مبانی اسلامی دیپلماسی شهروندی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)فاطمه عطارد 1 , مهدی مطهرنیا 2 , محمد ترابی 3
1 - مدرس موسسه آموزش عالی بنت الهدی (جامعه المصطفی العالمیه)
2 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز و قم ورئیس پژوهشکده علوم اجتماعی وانقلاب دانشگاه آزاد اسلامی
3 - عضو هیأت علمی دانشگاه آ‍زاد قم
کلید واژه: دیپلماسی عمومی, دیپلماسی شهروندی, اصل تألیف قلوب, اصل صلح و دوستی, اصل دعوت,
چکیده مقاله :
هدف از تحریر مقاله حاضر، تدوین الگوی اسلامی دیپلماسی شهروندی در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. نگاهی به احکام اسلام و متن شریف قرآن کریم، ما را به این امر رهنمون می‌سازد که ابعاد اجتماعی دین اسلام با اهمیت و ضرورت بیشتری تبیین شده است؛ در صورتی که عصر حاضر با پیشرفت‌های تکنولوژیک منجر به کم‌رنگ‌شدنِ ابعاد اجتماعی دین اسلام شده است. لذا وضعیت حاضر می‌طلبد که بار دیگر مبانی دینی به ویژه ابعاد اجتماعی اسلام، به صورت توصیفی و تحلیلی برای مسلمانان تبیین شود و آثار مترتب بر ابعاد اجتماعی دین تدقیق شود.با توجه به این که دیپلماسی شهروندی در فضای سیاست خارجی در عصر حاضر مبتنی بر اندیشه لیبرالیسم، طراحی و اجرا می‌شود، ضرورت ایجاب می‌کند که الگویی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی برای دیپلماسی شهروندی تدوین گردد.اين مقاله به روش توصيفي – تحليلي و با شيوه اسنادي و كتابخانه‌اي به بررسي موضوع مورد نظر خواهد پرداخت. با توجه به اهمیت دیپلماسی عمومی در عرصه بین‌الملل و اهمیت مضاعف دیپلماسی شهروندی در قرن 21 به عنوان یکی از ابعاد دیپلماسی عمومی این مسأله مطرح می‌شود که چگونه جمهوری‌اسلامی ایران می‌تواند در حوزه سیاست خارجی از ظرفیت‌های موجود در مبانی دینی، الگویی اسلامی برای تقویت دیپلماسی شهروندی ارائه دهد؟ مدعای پژوهش حاضر این است که با توجه به تقدم پیشینه دیپلماسی عمومی در جهان اسلام نسبت به جهان غرب (دوران صدر اسلام و حکومت پیامبر اکرم) می‌توان با استخراج ظرفیت‌های دیپلماسی شهروندی از مبانی دین اسلام، الگویی اسلامی برای دیپلماسی شهروندی ارائه داد که عبارت‌اند از اصول «وحدت، برادری ایمانی، برادری انسانی، صلح و دوستی، انفاق‌های مالی، دعوت، تکریم انسان و تألیف قلوب».
The purpose of writing this article is to develop an Islamic model of citizen diplomacy in the field of foreign policy of the Islamic Republic of Iran. A look at the rulings of Islam and the noble text of the Holy Quran leads us to the fact that the social dimensions of the religion of Islam have been explained with greater importance and necessity; whereas the present era has led to the fading of the social dimensions of the religion of Islam with technological advances. Therefore, the current situation requires that the religious foundations, especially the social dimensions of Islam, be explained to Muslims in a descriptive and analytical manner and the resulting effects on the social dimensions of religion be examined. This article will examine the subject in question in a descriptive-analytical manner and with a documentary and library method. Considering the importance of public diplomacy in the international arena and the double importance of citizen diplomacy in the 21st century as one of the dimensions of public diplomacy, the question arises as to how the Islamic Republic of Iran can present an Islamic model in the field of foreign policy to strengthen citizen diplomacy from the capacities available in religious foundations? The claim of the present study is that, considering the precedence of public diplomacy in the Islamic world over the Western world (the early Islamic era and the reign of the Prophet Muhammad), an Islamic model for citizen diplomacy can be presented by extracting the capacities of citizen diplomacy from the foundations of Islam, which include the principles of "unity, brotherhood of faith, human brotherhood, peace and friendship, financial donations, invitation, respect for people, and the unity of hearts."
