واکاوی مسئله توسعه سیاسی در ایران از منظر جریان روشنفکری دینی
محورهای موضوعی : جامعه شناسی سیاسی
جواد بیگلری
1
,
سید شمس الدین صادقی
2
1 - گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
2 - دانشیار دانشگاه رازی
کلید واژه: روشنفکران دینی, مدرنیته, دین, توسعه سیاسی, ایدئولوژی,
چکیده مقاله :
پس از ورود اندیشههای مدرن و تمدن جدید غربی به ایران، عدهای از روشنفکران به دنبال ایجاد مبانی ملی مدرن به بهای دینزدایی از اندیشه ایرانی بودند. اما گروه دیگری تحت عنوان روشنفکران دینی به دنبال ارائه الگوهایی جدید از دین و مدرنیته بودند تا بتوانند پیوندی میان آن دو برقرار سازند. این گروه به دنبال عرضه تفسیری جدید از دین و در واقع به دنبال اسلام مدرن بودند؛ اسلامی که بتواند در عصر مدرن، جامعه ایران را به پیش ببرد و باعث توسعه سیاسی ایران گردد. این دسته از روشنفکران پروژه پروتستانیسم اسلامی را رهبری مینمودند. این گروه به ایدئولوژی اسلام سیاسی روی آورده و هدف آنان احیای اسلام به عنوان یک نظام اجتماعی و سیاسی در مقابل نظام لیبرال غربی بود. این قشر از روشنفکران در پی تفسیری سیاسی و نوگرایانه از اسلام و برقراری نظام اجتماعی اسلام بودند. دکتر علی شریعتی و عبدالکریم سروش دو تن از نمایندگان روشنفکری ایران هستند که با وجود تضادهایی در برخی دیدگاهها، معتقد بودند جهت دستیابی به توسعه سیاسی به بنیانی دینی نیاز است. در این پژوهش سوال مطرح این است که روشنفکران دینی چه دیدگاهی نسبت به توسعه سیاسی ایران داشتند؟ در پاسخ به سوال فوق این فرضیه مطرح گردید که روشنفکران دینی با توجه به نقش حیاتی دین در فرهنگ کشورمان به رهبری پروژه پروتستانیسم اسلامی پرداختند و به دنبال ارائه الگوهایی جدید از دین و مدرنیته و پیوند میان این دو جهت دستیابی به توسعه سیاسی برآمدند. در این مقاله از نظریه توسعه سیاسی و روش تبیینی برای رسیدن به توسعه سیاسی از طریق پیوند میان دین و مدرنیته استفاده شده و هدف پژوهش نشان دادن نقش کلیدی دین و ایدئولوژی در فرآیند مدرنیت و توسعه سیاسی ایران میباشد.
After the arrival of modern ideas and new western civilization to Iran, some intellectuals sought to create modern national foundations at the cost of de-religiousizing Iranian thought. But another group called religious intellectuals sought to present new models of religion and modernity in order to establish a link between the two. This group was looking for a new interpretation of religion and in fact looking for modern Islam; Islam that can advance Iran's society in the modern era and cause Iran's political development. This group of intellectuals led the project of Islamic Protestantism. This group turned to the ideology of political Islam and their goal was to revive Islam as a social and political system against the western liberal system. This class of intellectuals were looking for a political and modernist interpretation of Islam and the establishment of the Islamic social system. Dr. Ali Shariati and Abdul Karim Soroush are two representatives of Iran's intellectuals who believed that a religious foundation is needed in order to achieve political development despite the contradictions in some views. In this research, the question raised is, what was the point of view of religious intellectuals in the political development of Iran? In response to the above question, the hypothesis was raised that religious intellectuals, considering the vital role of religion in the culture of our country, led the project of Islamic Protestantism and sought to present new models of religion and modernity and the link between the two in order to achieve political development. In this article, the theory of political development and the explanatory method are used to achieve political development through the link between religion and modernity, and the purpose of the research is to show the key role of religion and ideology in the process of modernity and political development of Iran.
