؤثر بر روند کند شکل‌گیری شهر جدید صدرا معرفی‌شده است. احداث شهرک‌های اقماری در نزدیکی شهر جدید صدرا،  کمبود فرصت‌های شغلی و امکانات و خدمات موردنیاز، از دلایل عدم اقبال مردم به شهر صدرا بوده است(Eskandari, 2022) با توجه به نتایج مطالعه‌ای مشابه میزان رضایت و تمایل به اقامت دائم در ساکنان شهر جدید صدرا در حد بسیار پایینی قرار دارد و ازجمله دلایل مهم جذب سرریز جمعیت شهر شیراز به شهر جدید صدرا؛ ارزان بودن زمین و مسکن بوده است(BAZI & AFRASIABI RAD, 2009) شهر جدید صدرا در ایجاد حس مکان در بین شهروندان و ارائه خدمات و امکانات شهری به ساکنین موفق نبوده است(Meshkini et al., 2013). بر اساس یافته‌های تحقیق حیدری ضرورتی برای احداث شهر جدید عالیشهر به‌عنوان سرریز جمعیت شهر بوشهر وجود نداشته است و به‌طور عمده تحت تأثیر سیاست‌های شهری دهه 60 و بر پایه تصمیمات غیر کارشناسانه تصویب و اجراشده است. درصد پایینی از خانوارهای ساکن در شهر جدید عالیشهر سرریز جمعیتی شهر بوشهر هستند که به دلیل اجاره بهاء پایین و ارزان بودن زمین و مسکن بوده به این شهر جدید مهاجرت کرده‌اند و تمایلی به اقامت دائم در آن ندارند(Heidari, 2015) در تحقیق دیگر بعد مسافت و طولانی بودن فاصله، تأخیر در آغاز عملیات اجرایی و روند کند ساخت‌وساز و نبود امکانات و زیرساخت‌های لازم و افزایش نقاط شهری در منطقه از عوامل عدم موفقیت شهر جدید رامشار در جذب جمعیت بوده است(Varesi et al., 2014). کوششی و محمودیانی فاصله از مادر شهر و تراکم شهری را مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر موفقیت و عملکرد شهرهای جدید در ایران (مانند شهرهای جدید صدرا، بهارستان و اندیشه) مطرح کرده‌اند(koosheshi & mahmoudiani, 2019) و در تحقیقی دیگر به این نتیجه رسیده‌اند که متغیر زمان سفر کوتاه‌تر از 60 دقیقه بین شهرهای موردمطالعه و مادر شهرها، اثر مهمی بر رشد جمعیت شهرها ندارد و افزایش آن، تنها وقتی به کاهش رشد جمعیت منجر می‌شود که از 60 دقیقه عبور کند. همچنین اثر مثبت قیمت مسکن بر رشد جمعیت شهرها، برخلاف انتظار و احتمالاً بیشتر نشان‌دهنده علیت برگشتی یا دوسویه از طریق اثر مثبت رشد جمعیت بر افزایش تقاضا و قیمت مسکن است(Mahmoudiani & Koosheshi, 2019).

توجه صرف به عامل جمعيتي در برنامه‌ريزي و ساخت شهرهاي جديد، عدم نگاه كلان و جامع، فقدان جاذبه‌هاي تفريحي، كالبدي همچون تجهيزات و زيرساخت‌هاي شهري، عدم حضور و مشاركت مردمي در تصميم‌گيري و فقدان نمادها و كالبدهاي هويت آفرين، شهرهاي جديد را به سمتي برده است كه به‌عنوان مكاني صرفاً خوابگاهي و به‌دوراز رواني، جاذب و مولد بودن باشند و نقش واقعي يك شهر را به‌عنوان مكاني زنده با هويت و فرهنگ ويژه خود ايفا نكنند(vahdati & khammar, 2015). 

بر اساس آنچه عنوان شد مشاهده می‌شود که در اکثر پژوهش‌های انجام‌شده، عوامل مؤثر در جمعیت‌پذیری شهرهای جدید در نقاط گوناگون کشور موردبررسی قرارگرفته شده است؛ یافته‌های پژوهشی، پژوهشگران در زمینه موفقیت و عدم موفقیت شهرهای جدید نشان می‌دهد که اکثر شهرهای جدید در نیل به اهداف جمعیتی موردنظر و از قبل پیش‌بینی‌شده موفقیت چندانی کسب نکرده‌اند، قیمت مسکن و زمین، فاصله و زمان دسترسی به مادر شهر، استقلال اشتغال و حمل‌ونقل، از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کنندۀ میزان موفقیت در جذب جمعیت و همچنین کم‌وکیف خدمات رفاهی، زیرساختی، دسترسی به مراکز تفریحی و تجاری، از مهم‌ترین عواملی هستند که تعیین‌کنندۀ عملکرد جمعیتی موفق یا ناموفق شهرهای جدید و نیز میزان پایداری جمعیت آن‌ها به شمار می‌آیند.