قرآن کریم
آذری، طاهره، کیا، علی‌اصغر (1394)، دیپلماسی شهروندی و فعالیت دیپلماتیک شهروندان تهرانی در فضای مجازی «مطالعه دانشجویان و دانش آموختگان تهرانی در اینترنت»، مجله علوم اجتماعی (علامه طباطبایی)، 22 (69).
اخوان کاظمی، مسعود، عزیزی، پروانه (1388)، دیپلماسی عمومی و الگوی اسلامی آن، فصلنامه علمی رسانه، 20 (4).
ارجینی، حسین (1385)، تألیف قلوب در اسلام، معرفت، 105.
ارژنگ، اردوان، دهقان سیمکانی، مهدی (1394)، قاعده «وجوب تکریم انسان» در فقه و حقوق اسلامی، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، 47 (100).
اسنو، نانسي، تيلور، فيليپ ام، كتاب مرجع ديپلماسي عمومي، ترجمه روح‌الله طالبي آراني، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1390.
ترابی شهرضایی، علی‌اکبر (1397)، مبانی وحدت امت اسلامی از منظر فقه حکومتی با تأکید بر دیدگاه امام خمینی (ره)، گفتمان فقه حکومتی، 2 (2).
ایروانی، جواد، وطن دوست، رضا، کمیلی، غلامحسین، حق پناه، رضا (1387)، فرهنگ روابط اجتماعی در آموزه های اسلامی، 2 ج، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
حسینی جبلی، میرصالح (1397). اقتضائات دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران از طریق ارتباط میان فرهنگی نسبت به مسلمین اندونزی. سیاست متعالیه، 6 (22).
جعفریان، رسول، (1367)، تاریخ سیاسی اسلام (تا سال چهلم هجری)، 2ج، جلد دوم، قم: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سرپرست سادات، ابراهیم؛ صالحی حاجی آبادی، ابراهیم (1396). ساز وکار تحقق افقِ وحدت و اخوت در جهان اسلام و جایگاه آن در الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت. سیاست متعالیه، 5 (19).
شمس‌آبادي، علي (1397)، بررسي مقايسه‌اي ديپلماسي شهروندي آمريكا و ايران، فصلنامه سياست، 5 (18).
صادقی تهرانی، محمد (1406 ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن، قم: فرهنگ اسلامی.
فقیهی مقدس، نفیسه؛ خلجی، علی؛ مهدوی راد، محمدعلی (1393). اصول راهبردی صلح در اسلام. سیاست متعالیه، 2(4).
غفاری نسب، اسفندیار (1391)، نقش شهروندی فعال در بهبود کیفیت زندگی شهری، مجله مطالعات جامعه شناختی شهری، 2 (2).
طباطبایی، محمدحسین (1378)، المیزان فی تفسیرالقرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طلوعي، محمود (1385)، فرهنگ جامع علوم سياسي، تهران: نشر علم.
واعظي، محمود 1389، ديپلماسي عمومي و سياست‌خارجي، گردآوري افسانه احدي، تهران: مجمع تشخيص مصلحت نظام، مركز تحقيقات استراتژيك.
هاديان، ناصر، احدي، افسانه (1388)، جايگاه مفهومي ديپلماسي عمومي، فصلنامه بين‌المللي روابط خارجي،1 (3).
علیدوست، ابوالقاسم (1398). برادری انسانی. همایش برادری انسانی از دیدگاه مکاتب و ادیان، بازیابی در 22 آبان 1403 از http://a-alidoost.ir/.
محدّثی، جواد (1386)، آداب زیارت، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، بازیابی در 29 آبان 1403 از https://hawzah.net/.
Biklen, Sari (2005). “The Compasionate listening project: A case study in Citizen diplomacy& Peacemaking”.
Donald, Hohn. Mc. (2007). “Citizen diplomacy in changing world.”Exopolitical.
Shemesh, Aviva (2012). “Citizen Diplomacy-Creating a Culture of Peace: The Israeli-Palestinian Case 1. Palestine-Israel Journal of Politics, Economics& Culture”18 (2/3): 58.
