تبیین تأثیرات جهانی رویکرد منطقه‌گرایی در ساختار کوی‌های مسکونی تهران مبتنی‌بر تحولات اجتماعی و ارزش‌های فرهنگی (مورد پژوهی: دوران پهلوی دوم)
محورهای موضوعی : تحولات اجتماعیالهام شعبانی 1 , جمال‌الدین سهیلی 2 , کمال رهبری‌منش 3
1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاداسلامی، قزوین، ایران.
2 - دانشیار گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاداسلامی، قزوین، ایران.
3 - استادیار گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاداسلامی، قزوین، ایران.
کلید واژه: منطقه‌گرایی, دوران پهلوی دوم, تحولات اجتماعی, تأثیرات فرهنگی, کوی‌های مسکونی تهران.,
چکیده مقاله :
منطقه‌گرایی رویکردی است‌که در برابر یکسان‌سازی طراحی ابنیه‌ها و بی‌توجهی به فرهنگ‌های محلی مقاومت کرده و بر تقویت ارزش‌های منطقه‌ای و احترام به ویژگی‌های زیست‌محیطی تأکید دارد. در دوران پهلوی دوم، تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای در ایران رخ دادکه تأثیرات فرهنگی و کالبدی عمیقی بر ساختار شهری تهران داشت. این تحولات، ازجمله تمرکزگرایی، مهاجرت و سیاست‌های توسعه، منجربه رشد سریع جمعیت تهران و درپی آن، کمبود مسکن و افزایش قیمت زمین شد. درچنین شرایطی، کوی‌های مسکونی جدیدی براساس رویکرد منطقه‌گرایی در اطراف تهران شکل گرفت که پیش‌از این در تاریخ تهران دیده نمی‌شد. این پژوهش باهدف بررسی تأثیرات رویکرد منطقه‌گرایی بر ساختار این کوی‌ها، به‌ویژه در نمونه‌های کوی‌های مسکونی شهرآرا، تهران ویلا و مهران، انجام شده است. پژوهش حاضر به‌صورت کیفی و بااستفاده‌از روش‌های توصیفی-تحلیلی، میدانی و اسنادی انجام شده است. داده‌ها ازطریق متون تاریخی، تحلیل فرم‌ها، نمادها و الگوهای فضایی و زمانی در نقشه‌ها و همچنین بررسی روابط اجتماعی و فرهنگی در دورۀ پهلوی دوم جمع‌آوری شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که در دوران پهلوی دوم، رویکرد منطقه‌گرایی به‌عنوان یک رویکرد جهانی در طراحی ساختمان، تأثیر قابل‌توجهی بر شکل‌گیری ساختارهای کالبدی و اجتماعی کوی‌های مسکونی تهران داشته است. به‌طورخاص این دوره، باتأکیدبر مدرنیته و توسعۀ شهری، زمینه‌ساز تغییرات عمده‌ای در ساختار کالبدی و اجتماعی کوی‌های مسکونی شهر تهران بود.
Regionalism is an approach that resists the homogenization of building designs and disregard for local cultures, emphasizing the strengthening of regional values and respect for environmental features. During the Pahlavi II era, significant social, political, and economic changes occurred in Iran, which had profound cultural and spatial impacts on the urban structure of Tehran. These changes, including centralization, migration, and development policies, led to rapid population growth in Tehran, followed by a housing shortage and rising land prices. In this context, new residential quarters based on the regionalism approach emerged around Tehran, which had not been seen before in Tehran's history. This study aims to examine the impacts of the regionalism approach on the structure of these quarters, particularly in the case of the Shahrara, Tehran Villa, and Mehran residential areas. The research is conducted qualitatively using descriptive-analytical, field, and documentary methods. Data were collected through historical texts, analysis of forms, symbols, and spatial-temporal patterns in maps, as well as an examination of social and cultural relationships during the Pahlavi II era. The results of the research show that during the Pahlavi II era, the regionalism approach, as a global approach to building design, had a significant impact on the formation of both the physical and social structures of Tehran's residential quarters. Specifically, this period, with an emphasis on modernity and urban development, laid the foundation for major changes in the physical and social structure of Tehran's residential quarters.
احمدنژاد، مرضیه‌سادات. باور، سیروس. ضیابخش، ندا. 1402. مبادی تحولات در الگوی خانه‌های تهران؛ دوره‌های پهلوی اول، دوم و پس‌از انقلاب، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمانشهر، دورۀ 16، شمارۀ 42، 107-95.
بایزیدی، قادر. اعتصام، ايرج. حبیب، فرح. مختاباد امرئی، مصطفی. 1392. جستاری بر تبیین دیدگاه‌های منطقه‌گرایی و سیرتحول آن‌ها در معماری معاصر، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-نقش‌جهان؛ مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی، دورۀ 3، شمارۀ 1، 18-7.
بایزیدی، قادر. اعتصام، ایرج. حبیب، فرح. مختاباد، امرئی. 1396، جهانی‌سازی و منطقه‌گرایی در معماری معاصر: تعامل یا تقابل، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-هویت‌شهر، دورۀ 11، شمارۀ 31، سال 11، 30-17.
تجدد، تینا. اسلامی، سیدیحیی. 1398. بررسی ضرورت منطقه‌گرایی انتقادی در توسعۀ معماری امروزی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات محیطی هفت‌حصار، دورۀ 7، شمارۀ 28، 32-19. دبدبه، محمد. 1400. طراحی براساس ادراک و رفتارانسانی، انتشارات طحان‌گستر، چاپ‌اول، تهران.