1. بدیع، برتران (1387)، توسعه سیاسی، ترجمه احمد نقیب¬زاده، تهران: نشر قومس.
2. بشیریه، حسین (1374)، جامعه¬شناسی سیاسی، تهران: نشر نی.
3. بشیریه، حسین (1382)، موانع توسعه سیاسی در ایران، چاپ چهارم، تهران: نشر هرمس.
4. پای، لوسین (1380)، بحران¬ها و توالی¬ها در توسعه سیاسی، ترجمه غلامرضا خواجه سروی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
5. حسینی¬زاده، سید محمدعلی (1389)، اسلام سیاسی در ایران، چاپ دوم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
6. دارابی، علی (1394)، "طبقه متوسط جدید و توسعه سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی"، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال هشتم، زمستان، شماره اول، صص 21- 7.
7. دباغ، سروش (1387)، آئین در آیینه، مروری بر آراء دین شناسانه عبدالکریم سروش، چاپ سوم، تهران: نشر صراط.
8. رهبر، عباسعلی (1385)، "خرده گفتمان روشنفکران دینی"، مجله زمانه، شماره 53 و 54.
9. ساداتی¬نژاد، سید مهدی (1388)، "واکنش جریان روشنفکری ایران در برابر لیبرالیسم از دهه چهل تا انقلاب (با تاکید بر آل احمد، بازرگان، شریعتی)"، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال پنجم، تابستان، شماره 17، صص 159- 127).
10. سروش، عبدالکریم (1372)، فربه¬تر از ایدئولوژی، تهران: نشر صراط.
11. سروش، عبدالکریم (1379)، آیین شهریاری و دین¬داری، تهران: نشر صراط.
12. شریعتی، علی (1362)، مجموعه آثار، تهران: نشر الهام.
13. عالم، عبدالرحمن (1382)، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی.
14. عبداللهی، محمد؛ راد، فیروز (1388)، "بررسی روند تحول و موانع ساختاری توسعه سیاسی در ایران (1382- 1304)"، مجله جامعه-شناسی ایران، دوره دهم، بهار، شماره یکم.
15. فراستخواه، مقصود (1374)، سرآغاز نواندیشی دینی و غیر دینی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
16. قوام، عبدالعلی (1371)، توسعه سیاسی و تحول اداری، تهران: نشر قومس.
17. قوام، عبدالعلی (1379)، چالش¬های توسعه سیاسی، تهران: نشر قومس.
18. قوام، سید عبدالعلی (1388)، سیاست¬های مقایسه¬ای، تهران: انتشارات سمت.
19. مجتهد شبستری (1375)، هرمنوتیک، کتاب، سنت، تهران: نشر طرح نو.
20. میرسپاسی، علی (1393)، تاملی در مدرنیته ایرانی، ترجمه جلال توکلیان، تهران: نشر ثالث.
21. نبوی، نگین (1397)، روشنفکران و دولت در ایران. سیاست، گفتار و تنگنای اصالت، ترجمه حسن فشارکی، تهران: انتشارات شیرازه.
22. نجات¬پور، مجید؛ احمدی، کمیل (1396)، "تحول گفتمانی توسعه در جریان روشنفکری دینی"، فصلنامه سیاست، سال چهارم، تابستان، شماره 14، صص 59- 43.
23. هاشمی، محمد منصور (1386)، دین اندیشان متجدد، روشنفکری دینی از شریعتی تا ملکیان، تهران: انتشارات کویر.
24. هانتینگتون، ساموئل (1370)، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علم.
25. Abrahamian, Ervand (1989), Radical Islam: The Iranian Mojahedin, London: I.B. Tauris.
26. Almond, Gabriel & Powell, Bingham (1966), Comparative Politics: A Developmental Approach, Boston: little brown and co.
27. Dabashi, Hamid (1993), Theology of Discontent: The Ideological Foundation of the Islamic Revolution in Iran, New York: New York University Press.
