بررسی نظریه توقیفی بودن اسماء و صفات الهی و تحلیل آیات قرآنی
محورهای موضوعی : بررسی مسائل عقلی در قرآن و حدیثامیر هادی زاده 1 , سپیده نام خدایی 2
1 - دانشجو دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، تهران
کلید واژه: توقیفیت, اسماء و صفات الهی, مذاهب کلامی, عرفان اسلامی, فلسفه,
چکیده مقاله :
بحث درباره توقیفی بودن اسماء و صفات الهی یکی از موضوعات مهم و حساس در الهیات اسلامی است. سؤال اصلی این است: آیا می‌توان هر اسم و صفتی را به خداوند نسبت داد، یا باید تنها از اسماء و صفاتی استفاده کنیم که در متون دینی مانند قرآن و احادیث آمده است؟ در این باره نظرات متفاوتی مطرح شده است. گروهی از متفکران، مانند اشاعره و برخی علمای امامیه، معتقدند که اسماء و صفات خداوند توقیفی هستند؛ به این معنا که تنها می‌توان از نام‌ها و اوصافی استفاده کرد که از طریق وحی مشخص شده‌اند. از دید آن‌ها، اضافه کردن هر نام یا صفتی خارج از چارچوب متون مقدس ممکن است به تحریف یا نقص در شناخت خدا منجر شود. در مقابل، برخی دیگر، از جمله اکثر معتزله، امامیه، و بسیاری از فلاسفه و عرفا، دیدگاه متفاوتی دارند. آن‌ها باور دارند که محدود کردن اسماء و صفات به متون دینی ضروری نیست و می‌توان بر اساس مفاهیم عقلی و فلسفی، اوصاف جدیدی را برای خداوند در نظر گرفت، به شرطی که با ذات او سازگار باشد. دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که میان اسماء و صفات تفاوت قائل می‌شود. طبق این نظر، اسماء الهی توقیفی هستند و باید دقیقاً مطابق متون دینی باشند، اما صفات خداوند می‌توانند بر اساس تحلیل‌های عقلی گسترش یابند. این رویکرد توسط برخی از اشاعره و علمای امامیه، مانند علامه حلی، مطرح شده است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی تحقیقی به این بحث پرداخته است.
The issue of taqwīfīyah, referring to the restrictiveness of divine names and attributes, is a significant topic in Islamic theology. The central question is whether God can be attributed any name or attribute, or whether only those found in the Qur'an and Hadith are permissible. Various scholars hold different views on this matter. Some thinkers, such as the Ash‘arī and certain Imāmī scholars, argue that God's names and attributes are taqwīfī, meaning only those revealed through divine revelation (wahy) are valid. They maintain that introducing any name or attribute beyond what is specified in sacred texts would distort or limit the understanding of God. Conversely, other scholars, including the majority of the Mu‘tazilah, many Imāmī scholars, philosophers, and mystics (‘Urfā’), assert that restricting divine names and attributes to religious texts is unnecessary. They believe that rational and philosophical reasoning can yield new attributes for God, provided they align with His essence. Another perspective differentiates between divine names and attributes. According to this view, the names must strictly correspond to those in religious texts, but God's attributes can be expanded based on rational analysis. This approach has been proposed by some Ash‘arī and Imāmī scholars, such as ‘Allāmah al-Ḥillī. This study explores the topic through a descriptive research methodology.
1. قرآن کریم 2. ابن عربی، محیی الدین (بی تا)، الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر
3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ه.ق)، لسان العرب، بیروت: دارصادر.
4. افلاطون (1380)، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، چاپ سوم
5. ازهری، محمد بن احمد (1421 ه.ق)، التهذیب في اللغة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
6. اوجبی، علی (1378ه.ش)، کلام جدید، مبانی و آموزه‌ها، تهران: اساطیر
7. ایجی، میرسید شریف (1325)، شرح المواقف، قم: الشریف الرضی.
8. بغدادی، عبدالقاهر (1977 م)، الفَرق بین الفِرَق، ترجمه جواد مشکور، بیروت
9. تفتازانی، سعدالدین (1409 ه.ق)، شرح المقاصد، قم: شریف الرضی
10. جرجانی (1325 ه.ق)، شرح المواقف، تصحیح: بدرالدین نعسانی، قم: الشریف الرضی
11. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376 ه.ق)، الصحاح، محقق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین
12. حسن زاده آملی، حسن (1376 ه.ش)، کلمه علیا در توقیفیت اسماء، قم: دفتر تبلیغات اسلامی
13. حسینی طهرانی ، هاشم(1364 ه.ش)، علوم العربیة، تهران: نشر مفید
14. حلی، یوسف بن مطهر (1413 ه.ق)، کشف الفوائد في شرح قواعد العقائد، تحقیق: حسن مکی عاملی، بیروت: دارالصفوة
15. شعرانی، ابوالحسن (1376 ه.ش)، شرح فارسی تجرید الإعتقاد، تهران: کتابفروشی اسلامیه
16. طباطبایی، سید محمدحسین (1390 ه.ق)، المیزان في تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات
17. فخر رازی، محمد بن عمر (1396 ه.ق)، شرح أسماء الله الحسنی، تحقیق: طه عبدالرؤوف سعد، قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة
18. فیض کاشانی، ملا محسن (1415 ه.ق)، تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی، تهران: مکتب الصدر
19. فیّومی، احمد بن محمد (1414 ه.ق)، المصباح المنیر، قم: دارالهجرة
20. قمی، قاضی سعید (1415)، شرح توحید صدوق، تصحیح: نجفقلی حبیبی، تهران، انتشارات وزارت ارشاد
21. ملاصدرا، محمدبن ابراهیم (1366 ه.ش)، تفسیر القرآن الکریم، قم: نشر بیدار
