تأثیر جنگ‌های مرزی شاه عباس اول صفوی بر پراکندگی بازرگانان در ایران

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

اصغر رحمتی ¹ , محسن رحمتی ² , جهانبخش ثواقب ³

1 - گروه آموزشی تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان
2 - گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان
3 - عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه لرستان

تاریخ دریافت : 1399/06/01 تاریخ پذیرش : 1399/09/08 تاریخ انتشار : 1399/09/20

کلید واژه: اوزبکان, پرتغالی‌ها, تجارت دوره صفوی, جنگ‌های مرزی, شاه‌عباس صفوی, عثمانی,

چکیده مقاله :

جنگ ها از عوامل مؤثر بر ایجاد یا تغییر مسیرهای تجاری اند. در عهد شاه عباس اول صفوی (حک. 996- 1038هـ)، جنگ با عثمانی، اوزبکان و پرتغالی ها عاملی تأثیرگذار بر پراکندگی بازرگانان بود. این جنگ ها باعث شد که مسیر تجاری شمال به جنوب ایران اهمیت بیشتری پیدا کند و بازرگانان نیز در شهرهایی اجتماع کنند که در این مسیر قرار داشت. در این پژوهش به روش مطالعه کتابخانه ای و شیوه توصیفی تحلیلی، به دنبال پاسخ به این پرسش ایم که جنگ های مرزی شاه عباس صفوی چه تأثیراتی بر پراکندگی بازرگانان در ایران عصر صفویه داشته است؟ یافته پژوهش نشان می دهد که این جنگ ها سبب شد تا مسیرهای تجاری تغییر کند و بیشترین تمرکز بر مسیر شمالی- جنوبی قلمرو صفویه باشد و بازرگانان متناسب با این تغییر مسیر، دچار پراکندگی منظمی در شهرهایی شوند که در کنار این مسیر قرار داشت.

چکیده انگلیسی:

Wars are one of the most important factors in creating and changing trade routes. During the Shāh Abbās Safavid era, the war with the Ottomans, Uzbeks and Portuguese influenced the dispersal of merchants. Those wars made the trade route, from north to south of Iran, more important and merchants gather in the cities along the way. In this study, by library study and descriptive-analytical method, we seek to answer the questions such as what effect did the wars have on the dispersal of merchants in Safavid Irān? Research shows that these wars have changed trade routes and the greatest focus should be on the north-south route of the Safavid territory where the traders in accordance with this change of direction, regularly dispersed in the cities that were next to this route

منابع و مأخذ:

آذربیگدلی، لطفعلی­بیگ، آتشکده آذر، مقدمه و تعلیقات جعفر شهیدی، تهران، کتاب، 1337ش.

ابن بطوطه، محمد بن عبدالله، سفرنامه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، آگه، 1376ش.

اسفزاری، معین­الدین محمد الزمچی، روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تصحیح محمد کاظم امام، تهران، دانشگاه تهران، 1338ش.

اشترویس، یوهان، سفرنامه، ترجمه ساسان طهماسبی، قم، مجمع ذخایر اسلامی، 1396ش.

افشار، ایرج، کاروانسراهای اصفهان در دوره صفوی، میراث اسلامی ایران، دفتر پنجم، قم، کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی، 1376ش.

افوشته­ای نطنزی، محمودبن هدایت­الله، نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار، به اهتمام احسان اشراقی، تهران، علمی و فرهنگی، 1373ش.

اولئاریوس، آدام، سفرنامه اولئاریوس، ترجمه حسین کردبچه، تهران، کتاب برای همه، 1369ش.

اینالجیق، خلیل، امپراتوری عثمانی (عصر متقدم 1300 تا 1600)، ترجمه کیومرث قرقلو، تهران، بصیرت، 1394ش.

ایواغلی، حیدربن ابوالقاسم، مجمع­الانشاء=جامعه مراسلات اولوالالباب، نسخه خطی شماره 1071، تهران، کتابخانه ملی.

باستانی پاریزی، محمدابراهیم، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران، صفی­علیشاه، 1362ش.

بلیک، استفان پی، نصف جهان معماری اجتماعی اصفهان، ترجمه محمد احمدی­نژاد، اصفهان، خاک، 1381ش.

بیات، اروج­بیگ، دون ژوان ایرانی، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1338ش.

