نقش ساختار کالبدی بر شکل گیری همبستگی اجتماعی در محلات شهری (نمونه موردی: محله قصردشت شیراز)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

علی شکور ¹ (استاد گروه جغرافیای انسانی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران)
علیرضا عبداله زاده فرد ² (استادیار گروه شهرسازی، واحد صفاشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، صفاشهر، ایران)
راضیه خورشیدی ³ (کارشناسی ارشد طراحی شهری، واحد بیضا، دانشگاه آزاد اسلامی، بیضا، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/03/02 تاریخ پذیرش : 1397/04/22 تاریخ انتشار : 1397/04/01

کلید واژه: همبستگی اجتماعی, مشارکت, احساس تعلق, ساختار کالبدی محله, وحدت اجتماعی,

چکیده مقاله :

      الگوی ساخت کالبدی را می‌توان ساده‌ترین راه در راستای دست‌یابی به شکل‌گیری همبستگی اجتماعی دانست. بی‌تردید کیفیت کالبدی شهر در میزان و چگونگی برقراری روابط اثرگذار خواهد بود؛ به عبارت دیگر، روابط اجتماعی موجود در شهر، روح محله را زنده می‌سازد و بدون شک، کمیت و کیفیت آن، در گرو سلامت کالبد محله خواهد بود. تعاملات اجتماعی موجود درمحله ها در مقایسه با سایر شبکه‌های اجتماعی، موثرترین عاملی است که در نتیجه‌ی آن، همبستگی اجتماعی حاصل می‌شود. عاملی که در سطح محله‌ها به ایجاد همبستگی اجتماعی کمک می‌کند، کیفیت ساختار کالبدی این مکان‌ها است که حضورپذیری ساکنان و به تبع آن شکل‌گیری تعاملات اجتماعی را به دنبال دارد. در این راستا، هدف اصلی پژوهش، نقش ساختار کالبدی بر شکل‌گیری همبستگی اجتماعی محله‌ی قصردشت شهر شیراز در نظر گرفته شده است. روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و از نوع کاربردی است که در محله‌ی قصردشت شیراز با جمعیت 7302 نفر و نمونه‌ی قابل تعمیم 365 نفر مورد بررسی قرارگرفته است. داده‌ها با استفاده از نرم افزار spss و از طریق ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج نشان می‏دهد که تأثیر مؤلفه‌های همبستگی اجتماعی و رابطه‌ی آن‌ها با ساختار کالبدی معنادار است. همچنین از میان 4 مؤلفه‌ی همبستگی اجتماعی، وحدت اجتماعی، مشارکت و احساس تعلق، وحدت اجتماعی، بیشترین تأثیر و احساس تعلق، کمترین تأثیر را بر همبستگی اجتماعی دارند.بنابر آن‌چه گفته شد، در محله‌هایی که مناسبات اجتماعی در طول سالیان به واسطه‌ی روابط چهره به چهره میان ساکنان شکل گرفته است، درجه بالاتری از اعتماد، امنیت، کنش متقابل، همبستگی و انسجام اجتماعی وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

Abstract
Physical construction pattern is the simplest way to reach social correlation. Social correlation is the result of social interaction which is qualitatively and quantitatively broader and deeper in social network at neighborhood level. What helps effectively to develop social correlation at neighborhood level , is the physical quality of those places which leads to presence of the residents and social interaction . Urban physical interaction affects how and to what extent these relations are developed . In other words , social organization of urban neighborhoods is a spirit insufflated into the body of the neighborhood. There is no doubt its quality and health depends on the role of physical structure on correlation formation and physical health. Therefore the present study aims to socially investigate Ghasrodasht neighborhood in Shiraz.This research is an analytical-descriptive study done in Ghasrodasht neighborhood , Shiraz with 365Representative participants. Data was analyzed using SPSS software and Pearson Correlation coefficient , and Stepwise Regression . The results show that social correlation components and their relation with physical structure is significant.  Also among social unity correlation, participation and sense of belonging, social unity has the most and sense of belonging has the leas effect on social correlation. Based on what was mentioned , neighborhoods in which social occasions have been formed after so many years and due to face to face interaction among the inhabitants, there can be seen high level of trust, security, mutual interaction, correlation and social unity.

