حقیقت عالم امر و نقش آن در فیض الهی و تطبیق آن با مراتبی از نفس رحمانی بر اساس تفاسیر اسلامی و عرفانی
محورهای موضوعی :مهدی ایمانی مقدم 1 , رضا جمالی 2
1 - عضو هیأت علمی و دانشیار دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.
2 - دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه، ایران.
کلید واژه: عوالم وجود, عالم أمر, عالم خلق, مبدعات, مخترعات, مکنونات.,
چکیده مقاله :
هدف از این تحقیق تبیین دقیق مفهوم عالم امر و نقش آن در فیض و تجلی الهی و بررسی تفاوت آن با عالم خلق است .عموم مفسرین عالم امر را در مقابل عالم ماده و شامل عالم برزخ منفصل و مجردات تامّه دانسته¬اند ولی در منظر بسیاری از عرفای مسلمان عالم امر حیثیت تعلقی عالم اسماء به عوالم خلقی(عالم ماده و مثال و عقول) است. زیرا موجودات در همه عوالم خلقی موجود به حیثیت تقییدیه نفادیه¬اند درحالی¬که، عموم مفسرین از جمله علامه طباطبایی به روش تفسیر قرآن به قرآن عالم امر را در مقابل عالم ماده و شامل عالم مثال و عقول مجرده دانسته¬اند. از منظر ایشان دو مرتبه متمایز در عالم خلقی وجوددارد؛ یکی نظام خلق و دیگری نظام امر، نظام خلق یعنی عالمی مبتنی بر اعراض و مسبّبات مادی ولی نظام امر نظامی است که از اوصاف و اعراض مادی خالی است و فقط اراده خداوند مسبب اصلی آن است، به همین سبب همان نظام مجردات است. هرکدام از این دو ویژگی¬های خاصی دارند، گاهی آن¬ها را با یکدیگر تلفیق¬کرده، یکی می¬دانند و گاهی نیز به صورت عام و خاص به این دو عالم می¬نگرند. نتیجه آنکه به¬نظرمی¬رسد در منظر عرفا حیثیت سریانی حضرت حق به عوالم کونی قابل¬تطبیق با عالم امر قرآنی باشد. یعنی حیثیت عنایت آنی و بالاجمال الاهی و فاعلیت بالتجلی حضرت حق به همه مراتب هستی که صرفاً بر اراده و حکم او استوار است، و از ماده و همه عوامل مادی همانند: زمان، مکان، تدریج و تخلف، حرکت، کمّ و کیف، دخالت بشر و عناصر طبیعی جهان مبرّا است. تحقیق حاضر به روش تحلیلی و کتابخانه ای و تتبع در تفاسیر قرآن کریم به انجام رسیده¬است.
The purpose of this research is to explain in detail the concept of the world of order and its role in divine grace and manifestation and to examine its difference with the world of creation. The most commentators have considered the world of order as opposed to the world of material and including the world of separate purgatory and total abstractions, but from the perspective of many among the Muslim mystics, it is a matter of dignity that the world of names belongs to the worlds of creation (the world of matter, example, and intellect). Because the beings in all the created worlds exist in the dignity of the Nafadiyyah, while all the exegetes, including Allameh Tabataba'i, by interpreting the Qur'an according to the Qur'an, have considered the world of matter as opposed to the world of material and including the world of examples and abstract minds. From his point of view, there are two distinct orders in the world of creation; one is the system of creation and the other is the system of order. The system of creation means the world based on material symptoms and causes, but the system of order is a system that is devoid of material attributes and symptoms and only the will of God is its main cause. Therefore, it is the same system of abstracts. Each of these two has special characteristics, sometimes they combine them and consider them as one, and sometimes they look at these two worlds separately.
منابع و مآخذ
1) قرآن کریم.
2) آملی، سیدحیدر؛ 1380، المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تفسیر القرآن¬ المحکم،چ3، قم، مؤسسه نور علی نور.
3) ابن عربی، محی¬الدین، 1396،الفتوحات المکیه،تهران، انتشارات مولوی.
4) ابن عربی، محی¬الدین، 1370، فصوص الحکم، تهران، الزهراء.
5) ابن¬سینا، حسین بن عبدالله، 1375ش، الاشارات و التنبیهات،چ1، قم، البلاغه.
6) انصاری¬شیرازی، یحیی، 1387ش، دروس«شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری»، به کوشش: سیدرسول جعفری، قم، مؤسسه بوستان کتاب.
7) بلاغى، عبدالحجه، 1386ق، حجة التفاسیر و بلاغ الإكسیر، ترجمه محمد خواجوی ، چ1، قم، حكمت.
8) رودگر کوهپر، محمدجواد، 1397، مبانی و قواعد تفسیر قرآنی، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه فرهنگ معاصر.
9) سهروردی، یحیی بن حبش، 1375ش، مجم.عه مصنفات، چ2، تهران، مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی.
10) طباطبایی، محمدحسین، 1419ق، الرسائل التوحیدیة، بیروت، مؤسسه نعمان.
11) _____________، 1390ش، المیزان فی تفسیر القرآن، چ2، بیروت، مؤسسه اعلمی مطبوعات.
12) طبرسى، فضل بن حسن، 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،چ3، تهران، ناصر خسرو.
13) عاملی، ابراهیم، 1360ش، تفسیر عاملی، چ 1، تهران، کتابفروشی صدوق.
14) قرشى، سیدعلى¬اكبر، 1412ق، قاموس قرآن، چ 6، تهران، دارالكتب الإسلامیه.
15) قیصری، داود، 1416، مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم،ج1 قم، نشر انوار الهدی.
16) كاشانى، كمال¬الدین عبدالرزاق، 1385-1381ش، مصنفات ميرداماد،چ1، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
17) محقق طوسى، خواجه¬نصیرالدین، 1375ق، شرح الاشارات و التنبیهات، چ 1، قم، البلاغه.
18) مطهری، مرتضی، 1390ش، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا.
19) مكارم¬شیرازى، ناصر، 1371ش، تفسیر نمونه، چ 10، تهران، دارالكتب الإسلامیه.
20) ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، 1981م، الحكمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، چ3، بیروت، دار احیاء التراث.