تاورنیه، ژان باتیست، سفرنامه، ترجمه ابوتراب نوری، تصحیح حمید شیرانی، اصفهان، انتشارات سنائی، 1336ش.

تتوی، قاضی احمد، قزوینی، آصف­خان، تاریخ الفی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، علمی و فرهنگی، 1382ش.

ترکمان، اسکندربیگ، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، 1382ش.

همو، تاریخ عالم­آرای عباسی، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب، 1377ش.

ثواقب، جهانبخش، لعبت­فرد، احمد، «واکاوی رویارویی­های مذهبی صفوی و عثمانی در قفقاز (930 تا 1038ق/1523 تا 1629م)»، پژوهش­های تاریخی، سال نهم، شماره4، 1396ش.

ثواقب، جهانبخش، لعبت­فرد، احمد، «عوامل اقتصادی تنش میان صفویه و عثمانی در قفقاز و پیامدهای آن (930-1038ق/1523-1629م)»، پژوهش­نامه تاریخ اسلام، سال هفتم، ش 27، 1396ش.

جملى کاررى، جووانى فرانچسکو، سفرنامه کاررى، ترجمه عباس نخجوانى و عبدالعلى کارنگ، تبریز، اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی، 1348ش.

جنابدی، میرزابیگ، روضه­الصفویه، به­کوشش غلامرضا طباطبایی­مجد، تهران، موقوفات محمود افشار، 1378ش.

حسن، هادی، سرگذشت کشتی­رانی ایرانیان، ترجمه امید اقتداری، تصحیح احمد اقتداری، مشهد، آستان قدس رضوی، 1371ش.

حسینی استرآبادی، حسین­بن­مرتضی، از شیخ صفی تا شاه صفی (تاریخ سلطانی)، به کوشش احسان اشراقی، تهران، علمی، 1366ش.

حسینی قمی احمدبن شرف­الدین حسین، خلاصة ­التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران، 1383ش.

خنجی، فضل­الله­بن روزبهان، مهمان نامه بخارا، تصحیح منوچهر ستوده، تهران، علمی فرهنگی، 1384ش.

همو، تاریخ عالم آرای امینی، تصحیح محمداکبر عشیق، تهران، میراٍث مکتوب، 1382ش.

خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین حسینى، تاریخ حبیب­السیر، با مقدمه جلا­الدین همائی، تهران، خیام، 1333ش.

دلاواله، پیترو، سفرنامه، ترجمه شعاع­الدین شفا، تهران، علمی و فرهنگی، 1384ش.

دوغلات، میرزامحمدحیدر، تاریخ رشیدی، تصحیح عباسقلی غفاری­فرد، تهران، میراث مکتوب، 1383ش.

روملو، حسن­بیگ، احسن­التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر، 1384ش.

سانسون، سفرنامه سانسون (وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی)، به­اهتمام تقی تفصلی، تهران، ابن­سینا، 1376ش.

سفرنامه­های انگلیسی­ها در ایران، ترجمه ساسان طهماسبی، قم، مجمع ذخایر اسلامی، 1396ش.

سفرنامه­های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران، خوارزمی، 1381ش.

شاردن، سفرنامه، ترجمه اقبال یغمایی، تهران، توس، 1374ش.

شوستر والسر، سیبیلا، ایران صفوی از دیدگاه سفرنامه­های اروپاییان، ترجمه غلامرضا ورهرام، تهران، امیرکبیر، 1364ش.

شیرازی نویدی، عبدی­بیگ، تکملة ­الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نی، 1369ش.

فریر، رانلد، «تجارت در دوره صفویه» در: تاریخ ایران دوره صفویه: پژوهش کمبریج، ترجمه یعقوب آژند، تهران، جامی، 1388ش.

فریدون­بیگ، احمد فریدون توقیعی، منشآت ­السلاطین، استانبول، بی­نا، 1274ﻫ.

فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه­عباس اول، تهران، علمی، 1369ش.

فن دریابل، ژرژ تکتاندر، ایترپرسیکوم، ترجمه محمود تفضلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1351ش.

فیگوئروا، دن­گارسیا دسیلوا، سفرنامه دن­گارسیا دسیلوا فیگوئروا: سفیر اسپانیا در دربار شاه­عباس اول. ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران، نو، 1363ش.

قزوینی، میرزاطاهروحید، تاریخ جهان آرای عباسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.