 

[1]  - Ebenezer Howard

مواد و روش تحقیق

 

با توجه به ماهیت پژوهش، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی استفاده گرديد. متغیرهای تحقیق فاصله شهر جدید از مادر شهر، تعداد جمعیت مادر شهر، تعداد جمعیت شهر جدید، نرخ رشد جمعیت شهر جدید و میزان تحقق‌پذیری جمعیت شهر جدید است. به‌منظور گردآوری اطلاعات و داده‌های موردنیاز از مطالعات کتابخانه‌ای، اسناد طرح‌های توسعه و عمران شهرهای جدید و نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استفاده شد. جمعیت پیش‌بینی‌شده برای شهر جدید از طرح جامع شهرهای جدید استخراج و میزان تحقق پذیری جمعیتی محاسبه شد. جهت بررسی رابطه بین متغیرها از نمودار پراکندگی و ضریب همبستگی اسپیرمن در محیط نرم‌افزار Spss استفاده گردید. پراکنش فضایی شهرهای جدید در کشور و فاصله آنها از مادر شهر در محیط نرم افزار Arc Map  ترسیم و نمایش داده شد.

 

img0محدودۀ موردمطالعه

 

جامعه آماري تحقیق، 17 شهر جدید کشور را در برمي‌گيرد.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل1-موقعیت شهرهای جدید  نسل اول در سطح کشور

 

 

 

شهرهای جدید اندیشه، پردیس، پرند و هشتگرد در اطراف کلان‌شهر تهران، شهرهای جدید بهارستان، مجلسی و فولادشهر در اطراف کلان‌شهر اصفهان، شهرهای جدید گلبهار و بینالود در اطراف کلان‌شهر مشهد، شهرهای جدید شیرین‌شهر و رامین در اطراف کلان‌شهر مشهد، شهر جدید سهند در جنوب‌غربی کلان‌شهر تبریز، شهر جدید صدرا در شمال‌غربی کلان‌شهر شیراز، شهر جدید عالیشهر در جنوب شرقی شهر بوشهر، شهر جدید مهاجران در غرب شهر اراک، شهر جدید علوی در شمال‌غربی شهر بندرعباس و شهر جدید رامشار در شمال شهر زابل قرار دارد.

 

img0 

شکل2-موقعیت شهرهای جدید مورد مطالعه تحقیق در سطح کشور

 

بحث و یافته­های تحقیق 

 

همان‌طور که گفته شد ايران در دهه 60 شمسي با رشد شتابان جمعيت، مهاجرت‌هاي بي‌رويه جمعيت به نقاط شهري و گسترش بي‌رويه شهرهاي موجود، توسعه منفصل شهري در قالب ايجاد شهرهاي جديد، به‌عنوان يكي از راهبردهاي توسعه شهري ايران بالأخص شهرهاي بزرگ در دستور كار قرار گرفت. در اين راستا، در دهه نخست ضمن انجام بررسي‌هاي نظري و روش‌شناسي و جمع‌آوري و تحليل تجارب جهاني، ضرورت ايجاد 35 شهر جدید به تصويب شوراي عالي رسيد كه به دليل تغيير شرايط، عملاً 17 شهر جدید با 2.304.000 نفر جمعيت طبق اولين طرح جامع مصوب، فرايند مطالعات و طراحي، مراحل تصويب را گذراند و از ميانه دهه 70 عمليات اجرايي تعدادي از آن‌ها آغاز شد. ظرفيت جمعيت‌پذيري شهرهاي جدید در سال‌هاي بعد و در راستاي طرح مسكن مهر، در قالب بازنگري طرح جامع به 3.801.000 نفر رسيد.

همان‌طور که در جدول شماره 1 مشاهده می‌شود شهرهای جدید از سال 1385 به‌صورت بطئي جمعيت‌پذيري خود را آغاز كردند. تعداد جمعیت شهرهای جدید از 308167 نفر در سال 1385 به 453442 نفر در سال 1390 و 779384 نفر در سال 1395 رسیده است. سهم شهرهای جدید از جمعیت شهری کشور از 64/0 درصد در سال 1385 به 85/0 درصد در سال 1390 و 32/1 درصد در سال 1395 افزایش‌یافته است. همچنین در دوره موردبررسی نرخ رشد جمعیت شهرهای جدید طی سال‌های 95-1385 روند افزایشی داشته و میانگین دوره 5 برابر نرخ رشد جمعیت شهری و معادل 72/9 درصد بوده است.

 

 

 

 

 

جدول ۱-  تحولات جمعیت شهری و شهرهای جدید کشور طی سال‌های 1385 الی 1395

سال

1385

1390

1395

 جمعیت شهری کشور 

48245057

53646661

59146847

 نرخ شهرنشینی (درصد)