28. Deutsch, Karl (1969), Nationalism and Social Communication, Cambridge.
29. Shariati, Ali (1979), On the Sociology of Islam, Berkeley, CA: Mizan Press.
In Persian 1. Abdullahi, Mohammad; Rad, Firouz (2009), "Investigating the process of transformation and structural obstacles to political development in Iran (1382-1304)", Iranian Journal of Sociology, 10th Volume, Spring, Number 1. [In Persian].
2. Alam, Abdurrahman (2012), Foundations of Political Science, Tehran: Ney Publishing. [In Persian]. 4. Badie, Bertran (2008), Political Development, translated by Ahmed Naqibzadeh, Tehran: Qomes Publishing. [In Persian].
5. Bashirieh, Hossein (1995), Political Sociology, Tehran: Ney Publishing. [In Persian].
6. Bashirieh, Hossein (2003), Obstacles to political development in Iran, 4th edition, Tehran: Hermes Publishing. [In Persian].
7. Dabbagh, Soroush (2007), Religion in the mirror, a review of the theological opinions of Abdul Karim Soroush, 3rd edition, Tehran: Serat Publishing. [In Persian].
8. Darabi, Ali (2014), "The New Middle Class and Political Development in Iran after the Islamic Revolution", Iranian Journal of Social Development Studies, 8th year, Winter, 1st issue, pp. 7-21. [In Persian].
9. Ferasatkhah, Maqsood (1995), The beginning of new religious and non-religious thinking, Tehran: Publishing Company. [In Persian].
10. Hashemi, Mohammad Mansour (2006), Religion of Modern Thinkers, Religious Intellectuals from Shariati to Malekian, Tehran: Kavir Publications. [In Persian].
11. Hosseinizadeh, Seyyed Mohammad Ali (2009), Political Islam in Iran, second edition, Qom: Mofid University Publications. [In Persian].
12. Huntington, Samuel (1991), Political order in societies undergoing transformation, translated by Mohsen Talasi, Tehran: Elm Publication. [In Persian].
13. Mirsepasi, Ali (2013), Reflections on Iranian Modernity, translated by Jalal Tavakolian, Tehran: Third edition. [In Persian].
14. Mojtahad, Shabestri (1996), hermeneutics book, tradition, Tehran: New Design Publishing. [In Persian].
15. Nabavi, Negin (2017), Intellectuals and the government in Iran. Politics, speech and the crisis of originality, translated by Hasan fesharaki, Tehran: Shirazeh Publications. [In Persian].
16. Nejatpour, Majid; Ahmadi, Kamil (2016), "Discursive evolution of development in the course of religious intellectualism", Politics Quarterly, fourth year, summer, number 14, pp. 43-59. [In Persian].
17. Pye, Lucin (2001), Crises and Sequences in Political Development, translated by Gholamreza Khaje Sarvi, Tehran: Research Center for Strategic Studies. [In Persian].
18. Qawam, Abdulali (2011), Political Development and Administrative Transformation, Tehran: Qomes Publishing. [In Persian].
19. Qawam, Abdulali (2008), Challenges of Political Development, Tehran: Qomes Publishing. [In Persian].
20. Qawam, Seyyed Abdul Ali (2008), Comparative Politics, Tehran: Samit Publications. [In Persian].
21. Rahbar, Abbas Ali (2006), "Short Discourse of Religious Intellectuals", Zamane Magazine, No. 53 and 54. [In Persian].
22. SadatiNejad, Seyyed Mehdi (2008), "The reaction of Iran's intellectual movement against liberalism from the 1940s to the revolution (with emphasis on Al-Ahmed, Bazargan, Shariati)", Islamic Revolution Studies Quarterly, 5th year, summer, number 17, pp. 159-127. [In Persian].
23. Shariati, Ali (1983), collection of works, Tehran: Elham Publishing. [In Persian].
24. Soroush, Abdul Karim (1994), Fatter Than Ideology, Tehran: Serat Publishing. [In Persian].
25. Soroush, Abdul Karim (2000), Shahriari religion and religion, Tehran: Sarat Publishing. [In Persian].