قطغان، محمدیار­بن عرب، مسخرالبلاد (تاریخ شیبانیان)، تصحیح نادره جلالی، تهران، نشر میراث مکتوب، 1385ش.

قمی، قاضی احمدبن حسین، خلاصة ­التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران، 1359ش.

کاتف، فدت آفانس یویچ، سفرنامه کاتف، ترجمه محمدصادق همایونفرد، تهران، کتابخانه ملی ایران، 1356ش.

کمپفر، انگلبرت، سفرنامه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، 1363ش.

کاستلیانو، اسناد روابط تاریخی ایران و پرتغال (1500- 1758)، ترجمه مهدی آقامحمد زنجانی، تهران، مرکز اسناد و خدمات پژوهش، 1382ش.

گرس، ایوان، سفیر زیبا، سفرنامه فرستاده فرانسه در دربار شاه سلطان حسین، ترجمه علی­اصغر سعیدی، تهران، تهران، 1370ش.

گروسه، رنه، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، تهران، علمی و فرهنگی، 1368ش.

لاکهارت، لارنس، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ترجمه مصطفی­قلی عماد، تهران، مروارید، 1368ش.

مارکوپولو، سفرنامه، ترجمه منصور سجادی، تهران، گویش، 1363ش.

متی، رودلف پ.، اقتصاد و سیاست خارجی عصر صفوی، ترجمه حسن زندیه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش.

مستوفی بافقی، محمدمفید، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1338ش.

مستوفی قزوینی، حمدالله، نزهة القلوب، تصحیح گای لسترنج، تهران، ارمغان، 1362ش.

منجم، ملاجلال­الدین، تاریخ عباسی (روزنامه ملاجلال)، به کوشش سیف­الله وحیدنیا، تهران، وحید، 1366ش.

منشی، محمدیوسف، تذکره مقیم­خانی، مقدمه، تصحیح و تحقیق فرشته صرافان، تهران، میراث مکتوب، 1380ش.

نامه­های شگفت­انگیز (کشیشان فرانسوی در دوران صفویه و افشاری)، ترجمه بهرام فره­وشی، تهران، مؤسسه علمی اندیشه جوان، 1370ش.

نوایی، عبدالحسین، شاه­طهماسب صفوی (مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت­های تفصیلی)، تهران، ارغوان، 1368ش.

نیبور، کارستن، سفرنامه کارستن نیبور، ترجمه پرویز رجبی، تهران، توکا، 1354ش.

واله قزوینی، محمدیوسف، خلدبرین، ایران در روزگار شاه صفی و شاه­عباس دوم، به کوشش محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382ش.

ویلسون، آرنولد، مجموعه وقایع تاریخی و گزارش نظامی خلیج فارس از قدیم­ترین ازمنه تا اوایل قرن بیستم، ترجمه محمد سعیدی، تهران، فرهمند، 1310ش.

همایون، غلامعلی، اسناد مصور اروپاییان از ایران از اوایل قرون وسطی تا اواخر قرن هجدهم، تهران، دانشگاه تهران، 1348ش.

Afshar, Iraj, Kārwānsarā- hā- yi Iṣfahān Dar Dawra- yi Ṣafawī, Mīrāth- i Islāmī- yi Iran, Daftar- i Panjum, Qom, Ayatollah Marashi Najafi Library, 1376/1997.

Afūshta - iy Naṭanzī, Maḥmūd  Hidāyat al- Allāh, Nuqāwat al- Āthār Fī Dhīkr-al Akhyār, Revised by Ehsan Eshraqi, Tehran, ʿIlmī wa Farhangī, 1373/1994.

Azar Bigdeli, Lotf-Ali Beg, Ātash- Kada- yi Ādhar, Revised by Jafar Shahidi, Tehran, Kitāb, 1337/1958.

Bastani Parizi, Mohammad Ebrahim, Siyāsat wa Iqtiṣād- i ʿAṣr- i Ṣafawī, Tehran, Safi Alishah, 1362/1983.

Bayāt, Uruch Beg, Don Juan of Persia, Trans. Masoud Rajab Nia,Teharn, Bungāh- i Tarjuma wa Nashr- i Kitāb, 1338/1959.

Blake, Stephen P., Half the World: The Social Architecture of Safavid Isfahan, Trans. Mohammad Ahmadi Nejad, Isfahan, Khāk, 1381/2002.