68.5

71.4

74

 جمعیت کلان‌شهرها 

16577297

17867210

19371249

جمعیت شهرهای جدید

308167

453442

779384

سهم شهرهای جدید از جمعیت شهری کشور

0.64

0.85

1.32

سهم از جمعیت شهرهای جدید از جمعیت شهرهای مادر

1.86

2.54

4.02

نرخ رشد جمعیت شهری کشور

-

2.15

1.97

نرخ رشد جمعیت شهرهای مادر در دوره 5 ساله

-

1.51

1.63

نرخ رشد جمعیت شهرهای جدید در دوره 5 ساله

-

8.03

11.44

در جدول شماره 2 تعداد جمعیت و نرخ شد جمعیت شهرهای جدید کشور را طی سالهای 95-1385 نشان داده شده است. در سال 1385 شهرهای اندیشه، فولادشهر، بهارستان، هشتگرد و پردیس با 247322 نفر جمعیت بیش از 80 درصد جمعیت شهرهای جدید کشور را به خود اختصاص داده‌اند. سهم این شهرها از جمعیت شهرهای جدید در سال 1390 به 69 درصد و در سال 1395 به 53 درصد کاهش یافته است و جمعیت‌پذیری در شهرهای جدید اطراف سایر کلانشهرهای کشور اتفاق افتاده است. سهم جمعیتی شهرهای جدید اطراف 5 کلان‌شهر کشور در هر سه دوره مورد بررسی ثابت و حدود 3/94 درصد جمعیت شهرهای جدید کشور بوده است. در سال 1395 شهرهای جدید اطراف تهران 9/43 درصد، اصفهان 7/22 درصد، شیراز 8/11 درصد، تبریز 6/10 درصد و مشهد 3/5 درصد جمعیت شهرهای جدید کشور را به خود اختصاص داده‌اند. جمعیت‌پذیری شهرهای جدید عالیشهر و مهاجران در دوره‌های مورد بررسی روند افزایشی داشته است. شهر جدید رامشار با 62 نفر جمعیت کم‌جمعیت‌ترین شهر جدید کشور است. شهرهای جدید پیرامون کلان‌شهر اهواز نیز در جذب جمعیت موفق عمل نکرده‌اند. شهر جدید رامین بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال‌های 1385 و 1390 و 1395 فاقد جمعیت بوده است. شهر جدید شیرین‌شهر تنها در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 دارای 329 نفر جمعیت بوده است.

بیشترین نرخ رشد جمعیت طی سال‌های 1385-95 مربوط به شهر جدید پرند با نرخ رشد 5/32 درصد است و بعد از آن شهرهای جدید صدرا، سهند و گلبهار به ترتیب با نرخ رشد 8/24، 2/19 و 3/18 درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.

 

 

جدول (2). جمعیت‌پذیری شهرهای جدید طی سال‌های 1385 الی 1395

مادر شهر

شهر جدید

جمعیت

نسبت جمعیت شهر جدید به جمعیت مادر شهر (درصد)

نرخ رشد 95-1385

سهم از جمعیت شهرهای جدید

1385

1390

1395

1385

1390

1395

اصفهان

 

بهارستان

45538

61674

79023

2.84

3.5

4.03

5.67

10.1

مجلسی

3570

4083

9363

0.22

0.23

0.48

10.12

1.2

فولادشهر

55496

66903

88426

3.46

3.79

4.51

4.77

11.3

جمع

104604

132660

176812

6.53

7.52

9.02

5.39

22.7

تبریز

سهند

14258

24704

82494

1.02

1.65

5.29

19.19

10.6

بوشهر

عالیشهر

6257

12820

23178

3.68

6.57

10.37

13.99

3.0

بندرعباس

علوی

236

278

174

0.06

0.06

0.03

-3

0.02

اراک

مهاجران

11113

12293

20346

2.49

2.54

3.91

6.23

2.6

شیراز

صدرا

9993

39979

91863

0.81

2.74

5.87

24.84

11.8

تهران

 

اندیشه

75596

96807

116062

0.97

1.19

1.34

4.38

14.9

پردیس

25360

37257

73363

0.32

0.46

0.84

11.21

9.4

پرند

5842

28733

97464

0.07

0.35

1.12

32.5

12.5

هشتگرد

45332

51953

55640

0.58

0.64

0.64

2.07

7.1

جمع

152130

214750

342529

1.95

2.63

3.94

8.45

43.9

مشهد

 

گلبهار

6889

12600

36877

0.28

0.46

1.23

18.27

4.7

بینالود

2645

3307

4720

0.11

0.12

0.16

5.96

0.6

جمع

9534

15907

41597

0.39

0.20

1.39

15.87

5.3

زابل

رامشار

42

51

62

0.03

0.04

0.05

3.97

0.01

اهواز

شیرین‌شهر

 

 

329

0

0

0.028

 

0.04

رامین

 

 

 

0

0

0

 

0.00

جمع

0

0

329

0

0

0.028

 

0.04

جمع کل

308167

453442

779384

11.44

 

 

 

20.5

 