منابع و مأخذ:

1. اتابکی، جواد (1395): بررسی تنوع هویت های اجتماعی درشهرکاشان وعوامل تهدیدکننده همبستگی اجتماعی درسطح محلات،دومین همایش بین المللی معماری،عمران و شهرسازی.


2. اردشیری، مهیار و معماریان، غلامحسین  (1389): هویت شهری شیراز، شیراز، انتشارات: نوید شیراز.


3. اردشیری، مهیار،حاجی پور، خلیل وسمیه حکیمی(1392): مجله پژوهش وبرنامه ریزی شهری، سال چهارم، شماره سیزدهم، مرودشت، صص56-35.


4. احدنژادروشتی محسن،حیدیاری قلی،روح الله اوجاقلو(1393):.نقش سرمایه اجتماعی درتوسعه پایدار محلی (مورد مطالعه محله نارمک تهران)، مطالعات جامعه شناختی شهری، سال چهارم، شماره دوازدهم، تهران، صص50-25 .


5. احمدی فرشته (1390): ساختارکالبدی وسیمای روستایی در بومهای بیابانی عوامل شکل دهنده اسیب ها و راهکارها (مطالعه موردی روستای ابیانه)، همایش ملی بوم های بیابانی، گردشگری وهنرهای محیطی، صص 12-8.


6. اخترمحققی، مهدی (1389): .سرمایه اجتماعی، ناشر: تهران.


7. اصغرزاده یزدی سارا (1389): اصول پیشنهادی نوشهرگرایی در برنامه ریزی محله های شهری، نشریه مسکن و محیط روستا، دوره29، شماره130، تهران: صص63-50 .


8. تنهایی ابولحسن، حسین و زهرا حضرتی صومعه (1388): بررسی نظری پژوهش‌های سرمایه اجتماعی در جامعه ایران، صص24-1.


9. پیراهری، نیر(1388): همبستگی اجتماعی در نظریات جدید"، پژوهش نامه علوم اجتماعی، سال سوم، شماره سوم، صص-145. 131


10. پور محمدی، محمد رضا، کریم حسین زاده دلیر و عیسی پیری (1389): حکمروایی مطلوب شهری بر بنیان سرمایه اجتماعی .آزمون نظم نهادی ،فضایی ارتباطی و فاعلیت مندی غیر اقتصادی مطالعه موردی :کلان شهر تبریز .مطالعات جغرافیایی منطقه خشک دوره 1 شماره 1، سبزوار، صص20-2.


11. ترابی، محمد (1391): طراحی محله بر اساس تأثیر ویژگی های کالبدی فضای باز عمومی در افزایش تعاملات و رفتار اجتماعی، صص 150-1.


12. حاجی پور، خلیل (1385): برنامه ریزی محله مبنا، رهیافتی کارآمد در ایجاد مدیریت شهری، پایدار"، تهران: نشریه هنرهای زیبا، شماره26، تهران، صص46-37.


13. حقیقتیان، منصور، رضااسماعیلی، سمیه کریمیزاده اردکانی (1394): محله محوری واحساس تعلق به محله دربین ساکنان شهرتهران،مطالعات جامعه شناختی شهری، بهار، دوره5، شماره14، صص74-53 .


14. خاکپور، براتعلی، مافی، عزت الله و باوان پوری،علیرضا( 1388): نقش همبستگی اجتماعی درتوسعه پایدار محله ای (نمونه: کوی سجادیه مشهد، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای،صص 81-55.


15. خورشیدی، راضیه (1395)، نقش ساختار کالبدی بر شکلگیری همبستگی اجتماعی، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی بیضا، صص 1-124.


16. ربانی خوراسگانی، علی و صدیق اورعی، غلامرضا وخنده رو، مهدی (1388): بررسی همبستگی اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل گیری آن درسطح محله"، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، صص 149-119.


