تأثیر تجارب عرفانی بر پارادوکس‌های غزلیات مولوی و حافظ شیرازی

محورهای موضوعی :

سارا قطعی ¹ , مریم زیبایی نژاد ² , مرتضی جعفری ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدشیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدشیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدشیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/02/12 تاریخ پذیرش : 1402/04/26 تاریخ انتشار : 1403/11/30

کلید واژه: پارادوکس, تجارب عرفانی, مولانا, حافظ, غزل.,

چکیده مقاله :

تأثیر عرفان اسلامی بر شاعران و نویسندگان باعث¬گردیده که آنان بتوانند با بهره‌گیری از امکانات زبانی و بیانی و استفاده از صور خیال، تجارب عرفانی را برجسته¬نمایند؛ یکی از آرایه‌های معنوی که مولوی و حافظ شیرازی برای این امر و انتقال مفاهیم پیچیدة عرفانی مورداستفاده قرارداده‌اند، پارادوکس است. در این تحقیق که به¬روش توصیفی - تحلیلی صورت¬گرفته¬است، نگارنده، تأثیر تجارب عرفانی بر پارادوکس‌های مولوی و حافظ شیرازی را بررسی¬کرده¬است؛ نتایج تحقیق حاکی از آن است که به¬نظر مولوی و حافظ، لفظ در انتقال معنا ناتوان است و تجارب عرفانی، برای نامحرمان درگاه معرفت الهی غیرقابل‌فهم و غیرقابل‌توصیف است؛ همین امر باعث¬گردیده که زبان، رمزی و پارادوکسی شود، همچنین این دو شاعر با بیان پارادوکسی، بر این نکته تأکیددارند که در متناقض‌نماها نه‌تنها تضادی وجودندارد، بلکه جمله و یا ترکیبات پارادوکسی، مفاهیم و تجربیات عرفانی را کامل و قابل‌فهم می‌نمایند.

چکیده انگلیسی:

The impact of Islamic mysticism on poets and writers has made them able to highlight mystical experiences by using linguistic and expressive possibilities and using imaginary images; Paradox is one of the spiritual arrays that Moulavi and Hafez Shirazi have used for this purpose and to convey complex mystical concepts.In this descriptive-analytical research, the author has investigated the effect of mystical experiences on Moulavi and Hafez paradoxes; The results obtained from this research indicate that according to Moulavi and Hafez, words are incapable of conveying meaning and mystical experiences are incomprehensible and indescribable for those who are not privy to the door of divine knowledge. This has caused the language to be coded and paradoxical, and these two poets, by expressing paradox, emphasize that not only is there no contradiction in contradictory images, but paradoxical sentences or combinations make mystical concepts and experiences complete and comprehensible.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
1-قرآن کریم
2-جامی، عبدالرحمان. (۱۳۷۹). بهارستان و رسائل. تصحیح اعلان¬خان افصح¬زاده. تهران: میراث مکتوب.
3-چناری، امیر. (۱۳۷۷). متناقض نمایی در شعر فارسی. چاپ اول. تهران: فرزان روز.
4-حافظ، شمس‌الدین محمد. ( ۱۳۸۴). دیوان حافظ. تصحیح قزوینی و غنی. چاپ دوم. تهران: اهورا.
5-دینانی، غلامحسین و فیضی، کریم. (۱۳۸۹). شعاع شمس. تهران: اطلاعات.
6-زیبایی¬نژاد، مریم. (۱۳۸۷). فرهنگ اصطلاحات استعاری عرفانی. شیراز: نوید.
7------------ (1387) نگرشی بر تحول بنیادی در تعبیرات و اصطلاحات استعاری از سبک خراسانی به عراقی، گوهر گویا، سال دوم، شماره 7، صص: 40- 72
8-سجادی، سیدجعفر. (۱۳۸۶). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ هشتم. تهران: طهوری.
9-سنایی¬غزنوی، ابو المجد مجدودبن آدم. (۱۳۴۱). دیوان اشعار. تصحیح مدرس رضوی، تهران: ابن سینا.
10-شبستری، محمود. (۱۳۹۰). گلشن راز. چاپ اول. تهران: انتشارات اهورا.
11-شفیعی¬کدکنی، محمدرضا. (۱۳۹۰). موسیقی شعر. چاپ چهارم. تهران: آگاه.
12- --------------- (۱۳۶۶). شاعر آینه‌ها. چاپ سوم. تهران: آگاه.
13-شیمل، آنه¬ماری. (1387). ابعاد عرفانی اسلام. ترجمه عبدالرحیم گواهی. چ6. تهران: فرهنگ اسلامی.
14-فروزان¬فر، بدیع‌الزمان. (۱۳۸۴). غزليات شمس. چاپ چهارم. تهران: تيرگان.
15-لاهیجی، شمس‌الدین محمد. (۱۳۹۰). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. چاپ نهم. تهران: زوار.
16-مغربی، شمس. (۱۳۵۸). دیوان کامل. تصحیح ابوطالب میرعابدینی. چاپ اول. تهران: زوار.
17-مولوی، جلال‌الدین محمد. (۱۳۶۹). مثنوی معنوی. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
18-_____________ (۱۳۸۴). کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: نشر علم.
مقالات
1-جاری، سمانه. (۱۳۹۹). «بررسی فنا و بقا از منظر سنایی بر مبنای سنت اول عرفانی». نشریه شعرپژوهی بوستان ادب علوم اجتماعی و انسانی، دوره 12، ش۴( پیاپی 46)، صص: ۶۵- ۹۰.
2-جمشیدیان، همایون و نوروز پور، لیلا. (۱۳۹۵). «بررسی مکاشفات عرفانی عطار در غزلیات بر اساس نظریه ویلیام جیمز». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. دوره ۱۲، ش ۴۳، صص ۱۱-۴۱.
3- حقی، علی و واحد احمدیان، سوری. (1392). «تجربه دینی و رابطه آن باتجربه عرفانی». فصلنامه پژوهش‌های فلسفی، کلامی. دوره 15، ش۲، صص ۳۸-۵۸.
4-رحیم‌پور، فروغ السادات و بیادار هنگامه. (۱۳۹۷). «چیستی تجربه عرفانی و چگونگی تحقق آن از منظر آندر هیل». مجله ادیان و عرفان زنجان. دوره 51. ش 2، صص،۲۲۹-۲۵۱.
5-رئوف، سیدحمیدرضا و حسن‌زاده، مهدی. (۱۳۹۶). «تجربه عرفانی مولانا از عناصر طبیعت و مظاهر فرهنگی». پژوهش‌نامة ادیان، دوره 11، ش22، صص ۱۰۸- ۱۲۵.
6-زیبائی¬نژاد، مریم و جوکار، نجف. (۱۳۸۷). «نگرشی بر تحول بنیادی تعبیرات و اصطلاحات استعاری از سبک خراسانی به سبک عراقی». مجله گوهر گویا. دوره 2، ش ۷، صص: ۴۰- ۷۴.
7-سلطانی، منظر و پورعظیمی، سعید. (۱۳۹۳). «بیان‌ناپذیری تجربه عرفانی با نظریه آرای مولانا در باب صورت و معنا». فصلنامه عرفانی و اسطوره شناختی. دوره ۱۰، ش ۳۴، صص: ۱۳۱-۱۵۹.
8-فخار نوغانی، وحیده. (۱۳۹۴). «بررسی معانی سفر آفاقی و دستاوردهای آن از منظر عرفای مسلمان‌». مجله عرفان اسلامی. دوره 11، شماره ۴۳، صص: ۱۲۱- ۱۴۱.
9- فلاح، نسرین و اسدپور، سارا. (۱۴۰۰). «عقلانیت انتقادی مقدمه‌ای بر معرفت شهودی حافظ». فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. دوره 9، ش ۱، صص:۲۶-55.
10-فنایی¬اشکوری، محمد.(۱۳۹۷). «تجربه¬عرفانی و شهودباطنی». ویژه‌نامه فلسفه عرفان. صص:۱۵۷- ۱۸۱
11-کریمی، امیر بانو و برج‌ساز، غفار. (۱۳۸۵). «تجربه عرفانی و بیان پارادوکسی». مجلة دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه تهران. دوره ۵۷، ش ۱۷۹، صص ۲۱- ۴۱.
12-گلی، احمد و بافکر، سردار. (۱۳۹۵). «شگردهای متناقض¬نمایی (پارادوکس) زیبایی‌شناختی». نشریه فنون ادبی. دوره ۸، ش ۲، صص 100-116.
13-مرتضایی، جواد. (۱۳۸۲). «ظرافت‌های بدیعی در شعر حافظ». نشریه دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی. ش ۱۴(پیاپی ۱۱)، صص: ۱۲۱- ۱۵۰.
14-مشعوفی، عباس. (۱۳۹۴). «بیان‌ناپذیری تجربه عرفانی». مجموعه مقالات دهمین همایش بین‌المللی زبان و ادب فارسی. صص: ۵۶۲- ۵۷۱.
15-منافی، سالار. (۱۳۸۴). «پژوهشی در مفهوم تجربه دینی و عرفانی». متن‌پژوهی¬ادبی. دورة ۸، ش ۲۳، صص: ۲۷- ۴۰.
16-وزیله، فرشید. (۱۳۸۶). «متناقض‌نما در غزلیات حافظ». نشریه کتاب ماه. دوره7، ش 7، صص 101-119.