به منظور بررسی تحقق‌پذیری جمعیت شهرهای جدید، جمعیت پیش‌بینی‌شده برای شهر جدید از طرح جامع شهرها استخراج‌ گردید و در مقایسه با جمعیت وضع موجود درصد تحقق‌پذیری جمعیت محاسبه گردید. تمامی 17 شهر جدید حداقل دارای یک طرح جامع هستند. از سال 1389، طرح جامع شهرهای جدید سهند، فولادشهر، صدرا، اندیشه، پردیس، پرند، هشتگرد و گلبهار بازنگری و ظرفیت جمعیت‌پذیری آن‌ها به‌غیراز شهر جدید فولادشهر افزایش‌یافته است. بنابراین برای تحقق‌پذیری جمعیت سال‌های 1385 و 1390 از جمعیت پیش‌بینی‌شده در طرح اول و برای تحقق‌پذیری جمعیت در 1395 از جمعیت بازنگری شده و نهایی شهرهای جدید استفاده‌ شد. از منظر ميزان تحقق‌پذيري جمعيت، در سال 1385 حدود 4/13 درصد، سال 1390 حدود 7/19 درصد از جمعيت پیش‌بینی‌شده در طرح جامع اول اين شهرها محقق گرديده است. سال 1395 تحقق‌پذیری جمعیت شهرهای جدید در مقايسه با جمعيت نهايي مصوب شهرهاي مذكور 5/20 درصد بوده است. شهرهاي جديد انديشه، پرند، سهند، پرديس و صدرا بيشترين درصد تحقق جمعيت پیش‌بینی‌شده در نخستين طرح جامع مصوب را دارا بوده‌اند. درصد تحقق پذیری جمعیت شهرهای جدید پرند، اندیشه و سهند، پردیس، صدرا و هشتگرد در سال 1390 به ترتیب برابر 8/121 درصد، 7/112 درصد و 7/91 درصد، 9/48 درصد، 9/45 درصد و 8/42 درصد یوده است که در بازنگری طرح جامع این شهرها با افزایش محدوده، ظرفیت جمعیت‌پذیری آنها نیز افزایش یافته است این امر باعث شده است که درصد تحقق پذیری جمعیت این شهرها در سال 1395 نسبت به سال 1390 کاهش یابد. در مقابل شهرهاي جديد علوي، رامشار و شيرين‌شهر توفيق چنداني در جمعيت‌پذيري نداشته‌اند. شهر جدید رامين نيز هنوز فاقد جمعيت است.

 

جدول ۳- تحقق‌پذیری جمعیتی شهرهاي جديد

شهر جدید

فاصله از شهر مادر (کیلومتر)

جمعیت‌پذیری شهر جدید

تحقق‌پذیری جمعیتی

سال طرح اول

جمعیت بر اساس طرح اول

سال بازنگری طرح

جمعیت نهایی

1385

1390

1395

بهارستان

15

1372

320000

-

320000

14.2

24.7

24.7

مجلسی

60

1372

140000

-

140000

2.6

6.7

6.7

فولادشهر

28

1373

320000

1393

320000

17.3

27.6

27.6

سهند

20

1377

90000

1389

150000

15.8

91.7

55

عالیشهر

24

1365

100000

-

100000

6.3

23.2

23.2

علوی

40

1372

100000

-

100000

0.2

0.2

0.2

مهاجران

35

1376

60000

-

60000

18.5

33.9

33.9

صدرا

15

1374

200000

1389

320000

5.0

45.9

28.7

اندیشه

15

1379

103000

1390

130000

73.4

112.7

89.3

پردیس

17

1374

150000

1390

450000

16.9

48.9

16.3

پرند

30

1377

80000

1392

485000

7.3

121.8

20.1

هشتگرد

30

1372

130000

1389

675000

34.9

42.8

8.2

گلبهار

35

1372

200000

1394

240000

3.4

18.4

15.4

بینالود

55

1381

113000

-

113000

2.3

4.2

4.2

رامشار

35

1379

60000

-

60000

0.1

0.1

0.10

شیرین‌شهر

35

1383

75000

-

75000

0.0

0.4

0.44

رامین

38

1383

63000

-

63000

0.0

0.0

0.00

جمع کل

-

-

2304000

-

3801000

13.4

33.8

20.5

 

در ادامه همبستگی نرخ رشد جمعیت شهرهای جدید، تعداد جمعیت مادر شهر و فاصله شهر جدید از شهر مادر به‌عنوان متغیرهای مستقل تحقیق و متغیرهای نرخ رشد جمعیت شهرهای جدید و میزان تحقق‌پذیری جمعیت شهرهای جدید به‌عنوان متغیر وابسته مورد بررسی و تحلیل قرارگرفت. با توجه به نرمال نبودن توزیع داده­ها که با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف و آزمون شاپیرو-ویلک مورد تأیید قرارگرفت، از ضریب همبستگی اسپیرمن برای بررسی رابطه بین متغیرها استفاده شد. جدول شماره 4 بیانگر وجود رابطه معنادار در سطح اطمینان 99 درصد و ضریب همبستگی منفی بین تحقق جمعیتی شهر جدید و فاصله شهر جدید از شهر مادر هست. یعنی با افزایش فاصله از مادر شهر میزان جمعیت‌پذیری و تحقق جمعیتی شهرهای جدید کاهش می‌یابد. ضریب همبستگی در سه دوره موردبررسی، روند افزایشی داشته است. به عبارت دیگر نقش فاصله شهر جدید از مادر شهر در جمعیت پذیری و افزایش جمعیت بیشتر شده است.

