• صفحه اصلی
  • بررسی تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی بر میزان رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری (موردپژوهی: کارکنان ادارات دولتی شهر بندرعباس)

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 140307271187495 بازدید : 145 صفحه: -

نوع مقاله: پژوهشی

بررسی تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی بر میزان رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری (موردپژوهی: کارکنان ادارات دولتی شهر بندرعباس)

محورهای موضوعی : تحولات اجتماعی

شایسته فرح 1 , محمد قمیشی 2 , حسام‌الدین ستوده 3

1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاداسلامی، قشم، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد دماوند، دانشگاه آزاداسلامی، دماوند، ایران.
3 - استادیار گروه معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/07/28 تاریخ پذیرش : 1403/09/17 تاریخ انتشار : 1403/10/03

کلید واژه: تعاملات اجتماعی, ارزیابی پس‌از بهره برداری(POE), جمعیت‌شناختی, ادارات دولتی, شهر بندرعباس.,

چکیده مقاله :

نظرسنجی از استفاده‌کنندگان درطول عمر ساختمان‌ها روشی است‌که با دریافت بازخورد  استفاده‌کنندگان به بهبود تعاملات اجتماعی و ارتقاء کیفیت مهرازی کمک می‌کند. شیوۀ ارزیابی پس‌از بهره‌برداری(POE)، سال‌هاست در دنیا استفاده می‌شود، اما در ایران باوجود مزایای فراوان، کمتر به‌عنوان عاملی برای ایجاد تحولات اجتماعی درراستای توسعۀ جامعه موردتوجه قرار گرفته‌است. افراد یک‌سوم روز و نیمی‌از ساعات بیداری خودرا در فضاهای کاری سپری می‌کنند و تحت‌تأثیر فضاها قرار می‌گیرند به‌همین منظور دریافت بازخورد آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طورخاص، تاکنون در ایران مطالعه‌ای بر تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی بر فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری به‌این گستردگی صورت نگرفته ‌است. برمبنای پرسش-چگونه عواملی به‌مانند جنسیت، سن، تحصیلات، ردۀ شغلی، سابقۀ کار، ساعات حضور، نوع فضای کار و نوع جداکننده‌ها بر تعاملات اجتماعی و رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری تأثیر می‌گذارند؟-این تحقیق شکل گرفت. فاکتورهای ارزیابی به‌مثابۀ نور، صدا، دما و تهویه، چیدمان، بیوفیلیا، مکان و امکانات، دید و منظر و عوامل رفتاری هستند. پژوهش باتمرکزبر ادارات دولتی شهر بندرعباس تبیین شده و از نوع توصیفی-تحلیلی و روش‌تحقیق کمی است. داده‌ها ازطریق پرسش‌نامه برپایۀ طیف لیکرت جمع‌آوری شدند. نتایج حاکی ازآن است‌که متغیرهای جمعیت‌شناختی، نوع فضای کار و جداکننده‌ها بر فاکتورهای ارزیابی تأثیرگذار هستند. طوری‌که افزایش رضایت از یکی، بر رضایت از دیگر فاکتورها موثر است. 

چکیده انگلیسی:

Surveys of building occupants throughout a building's lifespan are a method for gathering feedback that helps improve social interactions and enhance architectural quality. The Post-Occupancy Evaluation (POE) method has been used worldwide for years, but despite its many advantages, it has received less attention in Iran as a factor for creating social changes aimed at societal development. Individuals spend one-third of their day and nearly half of their waking hours in workspaces, where they are influenced by these environments, making their feedback crucial. Specifically, no study in Iran has examined the impact of demographic factors on POE factors as comprehensively as this research. Based on the question—how do factors such as gender, age, education, job rank, work experience, hours of presence, workspace type, and dividers affect social interactions and satisfaction with POE factors?—this study was developed. The evaluation factors include lighting, sound, temperature and ventilation, layout, biophilia, location and amenities, views, and behavioral factors. The research, focusing on government offices in Bandar Abbas, is descriptive-analytical in nature and uses a quantitative research method. Data were collected through a Likert-scale questionnaire. The results indicate that demographic variables, workspace type, and dividers influence POE factors. An increase in satisfaction with one factor often affects satisfaction with others.

 

منابع و مأخذ:

علی‌اکبری، پریا. عزیزی، شادی. دهباشی، مزین. 1401. نقش تغییرات اجتماعی بر دگرگونی فضاهای میانی در دورۀ قاجار بارویکرد «فضا ابزار»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، دورۀ 6، شمارۀ 11، 114-89.
فرح، شایسته. قمیشی، محمد. ستوده, حسام‌الدین. 1402. ارزیابی پس‌از بهره‌برداری درساختمان‌ها؛ مروری‌بر فعالیت‌های انجام شده در ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-فضای‌زیست، دورۀ 4، شمارۀ 1، 253-235.
Al Horr, A., Arif, M., Kaushik, A., Mazroei, A., Katafygiotou, M., Elsarrag, E. 2016. Occupant Productivity And Office Indoor Environment Quality: A Review Of The Literature, Building And Environment, 105, 369-389.
Calisi, C., Stout, J. 2015. Stop Noise From Ruining Your Open Office, Harvard Business Review Digital Articles, 2.
Dabdabeh, M. 2021. Manuscripts From The Collected Works Of Architect Dabdabeh (Meta-Analysis Of Factors Affecting Employee Satisfaction In Post-Occupancy Evaluation Of Office Spaces), Tehran.
Dam-Krogh, E. P., Rupp, R. F., Clausen, G., Toftum, J. 2024. Scoping Review Of Post Occupancy Evaluation Of Office Buildings With Focus On Indoor Environmental Quality And Productivity, Journal Of Building Engineering, 108911.
De Bakker, C., Aries, M., Kort, H., Rosemann, A. 2017. Occupancy-Based Lighting Control In Open-Plan Office Spaces: A State-Of-the-Art review, Building And Environment, 308-321.
Elzeyadi, I. M. 2011. Daylighting Bias And Biophilia: Quantifying The Impact Of Daylighting On Occupants’ Health, School Of Architecture And Allied Arts, Eugene, OR: University Of Oregon, Eugene.
Fenyvesi, A. 2016. Investing In Better Office Design Can Pay Back, Budapest Business Journal, 24(3): 16-17.
Frontczak, M., Schiavon, S., Goins, J., Arens, E. A., Zhang, H. P. D., Wargocki, P. 2012. Quantitative Relationships Between Occupant Satisfaction And Satisfaction Aspects Of indoor Environmental Quality And Building Design, International Journal Of Indoor Environment And Health.
Gillis, K., Gatersleben, B. 2015. A Review Of Psychological Literature On The Health And Wellbeing Benefits Of Biophilic Design, Buildings, 5(3): 948-963.
Hadavi, S., Kaplan, R., Hunter, M. R. 2015. Research Paper: Environmental Affordances: A Practical Approach For Design Of Nearby Outdoor Settings In Urban Residential Areas, Landscape And Urban Planning, 134, 19-32.
Hadjri, K., Crozier, C. 2009. Post‐Occupancy Evaluation: Purpose, Benefits And Barriers, Facilities, 27(1/2): 21-33.
Hagberg, E. 2014. Noises Of, Metropolis: Architecture Design, 33(9): 76.
Kim, J., De Dear, R. 2013. Workspace Satisfaction: The Privacy–Communication Trade-Off In Open-Plan Offices, Journal Of Environmental Psychology, 36, 18-26.
Kimelberg, S. M., Williams, E. 2013. Evaluating The Importance Of Business Location Factors: The Influence Of Facility Type, Growth & Change, 44(1): 92-117.
Langer, S., Bekö, G. 2013. Indoor Air Quality In The Swedish Housing Stock And Its Dependence On Building Characteristics, Building And Environment, 69, 44-54.
Lottrup, L., Stigsdotter, U. K., Meilby, H., Claudi, A. G. 2015. The Workplace Window View: A Determinant Of Office Workers’ Work Ability And Job Satisfaction, Landscape Research, 40(1): 57-75.
Mirel, D. 2015. Silicon Valley Blazes Trail For Creative Office Spaces, Journal Of Property Management, 80(3): 30-61.
Narangerel, A., Lee, J. H., Stouffs, R. 2016. Daylighting Based Parametric Design Exploration oOf 3D Facade Patterns.
Newsham, G., Birt, B., Arsenault, C., Thompson, A., Veitch, J., Mancini, S., Burns, G. J. 2013. Do `Green' Buildings Have Better Indoor Environments? New Evidence, Building Research & Information, 41(4): 415-434.
Raynham, P. 2016. Room Lighting In The Absence Of A Defined Visual Task And The Impact Of Mean Room Surface Existence, Lighting Research & Technology, 48(2): 190- 204.
Reggasa, Y. 2013. Facility Layout Optimization, IUP، Journal Of Mechanical Engineering, 6(4): 52-61.
Royal Institute Of British Architects-RIBA Architecture, 2020. Post Occupancy Evaluation-An Essential Tool To Improve The Built Environment, [Online].
Scott-Webber, L., Strickland, A., Kapitula, L. R. 2013. Built Environments Impact Behaviors Results Of An Active Learning Post-Occupancy Evaluation, Planning For Higher Education, 42(1): 28-39.
Tanabe, S. I., Haneda, M., Nishihara, N. 2015. Workplace Productivity And Individual Thermal Satisfaction, Building And Environment, 91, 42-50.
Vogt, V. 2016. The Contribution Of Locational Factors To Regional Variations In Office-Based Physicians In Germany, Health Policy, 120(2): 198-204.
Watts, A. W., Masse, L. C. 2013. Is Access To Workplace Amenities Associated with Leisure-Time Physical Activity Among Canadian Adults?, Canadian Journal Of Public Health, 104(1): 87-91.
متن کامل:
سنجي فرهنگ دانايي: مطالعه موردي