Calouste, Asnād- i Rawābiṭ- i Tārīkh- yi Iran wa Portugal( 1758- 1500), Trans. Mehdi Agha Mohammad Zanjani, Tehran, Markaz- i Asnād wa Khadamāt- i Pazhūhish, 1382/2003.

Chardin, Jean, Safar Nāma, Trans. Eghbal Yaghmayee, Tehran, Tūs, 1374/1995.

Della Valle, Pietro, Safar Nāma, Trans. Shojaeddin Shafa, Tehran, ʿIlmī wa Farhangī, 1384/2005.

Dūghlāt, Mīrzā Muḥammad Ḥaydar, Tārīkh- i Rashīdī, Revised by Abbasgholi Ghafari Fard, Tehran, Mīrāth Maktūb, 1383/2004.

Falsafi, Nasrollah, Zindigānī- yi Shāh ʿAbbās- i Awwal, Tehran, ʿIlmī, 1369/1990.

Fereydon Beg, Ahmad Fereydon, Munshaʾāt al- Salāṭīn, İstanbul, (Und.), 1274 AH/1857.

Ferrier, Ronald, "Tijārat dar Dawra- yi Ṣafawiyya", (Tārīkh- i Iran Dawra- yi Ṣafawiyya: Pazhūhish- i Cambridge), Trans. Yaghoub Azhand, Jāmī, 1388/2009.

Figueroa, Don García de Silva, Safarnāma_yi Don García de Silva Figueroa(Ambassade de D. Garcias de Silva Figueroa en Perse(, Trans.Gholamreza Samiei, Tehran, Nū, 1363/1984.

Gemelli Careri, Giovanni Francesco, Safar Nāma- yi Careri, Trans. Abbas Nakhjavani & Abdol Ali Karang, Tabriz, Idāra- yi Kul- i Farhang wa Hunar- i Adharbāyijān- i Sharqī (East Azerbaijan), 1348/1969.

Gres, yvonne, La Belle Brelandiere, Ambassadeur en Perse, Trans. Ali Asghar Saeedi, Tehran, Intishārāt- i Tehran, 1370/1991.

Grousset, René, Impirātūrī- yi Ṣaḥrā- Nawardān, Trans. Abdolhossein Meikadeh, Tehran, ʿIlmī Farhangī, 1368/1989.

Hasan, Hadi, Sargudhasht- i Kishtī- Rānī- yi Iranian, Trans. Omid Eghtedari, Revised by Ahmad Eghtedari, Mashhad, Astan Quds Razavi, 1371/1992.

Ḥusaynī Astarābādī, Ḥusayn b. Murtiḍā, Az Shaykh Ṣafī tā Shāh Ṣafī (Tārīkh- i Sulṭānī), Revised by Ehsan Eshraqi, Tehran, ʿIlmī, 1366/1987.

Ḥusaynī Qummī, Aḥmad b. Sharaf al- Dīn Ḥusayn, Khulāṣat al- Tawārīkh, Revised by Ehsan Eshraqi, Tehran, University of Tehran, 1383/2004.

Homayoon, Gholamali, Asnād- i Muṣawwar Urūpaiyyān (Europe) az Iran Az Awāyil Qurūn- i Wusṭā tā Awākhir- i Qarn- i Hijdahum, Tehran, University of Tehran, 1348/1969.

Ibn Baṭūṭa, Muḥammad b. ʿAbdullāh, Safar- Nāma, Vol. 2, Trans. Mohammad Ali Movahed, Tehran. Āgāh, 1376/1997.

Isfazārī, Muʿīn al- Dīn Muḥammad al- Zamačī, Rawḍāt al- Djannāt Fī Awṣāf Madīna Harāt, Revised by Mohammad Kazem Imam, Tehran, Tehran Univercity Press, 1338/1959.

Inaljik, Khalil, Impirātūrī- yi ʿUthmānī (Ottoman Empire)(ʿAṣr- i Mutaqaddim 1300 tā 1600), Trans. Kioumars Ghereghlou, Tehran, Baṣīrat, 1394/2015.

Ivoghlī, Ḥaydar b. Abū ʾl-Qāsim, Majmaʿ al- Inshāʾ, Manuscript, No. 1071, Tehran, National Library of Iran.