 

جدول ۴- ضریب همبستگی بین تحقق جمعیتی شهر جدید و فاصله شهر جدید از شهر مادر

 

تحقق جمعیتی شهر جدید سال 1385

تحقق جمعیتی شهر جدید سال 1390

تحقق جمعیتی شهر جدید سال 1395

Spearman's rho

فاصله شهر جدید از شهر مادر

Correlation Coefficient

*624/0-

*659/0-

*740/0-

Sig. (2-tailed)

007/0

004/0

001/0

N

17

17

17

 

*همبستگی در سطح 01/0 (2- دنباله‌ای) معنادار است

 

همان‌طور که در جدول شماره 5 مشاهده می‌شود بین متغیر فاصله شهر جدید از مادر شهر و تعداد جمعیت شهر جدید ارتباط معنادار و معکوس با ضریب همبستگی 789/0- وجود دارد. به عبارت دیگر با افزایش فاصله از مادر شهر جمعیت‌پذیری و تعداد جمعیت شهر جدید کاهش می‌یابد 

 

جدول 5- ضریب همبستگی بین فاصله شهر جدید از شهر مادر و تعداد جمعیت شهر جدید

 

 

 

نرخ رشد جمعیت شهر جدید

Spearman's rho

فاصله شهر جدید از شهر مادر

Correlation Coefficient

**789/0-

Sig. (2-tailed)

000/0

 

 N

17

**همبستگی در سطح 01/0 (2- دنباله‌ای) معنادار است

 

img0 

همچنین سطح معناداری بین متغیرهای فاصله شهر جدید از مادر شهر و نرخ رشد جمعیت شهر جدید بیشتر از 05/0 شد و ارتباط بین آن‌ها تأیید نگردید. با حذف نمونه‌های دورافتاده (شهرهای جدید مجلسی و بینالود) با استفاده از نمودار پراکندگی (شکل شماره 3) مقدار سطح معناداری به زیر 05/0 درصد کاهش یافت و ارتباط معنادار و معکوس بین متغیرهای فاصله از مادر شهر و نرخ رشد جمعیت شهرهای جدید به دست آمد(جدول شماره 5). به‌عبارت‌دیگر فاصله شهر جدید از مادر شهر در میزان جمعیت‌پذیری و نرخ رشد جمعیت شهر جدید مؤثر است. تأثیر فاصله شهر جدید از مادر شهر بر نرخ رشد جمعیت شهر جدید در شهرهای بافاصله کمتر از 40 کیلومتر از مادر شهر مورد تأیید قرار گرفت و در شهرهای مجلسی (بافاصله 60 کیلومتر از مادر شهر ) و بینالود(بافاصله 55 کیلومتر از مادر شهر ) ارتباط معنادار مشاهده نشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل3- همبستگی بین متغیرهای فاصله شهر جدید از شهر مادر و نرخ رشد جمعیت شهر جدید

 

 

جدول 6- ضریب همبستگی بین فاصله شهر جدید از شهر مادر و تعداد و نرخ رشد جمعیت شهر جدید

 

 

 

نرخ رشد جمعیت شهر جدید

Spearman's rho

فاصله شهر جدید از شهر مادر

Correlation Coefficient

*529/0-

 

Sig. (2-tailed)

043/0

 

 

15

*همبستگی در سطح 05/0 (2- دنباله‌ای) معنادار است     

 

رابطه بین تعداد جمعیت مادر شهر و تعداد جمعیت شهر جدید با سطح معناداری 010/0 و با ضریب همبستگی 605 /0 تأیید شد. بنابراین می‌توان گفت  که یکی از دلایل موفق عمل کردن شهرهای احداث‌شده در پیرامون کلان‌شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز در جذب جمعیت پیش‌بینی‌شده، تعداد جمعیت و سرریز جمعیتی این کلان‌شهرها بوده است.

 

جدول 7- ضریب همبستگی بین  تعداد جمعیت شهر مادر و تعداد جمعیت شهر جدید

 

 

 

تعداد جمعیت شهر جدید

Spearman's rho

تعداد جمعیت مادر شهر

Correlation Coefficient

**789/0-

 

Sig. (2-tailed)

010/0

 

 N

17

**همبستگی در سطح 01/0 (2- دنباله‌ای) معنادار است 

 