Journal of Socio-Cultural Changes                                                                                         Vol.21, No.82, Autumn2024

 

img0 

 

 

The Impact Of Demographic Factors On Satisfaction With Post-Occupancy Evaluation

 (Case study: Employees In Government Offices In Bandar Abbas)

 

Shayesteh Farah1, Mohammad Ghomeishi2*, Hesamaddin Sotoudeh3

(Receipt: 2024.10.19- Acceptance: 2024.12.07)

 

Abstract

Surveys of building occupants throughout a building's lifespan are a method for gathering feedback that helps improve social interactions and enhance architectural quality. The Post-Occupancy Evaluation (POE) method has been used worldwide for years, but despite its many advantages, it has received less attention in Iran as a factor for creating social changes aimed at societal development. Individuals spend one-third of their day and nearly half of their waking hours in workspaces, where they are influenced by these environments, making their feedback crucial. Specifically, no study in Iran has examined the impact of demographic factors on POE factors as comprehensively as this research. Based on the question—how do factors such as gender, age, education, job rank, work experience, hours of presence, workspace type, and dividers affect social interactions and satisfaction with POE factors? this study was developed. The evaluation factors include lighting, sound, temperature and ventilation, layout, biophilia, location and amenities, views, and behavioral factors. The research, focusing on government offices in Bandar Abbas, is descriptive-analytical in nature and uses a quantitative research method. Data were collected through a Likert-scale questionnaire. The results indicate that demographic variables, workspace type, and dividers influence POE factors. An increase in satisfaction with one factor often affects satisfaction with others.

Key Words:  Social Interactions, Post-Occupancy Evaluation, Demographic Factors, Government Offices, Bandar Abbas.

 

 

img0 

                                  واحد خلخال

 

بررسی تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی بر میزان رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری (موردپژوهی: کارکنان ادارات دولتی شهر بندرعباس)

 

شایسته فرح4، محمد قمیشی5*، حسام‌الدین ستوده6 

(دریافت: 28/07/1403- پذیرش نهایی: 17/09/1403 )

چکیده

نظرسنجی از استفاده‌کنندگان درطول عمر ساختمان‌ها روشی است‌که با دریافت بازخورد استفاده‌کنندگان به بهبود تعاملات اجتماعی و ارتقاء کیفیت مهرازی کمک می‌کند. شیوۀ ارزیابی پس ‌از بهره‌برداری(POE)، سال‌هاست در دنیا استفاده می‌شود، اما در ایران باوجود مزایای فراوان، کمتر به‌عنوان عاملی برای ایجاد تحولات اجتماعی درراستای توسعۀ جامعه موردتوجه قرار گرفته‌است. افراد یک‌سوم روز و نیمی‌از ساعات بیداری خودرا در فضاهای کاری سپری می‌کنند و تحت‌تأثیر فضاها قرار می‌گیرند به‌همین منظور دریافت بازخورد آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طورخاص، تاکنون در ایران مطالعه‌ای بر تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی بر فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری به‌این گستردگی صورت نگرفته ‌است. برمبنای پرسش چگونه عواملی به‌مانند جنسیت، سن، تحصیلات، ردۀ شغلی، سابقۀ کار، ساعات حضور، نوع فضای کار و نوع جداکننده‌ها بر تعاملات اجتماعی و رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری تأثیر می‌گذارند؟این تحقیق شکل گرفت. فاکتورهای ارزیابی به‌مثابۀ نور، صدا، دما و تهویه، چیدمان، بیوفیلیا، مکان و امکانات، دید و منظر و عوامل رفتاری هستند. پژوهش باتمرکزبر ادارات دولتی شهر بندرعباس تبیین شده و از نوع توصیفی-تحلیلی و روش‌تحقیق کمی است. داده‌ها ازطریق پرسش‌نامه برپایۀ طیف لیکرت جمع‌آوری شدند. نتایج حاکی ازآن است‌که متغیرهای جمعیت‌شناختی، نوع فضای کار و جداکننده‌ها بر فاکتورهای ارزیابی تأثیرگذار هستند. طوری‌که افزایش رضایت از یکی، بر رضایت از دیگر فاکتورها موثر است.  

واژه های کلیدی: تعاملات اجتماعی، ارزیابی پس‌از بهره برداری(POE)، جمعیت‌شناختی، ادارات دولتی، شهر بندرعباس.

 

1-مقدمه 

بازتاب دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی در تبیین تاریخ معماری از نمونه‌های بسیار مبتدی تابه‌امروز، نمایانگر تغییرات اجتماعی است و قدمتی برابر حضور انسان برروی کرۀ زمین دارد (علی‌اکبری، عزیزی، دهباشی، 1401). در تمامی این سال‌ها همواره‌با آزمون و خطا و بعدها به کمک پیشرفت علم، سعی شده‌ است که با رفع موانع گذشته، رضایت افراد از محیط افزایش ‌یابد. یکی‌از روش‌هایی که امروزه در دنیا موردتوجه قرار‌گرفته‌‌است، روش ارزیابی پس‌از بهره‌برداری است که به‌واسطۀ آن، می‌توان در مراحل مختلف پیش‌از طراحی تا پس‌از بهره‌برداری به افزایش کیفیت فضا و رضایت استفاده‌کنندگان افزود. ارزیابی پس‌از بهره‌برداری (POE7)، فرایندی است، که هدف آن ارزیابی عملکرد ساختمان‌ها پس‌از بهره‌برداری است (فرح، قمیشی، ستوده ، 1402). و برای ایجاد درک بهتری از عملکرد واقعی ساختمان‌ها و سنجش رضایت ساکنان انجام می‌شود (همان). برخلافِ بیش‌از یک قرن استفاده‌از این روش در سطح جهانی، این شیوه در ایران بسیار نوپاست و مطالعات دقیق و کاملی در حیطۀ معماری صورت نگرفته‌است. تعاملات اجتماعی و رضایت‌سنجی از کارمندان نسبت ‌به ساختمان‌های اداری یک جنبۀ مهم و اساسی در سازمان‌هاست. این مسأله نقش مهمی در افزایش کارایی، رضایت و ارتقاء عملکرد کارمندان ایفاء می‌کند. در ایران بررسی تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی بر فاکتورهای ارزیابی و بلعکس تاکنون صورت نگرفته‌است و این تحقیق تاحدی بازتاب اولین مورد تحولات دراین زمینه می‌باشد.

