قلمرو معرفت تشکیکی در فلسفه ملاصدرا

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

قدرت الله قربانی ¹ , زهره زارعی ²

1 - استاد گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 - دانش آموخته دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

تاریخ دریافت : 1404/02/10 تاریخ پذیرش : 1404/05/12 تاریخ انتشار : 1404/09/01

کلید واژه: وجود, معرفت, معرفت تشکیکی, امکان معرفت, مرزهای معرفت,

چکیده مقاله :

باتوجه به وجودی دانستن علم و برمبنای مسانخت وجود و معرفت در حکمت متعالیه، می­توان از تشکیک در وجود به تشکیک در معرفت، پل زد و براساس پذیرش تشکیک در معرفت، مسئله امکان معرفت و قلمرو معرفت تشکیکی صورت جدیدی می یابد. این پژوهش با هدف تعیین مرزها و حدود معرفت تشکیک­پذیر در پرتو وجود­انگاری معرفت، به تحلیل مسئله امکان و قلمرو معرفت اختصاص یافته ­است. در همین راستا یافته­های این پژوهش عبارتند از: امکان بحث از حقیقت وجود من­حیث­هو، امکان انتزاع مفاهیم متعدد از وجود واحد بسیط و مفاهیم بیشتر از وجودات شدیدتر، تبدیل ماهیت به مفهوم، و نفی تشکیک از مفاهیم بدلیل عدم تشکیک در ماهیات و ارجاع لوازم ماهیت به لوازم وجود ذهنی و عینی، اثبات وجود ذهنی و امکان طرح بحث حمل اولی ذاتی و شایع صناعی در حل مشکله وجود ذهنی، طرح بحث حمل حقیقت و رقیقت با قائل بودن به انحای وجود برای ماهیت و پذیرش وجود جمعی برای آن، امکان اثبات صحت قیاس اولویت، امکان استفاده از برهان لِم در فلسفه، عدم امکان علم بالکنه به مراتب دیگر وجود، اثبات موضوع واحد برای علوم و اثبات وجود واحد اصیل مشکک بعنوان موضوع فلسفه و کارکرد تشکیک در قید به قدر طاقت بشری در تعاریف فلسفه، تشکیکی دانستن انطباق کلی طبیعی بر افراد حسی و خیالی و عقلی آن و ... که امکان معرفت، بلکه مرزها و حدود معرفت شناسی صدرایی را باز می­نُمایاند.

چکیده انگلیسی:

Given the ontological understanding of knowledge and based on the parallelism between being and knowledge in Transcendent Wisdom (Hikmat al-Muta‘ālīyah) of Mulla Sadra, one can build a bridge from the Gradation (Tashkīk) in being to gradation in knowledge. Based on the acceptance of gradation in knowledge, the issue of the possibility of knowledge and the realm of gradational knowledge takes on a new form. This study aims to determine the boundaries and limits of gradable knowledge in light of the ontological nature of knowledge, focusing on the analysis of the possibility and scope of knowledge. The findings of this research are as follows: 1. the possibility of discussing the truth of being as such (Min ḥaythu huwa), 2. the possibility of abstracting multiple concepts from a simple unitary being and more concepts from more intense beings, 3. the transformation of quiddity (Mahīyah) into concept, 4. the negation of gradation from concepts due to the lack of gradation in quiddities, 5. and the referral of quiddity’s concomitants to the concomitants of both mental (Zehni) and external being. The study also establishes mental being and discusses the application of Primary Essential Predication (Haml Awwalī Dhātī) and Common Technical Predication (Haml Shāyi‘ Sinā‘ī) in resolving the issue of mental being. y.

منابع و مأخذ:


ابراهیمی¬دینانی، غلامحسین .(1376). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، جلد اول،چاپ اول ، تهران: طرح نو.
ابن¬تیمیّه، تقی¬الدین .(1971). درء¬تعارض¬العقل¬و¬النقل، تحقیق محمدرشاد سالم، جمهوریه العربیه المتحده، دارالکتب.
ابن¬سینا، حسین¬بن¬عبدالله .(1379). النجات من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش پژوه، چاپ دوم ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
همو .(1404ب). الشفاء(المنطق)، تصحيح سعيد زايد، جلد سوم، قم: مکتبه آيت الله المرعشی.
همو .(1400). رسائل ابن‌سينا، قم ، بیدار.
آشتیانی، مهدی .(1390). تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، جلد اول، قم: المؤتمر العلامه آشتیانی (ره). زهیر.
بنیانی، محمد و رحیمی، علی .(1396). «تأملی بر نحوه انتزاع کثیر از واحد و اتصاف واحد به کثیر»، نشریه فلسفه و کلام اسلامی، سال50، شماره 2، از صفحه 166-151.
جوادی¬آملی، عبدالله .(1372). شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه(بخش چهارم از جلد ششم)، چاپ اول ، تهران: انتشارات الزهراء.
همو، (1386). رحيق مختوم(شرح جلد اول و دوم اسفار)، تحقيق حميد پارسانيا، ده جلد، چاپ سوم ، قم: مرکز نشراسراء.
حکیم، محمدتقی .(بی تا). الاصول العامّه فی الفقه المقارن، چاپ دوم ، قم: مجمع جهانی اهل بیت.
خسروپناه، عبدالحسین .(1395). فلسفه شناخت، تحقیق و تدوین حسن پناهی آزاد، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها دفتر نشر معارف: مؤسسه حکمت نوین اسلامی.
سبزواری، هادی بن مهدی .(1369). شرح منظومه، جلد دوم، چاپ اول ، تهران: انتشارات ناب.
سوزنچی، حسین .(1389). وحدت وجود در حکمت متعالیه، جاپ اول ، تهران: نشر دانشگاه امام صادق.
سهروردی، شهاب¬الدين .(1375الف). مجموعه مصنفات شيخ اشراق(التلویحات)، جلد اول، چاپ دوم ،تصحيح و مقدمه هانری‌کربن، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگی.
شمس، منصور .(1387). آشنایی با معرفت شناسی، چاپ دوم ، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ.
شیرازی، محمدبن¬ابراهیم .(1341). عرشیه، ترجمه و تصحیح غلامحسین آهنی، اصفهان: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
همو .(1354). المبدا و المعاد، تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
همو .(1360). الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سیدجلال الدین آشتیانی، چاپ دوم ، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
همو .(1366). تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، جلد دوم، قم: بنیاد حکمت بیدار.
همو .(1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهين، تحقيق و تصحيح حامد ناجی اصفهانی، چاپ اول ،تهران: حکمت.
همو .(1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، نه جلد، چاپ دوم ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طباطبايی، محمدحسين .(بی تا). نهايه¬الحکمه، چاپ دوازدهم ، قم: المؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسين بقم.
علیزاده، بیوک .(1381). «مبانی نظریه اتحاد عاقل و معقول»، پژوهشنامه متین(فصلنامه علمی- پژوهشی امام خمینی و انقلاب اسلامی)، دوره 4، شماره 17، از صفحه 148-123.
فارابی، ابونصر.(1405). الجمع بین رأی الحکیمین، چاپ دوم ، تهران: الزهراء.
قربانی، زهره و امامی جمعه، مهدی .(1392). «انقلاب صدرائی در ذهن‌شناسی و طرح نوینی در معرفت‌شناسی»، نشریه حکمت اسراء، سال 5، شماره 2، صفحه 96-73.
کاپلستون، فردریک چارلز .(1388). تاریخ فلسفه: یونان و روم، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، جلد اول، چاپ ششم ، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، سروش.
کندی، یعقوب بن اسحاق .(1978). رسائل الکندی الفلسفیه، تحقیق محمدعبدالهادی ابو ریده، مصر: دارالفکر العربی.
مصباح¬یزدی، محمدتقی و فیاضی، غلامرضا .(1378). «حقیقت علم- میزگرد»، نشریه قبسات، دوره۴، شماره۱۲، از صفحه 53-2.
مصباح¬یزدی، محمدتقی .(1375). شرح جلد هشتم اسفار الاربعه، جلد اول، تحقیق و نگارش محمد سعیدی مهر، قم: مؤسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مظفر، محمدرضا .(1384). منطق، ترجمه و اضافات علی شیروانی، جلد اول، چاپ شانزدهم ، انتشارات دارالعلم.
معلمی، حسن .(1387). نگاهی به معرفت شناسی در فلسفه اسلامی، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
وفائیان، محمدحسین .(1395پ).«تبیین آثار تشکیک پذیری معرفت در حکمت متعالیه در گستره تعریف فلسفه»، نظریه صدق و زبانشناسی، فصلنامه علمی پژوهشی تاملات فلسفی، سال6، شماره 17، از صفحه 240-219.
همو .(1395ت). «تبیین معرفت تشکیکی برپایه وجودانگاری معرفت در حکمت متعالیه»، فصلنامه علمی پژوهشی اندیشه دینی شیراز، دوره 16، شماره2(پیاپی59)، از صفحه 144-129.
وفائیان، محمدحسین و ابراهیمی، حسن .(1393). «امکان انتزاع مفاهیم کثیر از حیثیت واحد در مسئله توحید صفات از دیدگاه صدرالمتألهین»، نشریه فلسفه و کلام اسلامی، سال47، شماره1، از صفحه 160-147.
Audi, Robert, (2003). Epistemology: A Contemporary Introduction to the Theory of Knowledge, Rutledge, London, Second Edition.
Chisholm, Roderick M., (1989). Theory of knowledge, prentice- Hall International Editions, New Jersey, Third Edition.
Pojman, Louis Paul, (2000). What Can We Know? : An introduction to the Theory of Knowledge, Engage learning, 2nd edition.