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

شهرهای جدید عمدتاً باهدف تمرکززدایی جمعیت و فعالیت از شهرهای پرجمعیت احداث‌شده‌اند. امروزه باگذشت بیش از سه دهه از احداث شهرهای جدید در ایران و سپری شدن دوره‌های پیش‌بینی، فرصت مناسبی است تا عملکرد این شهر‌ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. در پژوهش حاضر میزان موفقیت 17 شهر جدید ایران در جذب جمعیت پیش‌بینی‌شده برای آن‌ها در اسناد توسعه بررسی گردید. بر اساس نتايج اين پژوهش، شهرهای جدید جمعيت‌پذيري خود را به‌صورت بطئي از سال 1385 آغاز کرده‌اند و در سال 1395 حدود 32/1 درصد جمعیت شهری کشور رو به خود اختصاص داده‌اند. نرخ جمعیت شهرهای جدید طی سال‌های 95-1385 روند افرایشی داشته و میانگین دوره 5 برابر نرخ رشد جمعیت شهری و معادل 72/9 درصد بوده است. از منظر ميزان تحقق‌پذيري جمعيت شهرهای جدید از 4/13 درصد در سال 1385 به  7/19 درصد در سال 1390 و  5/20 (با احتساب بازنگری طرح‌های جامع و افزایش جمعیت‌پذیری شهرهای جدید) در سال 1395 رسیده است. شهرهای جدید اطراف کلانشهرهای تهران و اصفهان تا سال 1385 بیشترین جمعیت‌پذیری را داشته‌اند و بیش از 80 درصد جمعیت شهرهای جدید رو به خود اختصاص داده بودند که در سالهای 1390 و 1395 با جمعیت‌پذیری شهرهای جدید اطراف کلانشهرهای تبریز، مشهد و شیراز سهم آنها به 39 درصد کاهش یافته است. سهم جمعیتی شهرهای جدید اطراف 5 کلان‌شهر کشور در هر سه دوره مورد بررسی ثابت و حدود 3/94 درصد جمعیت شهرهای جدید کشور بوده است. شهرهاي جديد انديشه، پرند، سهند، پرديس و صدرا بيشترين درصد تحقق جمعيت پیش‌بینی‌شده در نخستين طرح جامع مصوب را دارا بوده‌اند. در مقابل شهرهاي جديد علوي، رامشار و شيرين‌شهر توفيق چنداني در جمعيت‌پذيري نداشته‌اند. شهر جدید رامين نيز هنوز فاقد جمعيت است. همچنین رابطه معنادار و ضریب همبستگی منفی بین تحقق جمعیتی شهر جدید و فاصله از شهر مادر وجود دارد. با افزایش فاصله از مادر شهر میزان جمعیت‌پذیری و تحقق جمعیتی شهرهای جدید کاهش می‌یابد. ضریب همبستگی بین میزان فاصله از مادر شهر و جمعیت‌پذیری شهرهای جدید در سال‌های 1385، 1390 و 1395 روند افزایشی داشته است. فاصله از مادر شهر، عامل مهمی در جمعیت‌پذیری و موفقیت شهرهای جدید داشته است، نقش فاصله در عملکرد نسبتاً موفق شهرهای جدید اندیشه، صدرا و سهند در مطالعات دیگری(بزی و دیگران، 1388، جوهری و مرادی مسیحی، 1390 و قرخلو و پناهنده خواه، 1388، خمر و وحدتی، ،1391 و محمودیانی و کوششی، 1398) و عدم موفقیت شهرهای جدید رامشار و بینالود و مجلسی در مطالعات(وارثی و همکاران، 1387 و 1391، محمودیانی و کوششی، 1398) نیز تأیید شده است. اهمیت متغیر فاصله از مادرشهر بر جمعیت‌پذیری شهرهای جدید که برآمده از نتایج این مطالعه است مشابه با نتایج برخی مطالعات پیشین (کوششی و محمودیانی، 1399، شکوهی و همکاران، 1391؛ تیموری و کیوان، 1390)است. هم به‌نوعی با تئوری شهر خطی و بحث‌های سوریا ماتا قابل تبیین است که بر عامل فاصله تأکید دارند.

به‌طورکلی شهرهای جدید ایران در دستیابی به اهداف جمعیتی تعیین‌شده و تمرکززدایی از شهر اصلی چندان موفق عمل‌نکرده‌اند. قیمت مسکن و زمین، فاصله و زمان دسترسی به مادر شهر، استقلال اشتغال و حمل‌ونقل، از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کنندۀ میزان موفقیت در جذب جمعیت و همچنین کم‌وکیف خدمات رفاهی، زیرساختی، دسترسی به مراکز تفریحی و تجاری، از مهم‌ترین عواملی هستند که تعیین‌کنندۀ عملکرد جمعیتی موفق یا ناموفق شهرهای جدید و نیز میزان پایداری جمعیت آن‌ها به شمار می‌آیند. بعد از احداث واحدهای مسکن مهر در شهرهای جدید جمعیت‌پذیری این شهرها روند افزایشی پیداکرده و امیدوارکننده بوده است. چه‌بسا مدیریت یکپارچه، آماده‌سازی اراضی و ارائه خدمات از سازمان‌ها و ارگان‌هاي مسئول در ايجاد زيرساخت‌ها و خدمات روبنايي به‌موقع صورت می‌گرفت. شهرهای جدید در جمعیت‌پذیری موفق‌تر عمل می‌کردند. مهم‌ترين موانع و چالش‌هاي بنيادي سياست شهرهاي جديد، كه اين شهرها را طي دو دهه اخير با تأخير در تحقق اهداف خود و يا حتي انحراف از دستيابي به كيفيت محيطي برنامه‌ریزی‌شده مواجه كرده است به شرح زیر هستند:

-       بي‌ثباتي سیاست‌های شهرسازي و تغيير مستمر رويكردها در حوزه مسكن و شهرسازي؛

-       تغيير شرايط و تقليل نرخ رشد جمعيت كشور و نقاط شهري نسبت به دهه‌هاي 60 و 70 ؛

-       تحقق نيافتن سياست‌ها و برنامه‌هاي زيربنايي و صنعتي و خدماتي ساير بخش‌ها ؛