 

2- ادبیات پژوهش-(مبانی‌نظری-پیشینۀ پژوهش)

1-2- مبانی‌نظری

-  ارزیابی پس‌از بهره برداری

به‌طورخاص در تبیین ارزیابی پس‌از بهره‌برداری، هنری سانوف8 معتقد است‌که ارزیابی پس‌از بهره‌برداری یک نمونه از فرآیندی است‌که درمورد هرگونه محیطی با هرنوع وسعت و تسهیلات صورت می‌گیرد. اما موردی‌که در این موضوع حائز اهمیت است، این است‌ که ارزیابی پس ‌از بهره‌برداری(POE) ، تنها براساس درخواست کارفرمایان و یا مؤسسات آموزشی صورت‌‌ نمی‌گیرد، بلکه رسالت مهم آن، امری ترویجی و آموزشی است‌که هدفش بالابردن حساسیت جامعه درخصوص فضاهایی است‌که طراحی‌‌ می‌شوند. ارزیابی پس‌از بهره‌برداری در سال‌های اخیر در سطح بین‌المللی بسیار مورد توجه فعالان حوزۀ ساختمان قرار گرفته‌است (RIBA, 2020). درصورتی‌که دانشگاه‌ها چندین‌دهه است‌که ازاین روش برای انجام پژوهش‌های خود استفاده می‌کنند (Hadjri, Crozier, 2009). ساختمان‌ها به‌منظور ایجاد محیط امن و آرام برای استفاده‌کنندگان، ساخته می‌شوند، اما گاهی دیده می‌شود که این امرمهم کمتر مورد توجه تصمیم‌گیران قرار گرفته‌‌است. اَل هور9 و دیگران (2016میلادی)، موضوعات آسایش حرارتی، نور، نویز و آکوستیک، کیفیت هوای داخل، چیدمان، بیوفلیا، زیباشناسی، مکان و امکانات را به‌عنوان آیتم‌های تأثیرگذار بر طراحی‌داخلی فضای اداری معرفی‌‌ می‌کنند. بررسی این فاکتورها در فضاهای اداری منجربه بهبود کیفیت محیط داخلی آن‌ها می‌شود (Dabdabeh, 2024). 

 

2-2- پیشینۀ پژوهش

مکانِ یک ساختمان اداری، یکی‌از اجزای حیاتی است‌که باید در فرایند طراحی موردتوجه قرار‌ گیرد. مکان ساختمان اداری به‌عنوان یکی‌از امکانات رفاهی برای استفاده‌کنندگان درنظر گرفته‌‌ می‌شود که به طراحی کلی کمک‌‌ می‌کند (Newsham et al., 2013 Watts, Masse, 2013; Mirel, 2015; Hadavi, Kaplan, Hunter, 2015;). برخی از امکانات محل کار ممکن است به محل ساختمان اداری، روابط و تحولات اجتماعی و تعاملات فرهنگی بستگی داشته باشد.       مطالعاتی وجود دارد که هم‌بستگی مکان دفتر را با رضایت مثبت کارکنان بیان می‌کند          (Vogt,2016;Scott-Webber,Strickland,Kapitula,2013 Kimelberg,Williams,2013) زیبایی‌شناسی در طراحی به‌طور اجتناب‌‌ناپذیری ذهنی است، و براساس ترجیح و برداشت افراد و تفسیر فرد متفاوت می‌باشد. برای مثال، زیبایی‌شناسی طراحی فضای داخلی اداری، از طراحی به شیوۀ سنتی که‌ تقسیم‌بندی شده و دفاتر منفرد بودند، تا فضاهای کاملاً باز و فضاهای ترکیبی می‌توانند بازخوردهای متفاوتی داشته ‌باشند (Fenyvesi, 2016). با نگاهی به اطراف دریک منطقۀ شهری، پیدا کردن یک ساختمان اداری که درآن پنجره وجود نداشته باشد، دشوار است. فرضیۀ بیوفیلیا نشان‌‌ می‌دهد که یک پیوند ذاتی بین انسان و جهان طبیعی وجود‌ دارد                    (Gillis, Gatersleben, 2015). بیوفلیا بیش‌از 40سال است که در طراحی‌داخلی گنجانده شده‌است و ازآن به‌عنوان طراحی بیوفیلیک یاد‌‌ می‌شود. طبق گفتۀ لنِه لوتروپ10 و دیگران، مطالعات درجاتی از رضایت شغلی و افزایش بهره‌وری را در جایی‌که طبیعت، مانند گیاهان، در طراحی دفاتر گنجانده شده‌است را نشان‌‌ می‌دهد. علاوه‌براین، مطالعات دیگر بهبود عملکرد، به‌مانند هوشیاری و سازمان‌دهی (Lottrup et al., 2015)، کاهش استرس، بهره‌وری مثبت (Al Horr, et al, 2016)، و کاهش مرخصی استعلاجی (Elzeyadi, 2011)، را بیان‌‌ می‌کنند. تأثیرات طراحی چیدمان دفتر فراتر و به عوامل دیگری همچون حریم خصوصی، تعامل کارکنان، کیفیت صوتی فضا و همچنین فعالیت‌های فیزیکی کارمندان بستگی دارد (Hagberg, 2014). آی. لومن11، آلکساندرا میهایلوویچ12، و ال. کوتیکانین13 برآن باورند فضای کاری مشترک یا تیمی یک عنصر مهم برای کارکنان و همچنین سایر عناصر مرتبط با فضا است. طراحی دفتر‌ با پلان باز بر حریم خصوصی تأثیر منفی‌‌ می‌گذارد. با این ‌حال، همکاری و ارتباطات اجتماعی و تعاملات فرهنگی را گسترش می‌دهد، مشروط بر اینکه کیفیت آکوستیک به‌درستی کنترل شود (Reggasa, 2013 Kim, De Dear, 2013;  Calisi, Stout, 2015;)، درجۀ کیفیت هوای داخل ساختمان است. “IAQ”، تأثیر زیادی بر بهره‌وری اداری دارد. دریک فضای اداری باکیفیت هوای مطلوب، عملکرد کاری بالاتری در وظایف اداری و یادگیری مانند تایپ متن، صحیح خواندن و کارهای ریاضی را‌‌ می‌توان شاهد بود (Langer, Bekö, 2013). اندازه‌‌‌‌‌گیری کیفیت هوای داخل ساختمان پیچیده است. پارامترهای مختلف فیزیکی و شیمیایی وابسته‌به زمان (به‌مانند رطوبت نسبی، دما، سطح آلاینده‌های هوا)، از اجزای “IAQ”، هستند. این پارامترها تحت‌تأثیر شرایط بیرونی (اقلیم)، شرایط ساختمان (مصالح، سازه و ساخت)، سیستم‌های “HVAC”، ساختمان‌ها (سیستم‌های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع)، ترتیبات فضای داخلی (اثاثیه، مبلمان، تجهیزات)، تعاملات اجتماعی و همچنین الگوهای بهره‌وری ساکنان‌‌ می‌باشند. نویز و آکوستیک در طراحی ساختمان ارتباط بالایی دارند. عملکرد آکوستیک ساختمان در طراحی اداری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، زیرا اکثر کارهای اداری نیازبه درجه‌ای از کنترل نویز دارند تا ساکنان بتوانند به‌طور مؤثر کار کنند. عملکرد آکوستیک و نویز بَد‌‌ می‌تواند منجر به نارضایتی از محیط اداری و روابط اجتماعی شود و بر عملکرد کارکنان تأثیر بگذارد (Frontczak, 2012). سازمان‌هایی که به اهمیت روشنایی روز توجه می‌کنند، بهره‌وری بالاتری را در محل کار خود به‌دست می‌آورند. ساکنان ساختمان نور طبیعی/نور خورشید را به نور مصنوعی ترجیح‌‌ می‌دهند (Narangerel, Lee, Stouffs, 2016). طبق گفتۀ پی. راینهام14 درنظر گرفتن نور مناسب طبیعی برای فضاهای داخلی‌، مهم است. طراحی اولیۀ نور برای اکثر فضاهای اداری معمولی عمدتاً نوری عمومی را ارائه‌‌ می‌دهد که برای روشن کردن فضاها درنظر گرفته شده است (Raynham, 2016; De Bakker, et al., 2017). آسایش حرارتی یکی‌از موضوعات اصلی کیفیت محیط داخلی(IEQ) ، است‌که تأثیر زیادی در رضایت کارکنان از محیط و تبیین روابط در اجتماع محل دارد. به‌عنوان مثال، در آزمایشی که‌ شین‌ایچی تانابه15 ، ماسائوکی هاندا16 و نائوه نیشیهارا17 انجام داده‌اند، مشخص گردید که راحتی حرارتی و تنظیم دمای محیط اداری در درجات مختلف با رضایت کارکنان مرتبط است. علاوه‌براین، مشخص شد که شرکت‌کنندگان دراین مطالعه زمانی‌که کنترل حرارتی را در اختیار داشتند، با تفکر خلاق، عمل ضرب و کارهای اثبات‌خوانی بهتر عمل می‌کردند. فردی که توانایی کنترل دما را دارد منجربه رضایت حرارتی بالاتری‌‌ می‌شود (Tanabe Haneda, Nishihara, 2015). امیلی پاتریشیا دام-کروگ18 و دیگران، ازطریق یک جست‌وجوی سیستماتیک، شامل 136مقاله مرتبط‌با ارزیابی پس‌از بهره‌برداری باهدف مقایسه و ارزیابی روش‌های ارزیابی پس‌از بهره‌برداری در ساختمان‌های اداری و چگونگی ارزیابی کیفیت محیط داخلی،  بهره‌وری و عملکرد، بیان کردند هیچ پروتکل جامعی برای ارزیابی ساختمان‌های اداری وجود ندارد. همچنین نشان دادند مطالعات اجتماعی-فرهنگی عمدتاً در کشورهای غربی انجام شده‌اند، درحالی‌که تعداد کمی از ارزیابی‌ها در خاورمیانه و آفریقا صورت گرفته‌اند (Dam-Krogh et al., 2024). در ایران نیز این ارزیابی پس‌از بهره‌برداری در فضاهای اداری تنها یک مورد انجام شده ‌است که فضای اداری موردبررسی شامل دفاتر خصوصی بوده‌اند (فرح، قمیشی، ستوده، 1402).