17. زند رضوی، سیامک، ضیائی، کیوان و رحمانی، مریم (1388): ظرفیت های همبستگی اجتماعی برای دوستدار» برپایی اجتماعات محله ای در ش هر در بم"، فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی  کودک 81 ، سال نهم، شماره صص103-81.


18. سیاوش پور، بهرام ،مجتبی شادلو جهرمی و زهره مولایی رامشه (1393): ابعاد تشکیل دهنده حس تعلق به مکان، با تاکید بر عوامل کالبدی ،اجتماعی و احساسی، صص 12-1.


19. شارع پور، محمود(1390): سرمایه اجتماعی در حال فرسایش است ،کتاب ماه علوم اجتماعی (مهر و آبان)، صص 17-15.


20. عبداللهی، مجید، صرافی، مظفر و توکلی نیا ، جمیله (1389): بررسی نظری مفهوم محله و بازتعریف آن با تأکی د بر شرایط محله های شهری ایران"، مجله پژوهش های جغرافیای - انسانی، شماره 72 ، تابستان1389 : صص 102-83.


21. عبدالهی ،مجید (1389): .بررسی نظری مفهوم محله و بازتعریف آن ،نشریه پژوهش های جغرافیایی انسانی، تهران، صص 5-2.


22. فاضلی محمد و معصومه اشتیاقی (1391): وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.


23. قنبران، عبدالحمید و مرضیه جعفری (1393): بررسی عوامل مؤثر در ارتقاء تعملات اجتماعی در میان ساکنان محله مسکونی نمونه موردی : محله درکه –تهران.


24. کلانتری خلیل آباد، حسین و نجلا درخشانی (1393): راهبردهای پایداری، کالبدی- اجتماعی در محلات تاریخی، مطالعه موردی: محله عودلاجان، تهران، صص 12-1.


25. کارمونا، متیو و همکاران (1391): مکان های عمومی فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری، انتشارات دانشگاه تهران صص 40-20.


26. مدنی پور، علی (1389): طراحی فضای شهری، نگرشی بر فرآیند اجتماعی و مکانی "، ترجمه فرهاد مرتضایی، تهران: شرکت پردازش وبرنامه ریزی شهری.


27. میرزایی، وحید، پیمان قمشه (1396): بررسی عناصر وساختارکالبدی بازارهای سنتی در شکل گیری روابط اجتماعی وتعاملات شهروندی (نمونه موردی بازاراراک در دوره قاجار)، سومین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری،شهرسازی و مدیریت شهری، صص12-1 .


28. نواداد، لیلا (1393): تعاملات اجتماعی درفضای شهری، کنگره بین المللی پایداری درمعماری وشهرسازی-شهرمصدر، صص7-3 .


29. Coleman, J.S. (1988), Social Capital in the Creation of Human Capital.the American Journal of Sociology94, Supplement: S95-S120


30. Dale, A. and Newman L. (2010), (SocialCapital: A Necessary and SufficientCondition for Sustainable CommunityDevelopment3? Community Development journal, 45 (1): pp. 5-21.


31. Hedayati Marzbali Masoume.Examining Social Cohesion and victimization in a Malaysian multiethnic neighborhood.International Journal of law.crime and justice42(2014) 385-405


32. Litman, T. (2012); Community Cohesion as a Transport Planning Objective; Victoria Transport Policy Institute, available at:  HYPERLINK "http://www.vtpi.com/"www.vtpi.com.


33. TDM Encyclopedia (2012); Land Use Evaluation: Evaluating How Transportation Decisions Affect Land Use Patterns, and the Economic, Social and Environmental Impacts That Result; Victoria Transport Policy Institute, Updated 10 September 2012.pp.10-14


34. Wood, L., Giles-Corti, B. and Bulsara, M. (2012); Street Apart: Does Social Capital Vary with Neighbourhood Design? Hindawi Publishing Corporation: Urban Studies Research, Volume 2012, Article ID 507503.