-       ارائه نشدن خدمات به‌موقع از سوي سازمان‌ها و ارگان‌هاي مسئول در ايجاد زيرساخت‌ها و خدمات روبنايي؛

-       وابستگي به منابع مالي حاصل از فروش اراضي به توسعه شهر؛

-       گسترش كالبدي شهرهاي موجود و افزايش جمعيت فراتر از حدود و آستانه‌هاي تعیین‌شده در طرح‌هاي فرادست قبلي؛

-       ضعف نظارت و كنترل توسعه شهرهاي موجود در چارچوب اهداف و برنامه‌هاي مصوب و افزایش جمعیت در محلات اسکان غیررسمی کلان‌شهرها؛

-       عدم همكاري بايسته دستگاه‌هاي خدمات‌رسان در تأمين خدمات روبنايي و زيربنايي در شهرهاي جديد؛

-       تعارضات و تداخلات حقوقي و مديريتي و خلأهاي قانوني و طولاني شدن فرايند تدوين و تصويب قوانين و مقررات مسائل و پیچیدگی‌های اجرايي آن؛

-       دوگانگي در مديريت شهري پس از استقرار شهرداري‌ها

بنا بر یافته‌هاي این تحقق پیشنهادهایی جهت بهبود عملکرد شهرهاي جدید به شرح زیر ارائه می‌گردد:

-       بازنگري در برنامه ایجاد شهرهاي جدید به‌ویژه در بخش تأمین مالی طرح‌ها و اصلاح نظام برنامه‌ریزي و اصلاح قوانین و مقررات، بازنگري در استانداردهاي شهرسازي، حمایت‌هاي مالی دولتی و جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی؛

-       ارتقاء کیفی شهرهاي جدید موجود در راستاي زیست‌پذیري بیشتر و به طبع آن جمعیت‌پذیري بیشتر از طریق ایجاد نقش‌هاي نوین در مقیاس منطقه‌اي و استقرار عملکردهاي شاخص و تدوین برنامه‌هاي پویاسازي کار و اشتغال؛

-       بهبود زیرساخت‌هاي ایجاد اشتغال در شهرهاي جدید جهت ماندگاري جمعیت؛

-       برنامه‌ريزي براي ارتقاي هويت و فرهنگ و بهبود زمینه‌هاي تعلق‌خاطر براي ساکنان شهرهاي جدید؛

-       بازبيني و بازانديشي در سياست توسعه نسل نخست شهرهاي جديد ايران بر پايه ارزيابي تجارب گذشته و اصلاح مسيرهاي خطاي پيشين؛

-       توجه به شهرهاي جديد به‌عنوان مكمل و تسهیلگر فرايند بازآفريني شهري؛

-       فراهم كردن زمينه تغيير از مكان‌گزيني وابسته به زمين دولتي به مكان‌گزيني در اراضي غيردولتي توسط بخش خصوصي در اراضي غيردولتي يا اراضي مرتبط با توسعه‌هاي جديد شهري به‌عنوان بخش‌هاي جديد شهر؛

-       يكپارچه‌سازي برنامه‌ريزي اقتصادي شهرهاي جديد و برنامه‌ريزي كالبدي و فضايي آن با رويكرد تحقق شهرهاي كارآفرين به‌جای شهرهاي خوابگاهي.

 

 

 

References

Ajza Shokouhi, M., Gharakhlo, M., & Khazaee Nejad, F. (2011). Factors Effecting in the Absorption of Population to Satellite New Town (The Case Study: Andishe New Town). Human Geography Research, 44(1), 75-86. https://jhgr.ut.ac.ir/article_24526_a02a363bc41f529d82e9559755b97d63.pdf 

Aldridge, M. (2017). The British New Towns: A programme without a policy. Routledge.

Alonso, W. (1970). What are new towns for? Urban Studies, 7(1), 37-55.

BAZI, K. R., & AFRASIABI RAD, M. S. (2009). Assessment of Success rate and efficiency of new towns. Journal of Urban - Regional Studies and Research, 1(2), 111-134. https://urs.ui.ac.ir/article_19943_d5fa0dc68c030ffc6d57a237ada1d3e3.pdf 

Becker, C., Mendelsohn, S. J., & Benderskaya, K. (2012). Russian urbanization in the Soviet and post-Soviet eras. Human Settlements Group, International Institute for Environment and ….

Bell, D. (1976). The coming of the post-industrial society. The Educational Forum,

Cai, X., De Meulder, B., Lin, Y., & Sun, H. (2020). New Towns’ Planning and Construction in the Pre-Urbanization or Post-Urbanization Period: A Case Study of the New Towns’ Development Process of Beijing. Sustainability, 12(9), 3721.

Clapson, M. (2017). The English New Towns since 1946. Histoire urbaine(3), 93-111.

Clarke, A. (2006). Regional sustainable development strategies: variations in formulation and content in nine Canadian case studies and the implications for eco-procurement. Commission for Environmental Cooperation, Montreal.