 

3- روش‌تحقیق

پژوهش مورد تبیین بر‌اساس پرسش-چگونه عواملی به‌مانند میزان «جنسیت»، «سن»، «تحصیلات»، «ردۀ شغلی»، «سابقۀ کار»، «ساعات حضور در هفته»، «نوع فضای کار» و «نوع جداکننده»، بر میزان رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری تاثیرگذار هستند؟ شکل گرفته‌ است. به‌همین منظور تحقیق حاضر ازنوع توصیفی-تحلیلی و روش‌تحقیق آن به‌صورت کمی می‌باشد. پس‌از انجام مطالعات اسنادی و تعیین فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری عناصر بعنوان متغیرهای وابسته و عوامل جمعیت‌شناختی به‌عنوان متغیرهای مستقل، برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسش‌نامه با مقیاس لیکرت-“Likert Scale”، استفاده شد. فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری شامل؛ سه دستۀ فنی (نور، صدا، دما و تهویه)، عملکردی (چیدمان، دید و منظر، بیوفلیا، مکان و امکانات) و عوامل‌ رفتاری می‌باشند. جامعۀ آماری شامل 4000 نفر از کارمندان ادارات دولتی شهر بندرعباس بودند که براساس جدول مورگان-“Morgan Table”، حجم نمونه 351 می‌باشد. همچنین برای تحلیل داده‌ها از روش‌های تحلیل آماری و نرم‌افزار SPSS22، استفاده شد(شکل 1).

 

img0 

شکل 1. مدل روند پژوهش-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

پرسش‌نامه‌ها به‌دلیل استفاده‌از نمونه‌های استاندارد دارای روایی می‌باشند و ازآنجایی‌که یک آزمون زمانی دارای پایایی است‌که نمره­های مشاهده و نمره­های واقعی آن دارای هم‌بستگی بالایی باشند، آلفای کرونباخ-“Cronbach's alpha”، موردبررسی قرار گرفت. همان‌طورکه از داده­ها برپایۀ (جدول 1)، مشخص است ميزان ضرايب آلفاي كرونباخ، محاسبه شده در تمامی موارد بزرگتر از 7/0 است‌كه از اعتبار بالاي پرسش‌نامه حكايت دارد.

 

جدول1. جدول مقادیر آلفای کرونباخ برای‌ مؤلفه‌های پژوهش-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

تعداد سؤالات

آلفای کارونباخ

مؤلفه

تعداد سؤالات

آلفای کارونباخ

چیدمان

25

814/0

تهویه و دما

7

781/0

دید و منظر

2

739/0

صدا

5

763/0

بیوفلیا

5

756/0

نور

8

757/0

مکان و امکانات

4

731/0

عناصر فنی

20

849/0

عناصر عملکردی

36

867/0

عناصر رفتاری

4

772/0

آلفای کرونباخ برای کل سؤالات پرسش‌نامه

899/0

 

 

 

4- یافته‌های مورد واکاوی پژوهش 

4-1- تحلیل داده‌ها

پرسش‌نامه‌ها بین 12 اداره منتخب توزیع گردید و تعداد 352 نفر به سؤالات پاسخ دادند. ازاین تعداد داده‌ها همان‌طورکه بر برپایۀ (نمودار 1)، مشخص است، 15/49% نفر از افراد پاسخ‌‌دهنده زن و 85/50% آن‌ها مرد بودند و برپایۀ (نمودار 2)، سن اکثر افراد پاسخ‌دهنده (57/50%)-بین 40تا49 سال و کمترین آن‌ها (98/3%)-بین 18تا19 سال بوده‌است.

 

img0 

 

 

img0 

نمودار 1. درصد وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده 

ازنظر سن-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

نمودار 2. درصد وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده

ازنظر جنسیت-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

همان‌طورکه برپایۀ داده­های (جدول 2)، مشخص است، میزان تحصیلات اکثر افراد پاسخ‌دهنده (98/53%)، کارشناسی‌ارشد و کمترین آن‌ها (84/2%) فوق‌دیپلم بود و ردۀ شغلی اکثر افراد پاسخ‌دهنده (44/72%)، کارشناس و کمترین آن‌ها (13/3%)، مدیر ارشد می‌باشد برپایۀ (جدول 3).        

 

جدول2. توزیع فراوانی افراد پاسخ‌‌دهنده 

ازنظر میزان تحصیلات-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

جدول 3. توزیع فراوانی افراد پاسخ‌‌دهنده 

ازنظر ردۀ شغلی-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

میزان تحصیلات

فراوانی

درصد فراوانی

درصد تجمعی

دیپلم و پایین­تر

12

41/3

41/3

فوق‌دیپلم

10

84/2

25/6

کارشناسی

103

26/29

51/35

کارشناسی‌ارشد

190

98/53

49/89

دکتری

37

51/10

100

جمع‌کل

352

100

 

 

ردۀ شغلی

فراوانی

درصد فراوانی

درصد تجمعی

خدمات

14

98/3

98/3

کارشناس

255

44/72

42/76

مدیر میانی

72

45/20

87/96

مدیر ارشد

11

13/3

100

-

جمع‌کل

352

100

 

 

 

 

سابقۀ کار اکثر افراد پاسخ‌دهنده (48%)، بیشتر از 10سال و کمترین آن‌ها (13/3%)، کمتر از 1سال بوده ‌است. طوری‌که در (نمودار 3)، نمایش داده شده‌است.

 

img0 

نمودار 3. درصد وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده ازنظر سابقۀ کار-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

مبتنی‌بر داده­های (نمودار 4)، مشخص است، نوع فضای کار اکثر افراد پاسخ‌دهنده (73/47%)، در اتاق مشترک با بیش‌از 1همکار و کمترین آن‌ها (39/7%)، فضای کار اشتراکی (سیستم باز)، است و همچنین  مشخص شد، فضای کار اکثر افراد پاسخ‌دهنده (74/45%)، بدون جداکننده است و کمترین نوع جداکننده فضای کار (95/7%)، پارتیشن با ارتفاع کوتاه است برپایۀ (نمودار 5).

 

img0 

نمودار 4. درصد وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده ازنظر فضای کار-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

 

img0 

نمودار 5. درصد وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده ازنظر نوع جداکننده فضای کار-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

 

 

2-4- مقایسۀ رضایت کارکنان در نمود تعاملات اجتماعی در ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری 

به‌طورخاص، برای مقایسۀ رضایت کارکنان ادارات شهر بندرعباس از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری براساس عوامل جمعیت‌شناختی با نگاهی به تعاملات اجتماعی موارد زیر بررسی و داده‌ها ارائه می‌گردد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون تی‌استیودنت مستقل استفاده شده‌است.

¬       جنسیت

برپایۀ (جدول 4)، سطح معناداری آزمون درتمامی موارد به‌جزء مؤلفه بیوفلیا، بزرگتر از 05/0 ­می­باشد. به‌عبارتی‌دگر، رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی و تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جزء مؤلفه بیوفلیا، بین کارکنان مرد و زن یکسان است و باتوجه‌به مقادیر میانگین، رضایت کارکنان زن از مؤلفه بیوفلیا بالاتر از رضایت کارکنان مرد قرار دارد (نمودار 6).