دبدبه، محمد. ثقفی‌اصل، آرش. باقری صیقلانی، بیتا. زینالی، محمد. 1403. طراحی الگوی چارچوب تحلیلی در فراهم‌سازی شهر آینده‌نگر با رویکرد تبیینی؛ مبتنی‌بر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور (گسترۀ واکاوی: کلان‌شهر تهران بزرگ)، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات بین‌رشته‌ای در تعالی معماری و شهرسازی، دورۀ 3، شمارۀ 2، 235-213.
ذوقی‌حسینی، الهه. دیبا، داراب. کامل‌نیا، حامد. مختابادعامری، مصطفی. 1402. منطقه‌گرایی پایدار: خوانش رویکرد پایداری در متن معماری منطقه‌گرا، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تحقیقات کاربردی علوم‌جغرافیایی (علوم‌جغرافیایی)، دورۀ 23، شمارۀ 68، 402-383.
روحی‌دهبنه، مجید. 1393. مفهوم‌سازی همگرایی و منطقه‌گرایی در روابط بین‌الملل از منظر سازه‌انگاری (مطالعه‌موردی: اتحادیۀ اروپا)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دورۀ 4، شمارۀ 13، 155-122.
شعبانی، الهام. سهیلی، جمال‌الدین. رهبری‌منش، کمال. 1403. تبیین شاخصه‌های منطقه‌گرایی در معماری کوی‌های مسکونی ایران در دورۀ پهلوی دوم (مطالعه‌موردی شهر تهران)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معمار شهر، دورۀ 3، شمارۀ 9، 20-1.
علی‌زاده، محمدعلی. طرفداری، علی‌محمد. 1389. تأثیر گفتمان ملی‌گرایی بر تحولات اجتماعی و فرهنگی دورۀ پهلوی اول، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌نامۀ تاریخ، دورۀ 5، شمارۀ 19، 24-1.
فیض‌آبادی، محمود. 1395. کاربرد منطقه‌گرایی درمعماری معاصر ایران با تحلیل معماری معاصر کشورهای اسلامی درحال توسعه، سومین کنگرۀ بین‌المللی افق‌های جدید معماری و شهرسازی، تهران-ایران، 13-1.
کامی‌شیرازی، سیده‌مهسا. سلطان‌زاده، حسین. حبیب، فرح. 1396. نقش گروه‌های اجتماعی-فرهنگی در شکل‌گیری کوی‌های مسکونی دورۀ پهلوی دوم در تهران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 7، شمارۀ 2؛ (پیاپی 14)، 49-25.
کریمی، فاطمه. منفردپور قصرالدشتی، کاظم. ۱۴۰۲. معماری و منطقه گرایی، نوزدهمین کنفرانس ملی مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، شیروان-ایران، 9-1.
مقدم‌کیا، مهدیه. میرزایی، رضا. 1401. تبیین و ارزیابی شاخص‌های منطقه‌گرایی برای بهبود الگو سکونتگاهی ابنیۀ شهر مشهد، هشتمین کنگرۀ سالانۀ بین‌المللی عمران، معماری و توسعۀ شهری، تهران-ایران، 19-1.
نیازی، محسن. 1390. روش‌های تحقیق تلفیقی، جنبش سوم روش‌شناختی در علوم‌اجتماعی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، دورۀ 5، شمارۀ 2، 181-158.
وحیدی‌راد، میکائیل. 1401. سیاست کشاورزی ایران در دورۀ اشغال ایران در جنگ‌جهانی‌دوم، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تاریخ ایران، دورۀ 15، شمارۀ 2؛ (پیاپی 33)، 244-223.
یگانه، منصور. قنبری، ناصر. بمانیان, محمدرضا. 1398. بازشناسی معیارها و شاخص‌های زیست منطقه‌گرایی انتقادی در ساختمان‌های بلند ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات علوم محیط‌زیست, دورۀ 4، شمارۀ 2، 1372-1363.
Azadi, Adbas. Delangizanb, Sohrab. Falahati, Ali. 2021. The Role Of Governments In Iran Regional Development (Case Study: Tenth Government), Journal Of Iranian Economic Review, 25(1), 1-20. (In Persian)
Cao, Zihao. Mustafa, Muhizam. Hafizal Mohd Isa, Mohd. 2024. Traditional Regionalism Or Modern Minimalism? Unveiling The Psychological Impact Of Architectural Styles In Sustainable Urban Planning, Journal Of Sustainability, 16(5576). 1-20.
Ghasemi, Behzad. Shahriary, Bahador. 2024. Exploration Of The Reasons For The Collapse Of Pahlavi II Government (1320-1357 SH): An Analysis From The Perspective Of The Destabilizing State Theory, Journal Of Contemporary Research On Islamic Revolution 6(20), 67-92. (In Persian)
Karimi, Nishtman. Boussauw, Kobe. 2018. City Profile: Sanandaj, Iran, Journal Of Cities, 72(B), 261-273.
Zoghi Hosseini, Elahe. Hashemi, Mahsa. Hajikazemi, Saeed. 2023. Sustainable Regionalism In Architecture: A Framework Of Principles And Components, Regenerative Cities: Infrastructure, Landscape, Buildings, And Technologies, 6(1), 1-6.