Ebrahimzadeh, I., Rahnama, M. R., & Negahban Marvi, M. (2004). An analysis on the necessity of forming and the role of the new city of Golbahar in the decentralization of the mother city of Mashhad. Soffeh, 14(2-1), -. https://soffeh.sbu.ac.ir/article_99973_0eedaf4d15d1af4671590986d8cf7dcb.pdf 

Eskandari, h. (2022). Analysis of factors affecting population attraction in new cities (Case study: Sadra New City). Regional Planning, 12(45), 193-210. https://doi.org/10.30495/jzpm.2022.29420.4019 

Foley, D. L. (1962). Idea and Influence: The Town and Country Planning Association. Journal of the American Institute of Planners, 28(1), 10-17.

Gharakhlo, M., & Panahandeh Khah, M. (2009). Evaluation of the Functions of New Towns in Absorption the Population for Megalopolises (Case Study: New Towns Around Tehran). Human Geography Research Quarterly, 41(67), 17-25. https://www.magiran.com/paper/626396 

Heidari, J. (2015). A survey of the necessity creating a Newtown Aalishahr and its performance evaluation. spatial planing, 4(3), 115-134. https://www.magiran.com/paper/1368655 

Hui, E. C., & Lam, M. C. (2005). A study of commuting patterns of new town residents in Hong Kong. Habitat international, 29(3), 421-437.

koosheshi, m., & mahmoudiani, s. (2019). Indexing and Ranking the Demographic Function of New Towns in Iran with Emphasis on Socioeconomic Factors. Journal of Social Problems of Iran, 10(1), 263-285. https://doi.org/10.22059/ijsp.2020.76176 

Mahmoudiani, S., & Koosheshi, M. (2019). The Study on Population Growth of New Towns Comparing to Rival Settlements in Iran. Iranian Population Studies, 5(2), 3-34. https://doi.org/10.22034/jips.2019.113850 

Marvuglia, A., Havinga, L., Heidrich, O., Fonseca, J., Gaitani, N., & Reckien, D. (2020). Advances and challenges in assessing urban sustainability: An advanced bibliometric review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 124, 109788.

Merlin, P. (1977). Golany, Gideon," New Town Planning: Principles and Practice"(Book Review). The Town Planning Review, 48(3), 308.

Meshkini, A., Solaimani, M. S., Azizi, H., & Zarehpisheh, N. (2013). Evaluating the degree of goals achievement of New Towns in Iran (A case study of Sadra New Town). Urban Structure and Function Studies, 1(1), 29-41. https://shahr.journals.umz.ac.ir/article_687_460996b7ce31e8985b6425d005e83452.pdf 

Narimani, M. (2004). Formation process and influencing factors in Iran's new cities, new cities, new culture in urbanization Urban Development and New Cities, Tehran.

Newman, P., Matan, A., & McIntosh, J. (2015). Urban transport and sustainable development. In Routledge International Handbook of Sustainable Development (pp. 359-372). Routledge.

Ofer, G. (1976). Industrial structure, urbanization, and the growth strategy of socialist countries. The Quarterly Journal of Economics, 219-244.

UN. (2019). World Urbanization Prospects: The 2018 Revision. United Nations Department of Economic and Social Affairs. Population Division, New York.

vahdati, m., & khammar, g. (2015). Qualitative and quantitative evaluation of dynamics and mobility in the new towns with ELECTRE model and SWOT analysis technique. Geography and Environmental Planning, 25(4), 145-162. https://gep.ui.ac.ir/article_18688_d166326c4f06abacf0f2286e61155d7c.pdf 

Varesi, H., Ahmadian, M., & Gholamhoseyni, R. (2014). Analysis and Evaluation of the Performance of New Towns Population Attraction. Spatial Planning, 3(4), 133-154. https://sppl.ui.ac.ir/article_15973_ca811ddb30fa3e8aecb53e903b5be288.pdf 

Varesi, H. R., Mohammadzadeh, M., & Amel Bafandeh, M. (2012). An analysis of Binalood New Town in Terms of Population Absorption. Geography and Environmental Planning, 23(2), 117-132. https://gep.ui.ac.ir/article_18548_b77603b3bf4b7d5de1cebd29aa05c135.pdf 

Verma, P., & Raghubanshi, A. (2018). Urban sustainability indicators: Challenges and opportunities. Ecological indicators, 93, 282-291.

Wakeman, R. (2016). Practicing utopia: an intellectual history of the new town movement. University of Chicago Press.

Wang, H., & Fan, J. (2007). Influence of Urban Development Stage of Beijing on the Development of New Towns. City Plan. Rev, 31, 20-24.

Zebar-Dast, E., & Jahan-Shahlou, l. (2007). A Survey about Hashtgerd New City Operation in Surplus Population Attraction. Geography and Development, 5(10), 5-22. https://doi.org/10.22111/gdij.2007.3657 

Zhang, X., Li, G., & Zheng, Y. (2011). New City Development Model and Trajectory Around Great Cities in China. Planners, 27, 93-98.

Ziari, K. (2006). The planning and functioning of new towns in Iran. Cities, 23(6), 412-422.

Zimmermann, F. M. (2016). Nachhaltigkeit wofür? Springer.

 

 


سکوی نشر دانش

سند یا سکوی نشر دانش ،سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]