 

جدول4، نتایج آزمون  t مستقل برای مقایسۀ رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی برحسب جنسیت -(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

جنسیت

تعداد

میانگین

انحراف معیار

مقدار آمارۀt 

درجۀ آزادی

سطح معناداری

چیدمان

زن

171

11/3

043/1

178/1-

350

240/0

مرد

175

24/3

129/1

دید و منظر

زن

173

09/3

531/1

533/0-

350

594/0

مرد

177

18/3

563/1

بیوفلیا

زن

173

97/3

006/1

537/2

350

012/0

مرد

179

66/3

263/1

مکان و امکانات

زن

173

76/2

134/1

454/0-

350

650/0

مرد

179

82/2

214/1

دما و تهویه

زن

173

81/3

210/1

392/0

350

695/0

مرد

179

76/3

391/1

صدا

زن

173

36/3

896/0

146/1

350

253/0

مرد

179

25/3

781/0

نور

زن

173

07/4

224/1

232/1

350

219/0

مرد

179

90/3

275/1

عناصر رفتاری

زن

173

50/3

070/1

502/0-

350

616/0

مرد

179

56/3

305/1

 

img0 

نمودار 6. درصد وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده به تفکیک مرد و زن-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

¬       سن

با توجه به جدول 5، سطح معناداری آزمون برای عناصر ارزیابی و تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جزء بیوفلیا، بزرگتر از 05/0 می­باشد. و این بدان‌معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جزء بیوفلیا، برحسب سن وجود ندارد. به‌عبارتی، رضایت کارکنان ساختمان­های ادارات بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌برداری از تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جزء بیوفلیا، بین کارکنان با گروه­های سنی متفاوت، یکسان است.

 

جدول5. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای مقایسه رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی برحسب سن -(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

منبع

مجموع مربعات

درجۀ آزادی

میانگین مربعات

مقدار آمارۀ F

سطح معناداری

چیدمان

بین‌گروهی

304/5

3

768/1

498/1

215/0

درون‌گروهی

723/403

342

180/1

جمع‌کل

028/409

345

 

دید و منظر

بین‌گروهی

724/3

3

241/1

517/0

671/0

درون‌گروهی

416/830

346

400/2

جمع‌کل

140/834

349

 

بیوفلیا

بین‌گروهی

011/14

3

670/4

588/3

014/0

درون‌گروهی

963/452

348

302/1

جمع‌کل

975/466

351

 

مکان و امکانات

بین‌گروهی

359/7

3

453/2

789/1

149/0

درون‌گروهی

126/477

348

371/1

جمع‌کل

486/484

351

 

دما و تهویه

بین‌گروهی

222/6

3

074/2

222/1

301/0

درون‌گروهی

385/590

348

697/1

جمع‌کل

606/596

351

 

صدا

بین‌گروهی

530/0

3

177/0

249/0

862/0

درون‌گروهی

357/247

348

711/0

جمع‌کل

887/247

351

 

نور

بین‌گروهی

794/1

3

598/0

380/0

768/0

درون‌گروهی

126/548

348

575/1

جمع‌کل

920/549

351

 

عناصر رفتاری

بین‌گروهی

663/11

3

888/3

663/2

052/0

درون‌گروهی

069/489

348

405/1

جمع‌کل

732/500

351

 

 

¬       میزان تحصیلات

برای مقایسۀ روابط اجتماعی رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری برحسب میزان تحصیلات، از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شده‌است. نتایج مربوط‌به این آزمون برپایۀ (جدول 6)، آورده شده ‌است.

 

جدول6. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای مقایسۀ رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی برحسب تحصیلات-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

منبع

مجموع مربعات

درجۀ آزادی

میانگین مربعات

مقدار آمارۀ F

سطح معناداری

چیدمان

بین‌گروهی

183/13

4

296/3

839/2

024/0

درون‌گروهی

845/395

341

161/1

جمع‌کل

028/409

345

 

دید و منظر

بین‌گروهی

467/25

4

367/6

716/2

030/0

درون‌گروهی

673/808

345

344/2

جمع‌کل

140/834

349

 

بیوفلیا

بین‌گروهی

040/12

4

010/3

296/2

059/0

درون‌گروهی

935/454

347

311/1

جمع‌کل

975/466

351

 

مکان و امکانات

بین‌گروهی

987/10

4

747/2

013/2

092/0

درون‌گروهی

499/473

347

365/1

جمع‌کل

486/484

351

 

دما و تهویه

بین‌گروهی

923/12

4

231/3

921/1

107/0

درون‌گروهی

683/583

347

682/1

جمع‌کل

606/596

351

 

صدا

بین‌گروهی

156/5

4

289/1

843/1

120/0

درون‌گروهی

731/242

347

700/0

جمع‌کل

887/247

351

 

نور

بین‌گروهی

669/6

4

667/1

065/1

374/0

درون‌گروهی

251/543

347

566/1

جمع‌کل

920/549

351

 

عناصر رفتاری

بین‌گروهی

035/2

4

509/0

354/0

841/0

درون‌گروهی

698/498

347

437/1

جمع‌کل

732/500

351

 

 

با توجه‌ به (جدول 6)، سطح معناداری آزمون برای عناصر ارزیابی و تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جزء چیدمان و دید و منظر، بزرگتر از 05/0 می­باشد. و این بدان ‌معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌برداری از تمامی‌ همچنین سطح معناداری آزمون برای چیدمان و دید و منظر کوچکتر از 05/0     می­باشد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان از چیدمان و دید و منظر برحسب میزان تحصیلات در این 2فاکتور دیده می‌شود (نمودار 7).

 

img0 

نمودار 7. وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده  بر‌اساس فاکتور میزان تحصیلات-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

¬       ردۀ شغلی

برای مقایسۀ روابط اجتماعی در اجتماع کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌‌‌از بهره‌‌‌برداری برحسب ردۀ شغلی، از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شده‌است. نتایج مربوط‌به این آزمون برپایۀ (جدول 7)، داده شده ‌است.

 

جدول7. نتایج آزمون تحلیل واریانس 1طرفه برای مقایسۀ رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی برحسب رده شغلی-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

منبع

مجموع مربعات

درجۀ آزادی

میانگین مربعات

مقدار آمارۀ F

سطح معناداری

چیدمان

بین‌گروهی

695/11

3

898/3

355/3

019/0

درون‌گروهی

333/397

342

162/1

جمع‌کل

028/409

345

 

دید و منظر

بین‌گروهی

104/30

3

012/10

308/4

005/0

درون‌گروهی

104/804

346

324/2

جمع‌کل

140/834

349

 

بیوفلیا

بین‌گروهی

817/7

3

194/2

418/2

061/0

درون‌گروهی

157/452

348

299/1

جمع‌کل

975/459

351

 

مکان و امکانات

بین‌گروهی

289/9

3

093/3

268/2

080/0

درون‌گروهی

196/475

348

366/1

جمع‌کل

486/484

351

 

دما و تهویه

بین‌گروهی

589/7

3

530/2

495/1

216/0

درون‌گروهی

018/589

348

693/1

جمع‌کل

606/596

351

 

صدا

بین‌گروهی

347/3

3

116/1

588/1

192/0

درون‌گروهی

640/244

348

703/0

جمع‌کل

887/247

351

 

نور

بین‌گروهی

830/7

3

277/2

438/2

057/0

درون‌گروهی

090/534

348

535/1

جمع‌کل

920/541

351

 

عناصر رفتاری

بین‌گروهی

424/8

3

808/2

985/1

116/0

درون‌گروهی

309/492

348

415/1

جمع‌کل

732/500

351

 

 

برپایۀ (جدول 7)، سطح معناداری آزمون برای عناصر ارزیابی و تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جزء چیدمان، دید و منظر ، بزرگتر از 05/0 می­باشد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری از تمامی‌ مؤلفه‌های آن‌ها به‌جزء چیدمان، دید و منظر ، برحسب ردۀ شغلی وجود ندارد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان از چیدمان، دید و منظر برحسب ردۀ شغلی وجود دارد (نمودار 8).

 

img0 

نمودار 8. وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده  بر‌اساس فاکتور ردۀ شغلی-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

¬       سابقۀ کار

برای مقایسۀ رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌برداری برحسب فضای کار، از آزمون تحلیل واریانس 1طرفه استفاده شده‌است. نتایج مربوط‌به این آزمون برپایۀ (جدول 8)، نمایش داده شده‌است.

