مطالعه تطبیقی الگوهای آینده نگاری بکارگرفته شده در مطالعات مدیریت بحران در جهان

محورهای موضوعی : آینده پژوهی

اردشیر سیاح مفضلی ¹ (عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی )گروه پژوهشی آینده پژوهی( و دانشجوی دکتری آینده پژوهی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی)
کتایون جهانگیری ² (دانشیار دانشکده سلامت ایمنی و محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران (نویسنده مسوول))
محمد رحیم عیوضی ³ (استاد گروه آینده پژوهی دانشگاه امام خمینی )ره(، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/03/05 تاریخ پذیرش : 1394/05/11 تاریخ انتشار : 1396/11/01

کلید واژه: آینده‌نگاری- مدیریت بحران- آین,

چکیده مقاله :

توجه به آینده و تغییرات روز افزون آن به عنوان یکی از اساسی‌ترین ضرورت‌های هر سیستم مدیریت بحران محسوب می‌شود و شناخت مناسب آینده مزیت‌ها و توانمندی‌های مدیریت بحران را ارتقاء خواهد داد. با توجه به رشد فزاینده وقوع سوانح در جهان و افزایش قابل توجه خسارات و تلفات ناشی از سوانح و از سوی دیگر تغییرات روز افزون محیط، رویکردهای سنتی و واکنشی مدیریت بحران تبعات مناسبی را در پی نخواهند داشت. از این رو گرایش‌های مختلفی به سمت نگاه نظام‌مند و دقیق به سمت آینده با استفاده از روش‌ها و ابزارهای علمی و مستدل شکل گرفته است که در آن میان علم آینده‌پژوهی که بیش از هفتاد سال است در کشورهای مختلف جهان به توسعه رویکردها، نظریه‌ها و ابزارهای مختلف شناخت آینده پرداخته است، یکی از تمرکز‌های اصلی خود را به آمادگی در برابر بحران‌ها و پیشگیری از وقایعی که باعث غافلگیری در آینده خواهد شد، معطوف کرده است. از سویی دیگر مجموعه مفاهیم و الگوهای آینده‌نگاری برای اجرای نظام‌مند، نیازمند استفاده از قالب‌ها و الگوهای اجرایی هستند. از دهه 1990 میلادی این الگوها که در جهان با رویکردهای مختلفی به کار گرفته شده است و از حالت تصادفی به حالت نظام‌مند تغییر شکل داده‌اند. هدف اصلی این مقاله شناسایی چگونگی طبقه‌بندی الگوهای موجود آینده‌نگاری در مدیریت بحران در جهان در یک دهه گذشته است. در این راستا، الگوهای شاخص در حوزه آینده‌نگاری مدیریت بحران در جهان شناسایی و بصورت تطبیقی با یکدیگر مقایسه شده‌اند. روش‌شناسی استفاده شده در این مقاله از حیث جمع آوری داده‌ها کتابخانه‌ای اسنادی است و رویکرد حاکم بر این مطالعه کیفی است و از حیث تجزیه و تحلیل اطلاعات از نوع تطبیقی است. این پژوهش از نظر جهت‌گیری‌های پژوهش از نوع کاربردی است چرا که به بررسی الگوهای اجرایی آینده‌نگاری مدیریت بحران در جهان پرداخته و در صدد ارائه طبقه‌بندی ویژه‌ای جهت شفاف‌سازی کاربرد الگوهای آینده‌نگاری در مدیریت بحران است. در این مقاله تعداد نه الگوی آینده‌نگاری در مدیریت بحران که چیدمان و رویکرد قابل توجهی داشته‌اند شناسایی و به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. هر یک از این مدل‌ها بیانگر نوعی طرز تفکر، نگاه به آینده، برنامه‌ریزی و پیش‌تدبیری در خصوص آن است. نتایج حاصل از این مطالعه در قالب جداول تطبیقی متناظر با الگوها بررسی و ارائه شده است. این نتایج بیانگر این موضوع است که الگوهای آینده‌نگاری در مدیریت بحران روند تکاملی را طی کرده‌اند و با وقفه زمانی نسبت به آینده‌نگاری فناوری، همان مسیر را طی کرده‌اند. در این خصوص استفاده از روش‌های آینده‌پژوهی به صورت مجزا، استفاده از رویکردهای مختلف و استفاده از آینده‌نگاری استراتژیک در مدیریت بحران از جمله الگوهای مختلفی است که در جهان استفاده می‌شود. در این مقاله سعی شده تا زمینه‌ای فراهم شود تا رویکردها و الگوهای آینده‌نگاری در مدیریت بحران تبیین شوند و تا چارچوب کاربردی جهت استفاده هر چه بهتر از رویکرد آینده‌نگاری در مدیریت بحران تهیه شود.

چکیده انگلیسی:

Identifying the future is one of the main concerns of disaster managers to properly prepare for future circumstances and prevention of events that caused surprises. In this regards, foresight methodologies is provided a systematic set of concepts and patterns to ensures the accuracy of outcomes of futures studies. Despite various efforts in developing foresight patterns in disaster management, the patterns have diversity in forms and contents. The main objective of this paper is to identify how these patterns classified globally in the past decade. In this regard, the famous patterns of disaster management foresight gathered and they are compared with each other. The methodology used in this paper in terms of data collection and literature review is qualitative. This research has an applied research orientation and seeks to provide a specific classification to clarify the application of foresight patterns in disaster management. In this article nine foresight pattern in disaster management were identified and studied comparatively. The results of this study in shown in comparative tables. These results signify that there will be a great evolution in foresight patterns in disaster management by a delays according to the Technology Foresight previous path, it is going the same path now. In this regard, using futures studies tools discretely, using variety of approaches and applying strategic foresight in disaster management just denote that there are no axis methods in this field identified yet.