 

جدول 8. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای مقایسۀ رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی برحسب سابقۀ کار-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

منبع

مجموع مربعات

درجۀ آزادی

میانگین مربعات

مقدار آمارۀ F

سطح معناداری

چیدمان

بین‌گروهی

487/7

3

496/2

126/2

097/0

درون‌گروهی

541/401

342

174/1

جمع‌کل

028/409

345

 

دید و منظر

بین‌گروهی

913/14

3

471/4

099/2

100/0

درون‌گروهی

227/819

346

368/2

جمع‌کل

140/834

349

 

بیوفلیا

بین‌گروهی

641/7

3

214/3

637/2

059/0

درون‌گروهی

334/459

348

280/1

جمع‌کل

975/466

351

 

مکان و امکانات

بین‌گروهی

029/1

3

343/0

247/0

864/0

درون‌گروهی

457/483

348

389/1

جمع‌کل

486/484

351

 

دما و تهویه

بین‌گروهی

492/8

3

831/2

675/1

172/0

درون‌گروهی

114/588

348

690/1

جمع‌کل

606/596

351

 

صدا

بین‌گروهی

768/9

3

256/3

758/4

003/0

درون‌گروهی

119/238

348

684/0

جمع‌کل

887/247

351

 

نور

بین‌گروهی

504/5

3

5835/1

173/1

320/0

درون‌گروهی

416/544

348

564/1

جمع‌کل

920/549

351

 

جمع‌کل

556/310

351

 

عناصر رفتاری

بین‌گروهی

622/27

3

207/9

773/6

001/0

درون‌گروهی

110/473

348

360/1

جمع‌کل

732/500

351

 

 

باتوجه‌به (جدول 8) ، سطح معناداری آزمون برای عناصر ارزیابی و تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جز صدا و عناصر رفتاری، بزرگتر از 05/0 می­باشد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری برحسب سابقۀ کار وجود ندارد. به‌عبارتی‌دگر بین کارکنان با سابقۀ کار متفاوت، یکسان است. همچنین سطح معناداری آزمون برای صدا و عناصر رفتاری کوچکتر از 05/0 می­باشد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان از عناصر عملکردی، صدا و عناصر رفتاری برحسب سابقۀ کار وجود دارد (نمودار  9).

img0 

نمودار 9. وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده  بر‌اساس فاکتور سابقۀ کار-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

¬       ساعت حضور در محل کار در هفته

برای مقایسۀ رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌برداری برحسب ساعت حضور در محل کار در هفته، از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شده است. نتایج مربوط‌به این آزمون بر پایه (جدول 9)، نشان داده شده است.

 

جدول 9. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای مقایسۀ رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی برحسب ساعت حضور در محل کار-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

منبع

مجموع مربعات

درجۀ آزادی

میانگین مربعات

مقدار آمارۀ F

سطح معناداری

چیدمان

بین‌گروهی

495/10

3

498/3

002/3

031/0

درون‌گروهی

53/398

342

165/1

جمع‌کل

028/409

345

 

دید و منظر

بین‌گروهی

202/7

3

401/2

004/2

391/0

درون‌گروهی

938/826

346

390/2

جمع‌کل

140/834

349

 

بیوفلیا

بین‌گروهی

575/5

3

858/1

402/1

242/0

درون‌گروهی

399/461

348

326/1

جمع‌کل

975/466

351

 

مکان و امکانات

بین‌گروهی

689/25

3

563/8

495/6

001/0

درون‌گروهی

797/458

348

318/1

جمع‌کل

486/484

351

 

دما و تهویه

بین‌گروهی

521/2

3

840/0

492/0

688/0

درون‌گروهی

085/594

348

707/1

جمع‌کل

606/596

351

 

صدا

بین‌گروهی

113/6

3

038/2

933/2

034/0

درون‌گروهی

774/241

348

695/0

جمع‌کل

887/247

351

 

نور

بین‌گروهی

255/6

3

085/2

335/1

263/0

درون‌گروهی

665/543

348

562/1

جمع‌کل

920/549

351

 

عناصر رفتاری

بین‌گروهی

297/7

3

432/2

715/1

161/0

درون‌گروهی

435/493

348

418/1

جمع‌کل

732/500

351

 

 

به‌طورخاص، برپایۀ (جدول 9)، سطح معناداری آزمون برای عناصر ارزیابی و تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جزء چیدمان، مکان و امکانات و صدا، بزرگتر از 05/0 می­باشد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین روابط اجتماعی رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌برداری تمامی‌ مؤلفه‌های آن­ها به‌جزء چیدمان، مکان و امکانات و صدا، برحسب ساعت حضور در محل کار وجود ندارد (نمودار 10).

 

img0 

نمودار 10. وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده  بر‌اساس فاکتور ساعات حضور در محل کار

(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

¬       نوع فضای کار

برای مقایسه و تبیین روابط و تحولات اجتماعی و توسعۀ فرهنگی رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری برحسب فضای کار، از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شده ‌است. نتایج مربوط‌به این آزمون برپایۀ (جدول 10)، نمایش داده شده است.

 

جدول  10. نتایج آزمون تحلیل واریانس 1طرفه برای مقایسۀ رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی برحسب فضای کار-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

منبع

مجموع مربعات

درجۀ آزادی

میانگین مربعات

مقدار آماره F

سطح معناداری

چیدمان

بین‌گروهی

564/20

3

855/6

035/6

001/0

درون‌گروهی

646/388

342

136/1

جمع‌کل

028/409

345

 

دید و منظر

بین‌گروهی

089/56

3

696/18

314/8

001/0

درون‌گروهی

051/778

346

249/2

جمع‌کل

140/834

349

 

بیوفلیا

بین‌گروهی

941/17

3

980/5

635/4

003/0

درون‌گروهی

033/449

348

290/1

جمع‌کل

975/466

351

 

مکان و امکانات

بین‌گروهی

994/7

3

106/4

946/1

122/0

درون‌گروهی

491/476

348

902/0

جمع‌کل

486/484

351

 

دما و تهویه

بین‌گروهی

202/20

3

734/6

066/4

007/0

درون‌گروهی

404/576

348

656/1

جمع‌کل

606/596

351

 

صدا

بین‌گروهی

492/7

3

497/2

615/3

013/0

درون‌گروهی

395/240

348

691/0

جمع‌کل

887/247

351

 

نور

بین‌گروهی

812/7

3

604/2

672/1

173/0

درون‌گروهی

108/542

348

558/1

جمع‌کل

920/549

351

 

عناصر رفتاری

بین‌گروهی

776/40

3

592/13

284/10

001/0

درون‌گروهی

956/459

348

322/1

جمع‌کل

732/500

351

 

 

 (جدول10)، نشان داد سطح معناداری آزمون برای مکان و امکانات و نور بزرگتر از 05/0      می­باشد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از مکان و امکانات و نور برحسب فضای کار وجود ندارد. رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از مکان و امکانات و نور بین کارکنان با فضای کار متفاوت، یکسان است (نمودار 11).

 

img0 

نمودار 11. وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده  بر‌اساس فاکتور نوع فضای کار-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

¬       نوع جداکننده

برای مقایسۀ تعاملات فرهنگی رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از عناصر ارزیابی پس‌از بهره‌برداری برحسب نوع جداکننده، از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شد. نتایج مربوط‌به این آزمون برپایۀ (جدول 11)، مدنظر است.

 

جدول 11. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای مقایسۀ رضایت کارکنان از عناصر ارزیابی برحسب نوع جداکننده-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

مؤلفه

منبع

مجموع مربعات

درجۀ آزادی

میانگین مربعات

مقدار آمارۀ F

سطح معناداری

چیدمان

بین‌گروهی

449/20

3

816/6

99/5

001/0

درون‌گروهی

579/388

342

136/1

جمع‌کل

028/409

345

 

دید و منظر

بین‌گروهی

392/23

3

797/7

328/3

020/0

درون‌گروهی

748/810

346

343/2

جمع‌کل

140/834

349

 

بیوفلیا

بین‌گروهی

973/10

3

658/3

791/2

040/0

درون‌گروهی

001/456

348

130/1

جمع‌کل

975/466

351

 

مکان و امکانات

بین‌گروهی

728/1

3

576/0

415/0

742/0

درون‌گروهی

757/482

348

387/1

جمع‌کل

486/484

351

 

دما و تهویه

بین‌گروهی

641/69

3

214/23

330/15

001/0

درون‌گروهی

965/526

348

514/1

جمع‌کل

606/596

351

 

صدا

بین‌گروهی

508/6

3

169/2

128/3

026/0

درون‌گروهی

379/241

348

694/0

جمع‌کل

887/247

351

 

نور

بین‌گروهی

250/34

3

417/11

704/7

001/0

درون‌گروهی

670/515

348

482/1

جمع‌کل

920/549

351

 

عناصر رفتاری

بین‌گروهی

932/15

3

311/5

812/3

010/0

درون‌گروهی

800/484

348

393/1

جمع‌کل

732/500

351

 

 

باتوجه‌به (جدول 11)، سطح معناداری آزمون برای مکان و امکانات بزرگتر از 05/0 می­باشد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از مکان و امکانات برحسب نوع جداکننده وجود ندارد. به‌عبارتی‌دگر، رضایت کارکنان ساختمان­های اداری بندرعباس از مکان و امکانات بین کارکنان با نوع جداکننده متفاوت، یکسان است. همچنین سطح معناداری آزمون برای سایر عوامل کوچکتر از 05/0 می­باشد. و این بدان معنا است‌که؛ در سطح 95درصد تفاوت معناداری بین رضایت کارکنان از سایر عوامل برحسب نوع جداکننده وجود دارد (نمودار 12).

 

img0 

نمودار 12. وضعیت افراد پاسخ‌‌دهنده  بر‌اساس فاکتور نوع جداکننده-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

5- بحث و نتیجه‌گیری

فاکتورهایی که دراین ارزیابی مورد واکاوی قرار‌گرفتند شامل: نور، صدا، دما و تهویه، چیدمان، دید و منظر، بیوفلیا و مکان و امکانات‌‌ می‌باشند. 49.15درصد زنان و 50.85درصد مردان در نظرسنجی شرکت کردند. در تمامی فاکتورهای ارزیابی میزان رضایت در زنان و مردان تقریباً برابر بوده‌ است به‌جز مورد بیوفلیا‌ که زنان به داشتن گیاه در فضای کار رغبت بیشتری نشان داده‌بودند. درخصوص ردۀ سنی شرکت‌کنندگان در نظرسنجی بیشترین میزان مشارکت با 50.57درصد مربوط‌به گروه سنی 49-40سال‌‌ می‌باشد. نتایج نشان‌دادکه در تمامی موارد میزان رضایت تقریباً برابر بوده است به‌جز ردۀ 59-50سال که رضایت کمتری از وضعیت فضای سبز و گیاهان داشته‌اند. سطح تحولات اجتماعی-فرهنگی در تبیین تحصیلات  نشان داد افراد دارای مدرک کارشناسی‌ارشد، بیشترین شرکت کنندگان با 53.98درصد در نظرسنجی بودند. نتایج نشان‌داد در تمامی موارد میزان رضایت تقریباً برابر بوده ‌است به‌جز چیدمان و دید و منظر که هرچه تحصیلات بالاتر بوده، رضایت کمتری داشته‌اند. بررسی دلایل نشان داد، تحصیلات باعث تحولات اجتماعی و تعاملات فرهنگی و آگاهی در افراد‌‌ می‌شود. ردۀ شغلی کارشناسان با 72.44درصد بیشترین میزان مشارکت را در نظرسنجی‌ها داشتند. نتایج نشان داد که در تمامی موارد به‌جز چیدمان و دید و منظر میزان رضایت تقریباً برابر بوده ‌است که ردۀ شغلی مدیران رضایت بیشتری را اعلام کردند، زیرا دفاتر مدیران در بیشتر مواقع مکان‌های مناسب‌تر در ساختمان‌ها بودند و همچنین امکانات بیشتری در اتاق‌هایشان موجود بود. در نتیجه در موضوع چیدمان رضایت بیشتری دارند. بیشترین مشارکت از لحاظ سابقۀ کار، مربوط‌به افراد با سابقۀ کار بالای 10سال با 48درصد‌‌ می‌باشد. میزان رضایت در فاکتورهای مختلف متفاوت است. همچنین مشخص گردید عوامل دیگری درکنار سابقۀ شغلی در میزان رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری، تعیین‌کننده‌‌ می‌باشند. در نتیجه سابقۀ کار به‌تنهایی تأثیری در رضایت ندارد. افرادی که 44ساعت در هفته در ادارات خود حاضر‌‌ می‌باشند با 54.83درصد بیشترین میزان مشارکت در نظرسنجی را دارا بودند. نتایج نشان داد که در تمامی موارد میزان رضایت تقریباً برابر بوده ‌است به‌جز چیدمان، مکان و امکانات و صدا که افراد دورکار رضایت بیشتری در این 3مورد داشته‌اند. برپایۀ (جدول 12).

 

 

جدول12. بررسی نتایج مرتبط‌با «جنسیت»، «سن»، «تحصیلات»، «ردۀ شغلی»، «سابقۀ کار» و «ساعات حضور در هفته» (مأخذ: نگارندگان، 1403)

نتایج به‌دست‌آمده 

جنسیت

زن‌  

15/49%

مرد‌ 

85/50%

درتمامی موارد میزان رضایت تقریباً برابر بوده است به‌جزء بیوفلیا که زنان رضایت بیشتری داشته‌اند.

سن

59-50

96/5%

49-40

57/50%

39-30

49/39%

29-18

98/3%

درتمامی موارد میزان رضایت تقریباً برابر بوده است به‌جزء 59-50سال که رضایت کمتری از وضعیت فضای سبز و گیاهان داشته‌اند.

تحصیلات

دیپلم

41/3%

فوق دیپلم

84/2%

کارشناسی

26/29%

کارشناسی‌ارشد

98/53%

دکتری

51/10%

درتمامی موارد میزان رضایت تقریبا برابر بوده است به‌جزء چیدمان و دید منظر که هرچه تحصیلات بالاتر بوده رضایت کمتری داشته‌اند.

ردۀ شغلی

خدمات

98/3%

کارشناس

44/72%

مدیر میانی

45/20%

مدیر ارشد

13/3%

درتمامی موارد میزان رضایت تقریباً برابر بوده است به‌جزء چیدمان و دید و منظر که مدیران‌ رضایت بیشتری داشته‌اند.

سابقۀ کار

1-0سال

13/3%

5-1سال

30/23

10-6سال

57/25%

بیش‌از 10سال

48%

میزان رضایت در فاکتورهای مختلف متفاوت است.

ساعات حضور در هفته

دورکار

14/1%

36 ساعت

51/10%

44ساعت

83/54%

بیش‌از 44 ساعت

52/33%

درتمامی موارد میزان رضایت تقریباً برابر بوده است به‌جزء چیدمان،مکان و امکانات و صدا که افراد دورکار رضایت بیشتری داشته‌اند.

 

 

 

 

 

 

جدول 13. بررسی نتایج مرتبط ‌با «نوع فضای کار» و «نوع جداکننده»-(مأخذ: نگارندگان، 1403)

نتایج بدست آمده

نوع فضای کار

اتاق شخصی

6/19%

مشترک

با 1همکار

73/47%

مشترک

بیش‌از 1همکار

28/25%

فضای کار اشتراکی

39/7%

درتمامی موارد میزان رضایت در افرادی که در اتاق شخصی و یا اتاق مشترک با 1همکار بوده‌اند، بیشتر است؛

نوع جداکننده

بدون جداکننده

74/45%

پارتیشن

با ارتفاع بلند

94/9%

پارتیشن

با ارتفاع کوتاه

95/7%

دیوار

37/36%

درتمامی موارد میزان رضایت در افرادی که در اتاق بدون جداکننده و یا جداشونده با دیوار‌ بوده‌اند، بیشتر است؛

 

درمجموع‌‌ می‌توان گفت: متغیرهای مستقل «جنسیت»، «سن»، «تحصیلات»، «ردۀ شغلی»، «سابقۀ کار»، «ساعات حضور در هفته»، تأثیر آشکاری بر میزان رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری ندارند ولی به‌صورت جزئی‌‌ می‌توان نتیجه گرفت، هرچه میزان ساعات حضور در محیط کمتر باشد، رضایت بیشتر است. هرچه ردۀ شغلی بالاتر باشد، رضایت افزایش‌‌ می‌یابد و هرچه سطح روابط اجتماعی و تعاملات اجتماعی در تحصیلات افزایش‌‌ می‌یابد، میزان رضایت کاهش‌‌ می‌یابد. درواقع، بین بالارفتن ردۀ شغلی و رضایت رابطۀ مستقیم و بین میزان تحصیلات و ساعات حضور در هفته با رضایت رابطۀ عکس وجود دارد برپایۀ (شکل2).

img0img0img0 

شکل2. رابطۀ بین میزان رضایت با فاکتورهای ردۀ شغلی، ساعات حضور و تحصیلات

(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

دو متغیر«نوع فضای کار» و «نوع جداکننده»، بر میزان رضایت از فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌‌‌برداری در نمود تبیینات اجتماعی تأثیر آشکار دارند. چراکه موقعیت اشخاص براساس این 2عامل تعیین‌‌ می‌شود. و تمامی فاکتورهای نور، تهویه، صدا، چیدمان و دید و منظر تحت‌تأثیر این 2عامل‌‌ می‌باشند. برپایۀ (شکل 3)، رابطۀ بین فاکتورهای ارزیابی پس‌از بهره‌برداری و متغیرهای مستقل، براساس نتایج به‌دست‌آمده از نظرسنجی‌ها نمایش داده شده ‌است. خطوط ممتد رابطۀ معنادار بین 2عامل را نشان‌‌ می‌دهد و خطوط خط‌چین به رابطۀ غیرمستقیم بین عوامل، اشاره دارد.

 

img0 

شکل3. تبیین رابطۀ مستقیم -غیرمستقیم بین فاکتورهای ارزیابی و متغیرهای مستقل

(مأخذ: نگارندگان، 1403)

 

درمجموع می‌توان گفت تمایل زیاد افراد به حضور در اتاق‌های با جداکنندۀ دیوار و داشتن فضای شخصی و یا اشتراک فضای کار با 1همکار، بیانگر این موضوع است‌که کارکنان ادارات در بیشتر ساعات فعالیت شغلی خود تمایلی به تبادلات اجتماعی مستمر ندارند و ترجیح می‌دهند در کمترین میزان اشتراک فضا با دیگران، حضور داشته باشند.

 


منابع: 

علی‌اکبری، پریا. عزیزی، شادی. دهباشی، مزین. 1401. نقش تغییرات اجتماعی بر دگرگونی فضاهای میانی در دورۀ قاجار بارویکرد «فضا ابزار»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، دورۀ 6، شمارۀ 11، 114-89.

فرح، شایسته. قمیشی، محمد. ستوده, حسام‌الدین. 1402. ارزیابی پس‌از بهره‌برداری درساختمان‌ها؛ مروری‌بر فعالیت‌های انجام شده در ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-فضای‌زیست، دورۀ 4، شمارۀ 1، 253-235.

 

Al Horr, A., Arif, M., Kaushik, A., Mazroei, A., Katafygiotou, M., Elsarrag, E. 2016. Occupant Productivity And Office Indoor Environment Quality: A Review Of The Literature, Building And Environment, 105, 369-389.

Calisi, C., Stout, J. 2015. Stop Noise From Ruining Your Open Office, Harvard Business Review Digital Articles, 2.

Dabdabeh, M. 2021. Manuscripts From The Collected Works Of Architect Dabdabeh (Meta-Analysis Of Factors Affecting Employee Satisfaction In Post-Occupancy Evaluation Of Office Spaces), Tehran.

Dam-Krogh, E. P., Rupp, R. F., Clausen, G., Toftum, J. 2024. Scoping Review Of Post Occupancy Evaluation Of Office Buildings With Focus On Indoor Environmental Quality And Productivity, Journal Of Building Engineering, 108911.

De Bakker, C., Aries, M., Kort, H., Rosemann, A. 2017. Occupancy-Based Lighting Control In Open-Plan Office Spaces: A State-Of-the-Art review, Building And Environment, 308-321.

Elzeyadi, I. M. 2011. Daylighting Bias And Biophilia: Quantifying The Impact Of Daylighting On Occupants’ Health, School Of Architecture And Allied Arts, Eugene, OR: University Of Oregon, Eugene.

Fenyvesi, A. 2016. Investing In Better Office Design Can Pay Back, Budapest Business Journal, 24(3): 16-17.

Frontczak, M., Schiavon, S., Goins, J., Arens, E. A., Zhang, H. P. D., Wargocki, P. 2012. Quantitative Relationships Between Occupant Satisfaction And Satisfaction Aspects Of indoor Environmental Quality And Building Design, International Journal Of Indoor Environment And Health.

Gillis, K., Gatersleben, B. 2015. A Review Of Psychological Literature On The Health And Wellbeing Benefits Of Biophilic Design, Buildings, 5(3): 948-963.

Hadavi, S., Kaplan, R., Hunter, M. R. 2015. Research Paper: Environmental Affordances: A Practical Approach For Design Of Nearby Outdoor Settings In Urban Residential Areas, Landscape And Urban Planning, 134, 19-32.

Hadjri, K., Crozier, C. 2009. Post‐Occupancy Evaluation: Purpose, Benefits And Barriers, Facilities, 27(1/2): 21-33.

Hagberg, E. 2014. Noises Of, Metropolis: Architecture Design, 33(9): 76.

Kim, J., De Dear, R. 2013. Workspace Satisfaction: The Privacy–Communication Trade-Off In Open-Plan Offices, Journal Of Environmental Psychology, 36, 18-26.

Kimelberg, S. M., Williams, E. 2013. Evaluating The Importance Of Business Location Factors: The Influence Of Facility Type, Growth & Change, 44(1): 92-117.

Langer, S., Bekö, G. 2013. Indoor Air Quality In The Swedish Housing Stock And Its Dependence On Building Characteristics, Building And Environment, 69, 44-54.

Lottrup, L., Stigsdotter, U. K., Meilby, H., Claudi, A. G. 2015. The Workplace Window View: A Determinant Of Office Workers’ Work Ability And Job Satisfaction, Landscape Research, 40(1): 57-75.

Mirel, D. 2015. Silicon Valley Blazes Trail For Creative Office Spaces, Journal Of Property Management, 80(3): 30-61.

Narangerel, A., Lee, J. H., Stouffs, R. 2016. Daylighting Based Parametric Design Exploration oOf 3D Facade Patterns.

Newsham, G., Birt, B., Arsenault, C., Thompson, A., Veitch, J., Mancini, S., Burns, G. J. 2013. Do `Green' Buildings Have Better Indoor Environments? New Evidence, Building Research & Information, 41(4): 415-434.

Raynham, P. 2016. Room Lighting In The Absence Of A Defined Visual Task And The Impact Of Mean Room Surface Existence, Lighting Research & Technology, 48(2): 190- 204.

Reggasa, Y. 2013. Facility Layout Optimization, IUP، Journal Of Mechanical Engineering, 6(4): 52-61.

Royal Institute Of British Architects-RIBA Architecture, 2020. Post Occupancy Evaluation-An Essential Tool To Improve The Built Environment, [Online].

Scott-Webber, L., Strickland, A., Kapitula, L. R. 2013. Built Environments Impact Behaviors Results Of An Active Learning Post-Occupancy Evaluation, Planning For Higher Education, 42(1): 28-39.

Tanabe, S. I., Haneda, M., Nishihara, N. 2015. Workplace Productivity And Individual Thermal Satisfaction, Building And Environment, 91, 42-50.

Vogt, V. 2016. The Contribution Of Locational Factors To Regional Variations In Office-Based Physicians In Germany, Health Policy, 120(2): 198-204.

Watts, A. W., Masse, L. C. 2013. Is Access To Workplace Amenities Associated with Leisure-Time Physical Activity Among Canadian Adults?, Canadian Journal Of Public Health, 104(1): 87-91.

 

(7)

 

 

 

[1] .Ph.D. Student In Architecture, Department Of Architecture, Qeshm Branch, Islamic Azad University, Qeshm, Iran. sh.farah11@gmail.com

*This Article Is Extracted From The Doctoral Thesis Of ‘Shayesteh Farah’, Titled "Post Occupancy Evaluation Of Office Buildings: Case Of Bandar Abbas)", Under The Supervision Of ‘Dr. Mohammad Gomeishi’, & Advisory Of ‘Dr. Hesamaddin Sotoudeh’.

[2] .Assistant Professor Of Architecture Department, Damavand Branch, Islamic Azad University, Damavand, Iran.

*.Corresponding Author: ghomeishi.m@gmail.com

[3] .Assistant Professor Of Architecture Department, Qeshm Branch, Islamic Azad University, Qeshm, Iran. hesam.hds@gmail.com

[4]  *این مقاله برگرفته از رسالۀ دکتری «شایسته فرح»، باعنوان «ارزیابی پس‌از بهره‌برداری در ساختمان‌های اداری، موردپژوهی: کاربری‌های اداری شهر بندرعباس»، است‌که به راهنمایی «دکتر محمد قمیشی»، و مشاورۀ «دکتر حسام‌الدین ستوده»، استخراج شده است.

. دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاداسلامی، قشم، ایران. sh.farah11@gmail.com    

[5] . استادیار گروه معماری، واحد دماوند، دانشگاه آزاداسلامی، دماوند، ایران

*. نویسندۀ مسئول: ghomeishi.m@gmail.com                        

[6] . استادیار گروه معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران. hesam.hds@gmail.com

[7] .Post Occupancy Evaluation

[8] .Henry Sanoff 

[9] .AL Horr

[10] .Lene Lottrup

[11] .I. Lomen

[12] .Aleksandra Mihailovic

[13] .L. Cveticanin

[14] .P. Raynham 

[15] .Shin-ichi Tanabe

[16] .Masaoki Haneda

[17] .Naoe Nishihara

[18] .Emilie Patricia Dam-Krogh


سکوی نشر دانش

سند یا سکوی نشر دانش ،سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]