Junābudī, Mīrzā Beg, Rawḍat al- Ṣafawiyya, Revised by Gholamreza Tabatabai Majd, Tehran, Dr. Afshar's Endowment Foundation, 1999/1378.

Kaempfer, Engelbert, Safar- Nāma (Am Hofe des persischen Grosskönigs (1684-85), Das erste Buch der Amoenitates Exoticae), Trans. Keykavous Jahandari, Tehran, Khwārazmī, 1363/1984.

Katof, Fedot Afanas Yevic, Safar Nāma- yi Katof, Trans. Mohammad Sadegh Homayounfard, Tehran, National Library of Iran, 1356/1977.

Khwāndamīr, Ghiyāth al- Dīn b. Humām al- Dīn Ḥusaynī, Ḥabīb al- Siyar, Revised by Jalaluddin Homaei, Tehran, Khayyām, 1333/1954.

Khunjī, Faḍl al- Allāh b. Rūzbahān, Mihmān- Nāma- yi Bukhārā, Revised by Manouchehr Sotoudeh, Tehran, ʿIlmī Farhangī, 1384/2005.

Khunjī, Faḍl al- Allāh b. Rūzbahān, Tārīkh- i ʿĀlam Ārā- yi Amīnī, Revised by Muḥammad Akbar ʿAshīq, Tehran, Mīrāth- i Maktūb, 1382/2003.

Lockhart, Lawrence, Inqirāḍ- i Silsila- yi Ṣafawiyya wa Ayyām - i Istīlā- yi Afāghina Dar Iran, Trans. Mostafa Gholi Imad, Tehran, Murwārīd, 1368/1989.

Matthee, Rudolph P., The Foreign Economy & Policy of Safavid Era, Trans. Hasan Zandiyeh, Qom, Research Institute of Hawzeh and University, 1387/2008.

Mostofi Bafgi, Mohammad Mofid, Jāmiʿ Mufīdī, Revised by Iraj Afshar, Tehran, Asāṭīr, 1338/1959.

Munajjim, Mullā Jalāl al- Dīn, Tārīkh- i ʿAbbāsī (Rūznāma- yi Mullā Jalāl), Revised by Seifollah Vahid Nia, Tehran, Waḥīd, 1366/1987.

Munshī, Muḥammad Yūsuf, Tadhkira- yi Muqīm-Khānī, Revised by Fereshteh Sarafan, Teharn, Mīrāth Maktūb, 1380/2001.

Mustawfī Qazwīnī, Ḥamd Allāh, Nuzhat al- Ḳulūb, Revised by Guy Le Strange, Tehran, Armaghān, 1362/1983.

Nāma- hā- yi Shigift- Angīz (Kishīshān- i Farānsawī (France) Dar Dawrān- i Ṣafawiyya wa Afshāriyya)(Levant lettres edifiantes et curieuses ecrites des missions etrangeres), Trans. Bahram Farahvashi, Tehran, Mawʾasissa- yi ʿIlmiī- yi Andīsha- yi Jawān, 1370/1991.

Navaei, Abdolhossein, Shāh Ṭahmāsb Ṣafawī (Majmūʿa- yi Asnād wa Mukātibāt- i Tārīkhī Hamrāḥ bā Yaddāsht- hā- yi Tafṣīlī), Tehran, Arghawān, 1368/1989.

Niebuhr, Carsten, Safar Nāma- yi Carsten Niebuhr, Trans. Parviz Rajabi, Tehran, Tūkā, 1354/1975.

Olearius، Adam, Safar Nāma- yi Olearius, Trans. Hossein Kordbache, Tehran, Kitāb Barāy- i Hama, 1369/1990.

Polo, Marco, Safar Nāma, Trans. Mansour Sajjadi, Tehran, Gūyish, 1363/1984.

Qazwīnī, Mīrzā Ṭāhir Waḥīd, Tārīkh- i Jahan Ārā- yi ʿAbbāsī, Tehran, Institute for Humanities and Cultural Studies, 1383/2004.

Qaṭaghān, Muḥammadyār b. ʿArab, Musakhkhar al- Bilād(Tārīkh- i Shaybāniyyān), Revised by Nadereh Jalali, Tehran, Nashr- i Mīrāth- i Maktūb, 1385/ 2006.

Qummī, Qāḍī Aḥmad b. Ḥusayn, Khulāṣat al- Tawārīkh, Revised by Ehsan Eshraqi, Tehran, University of Tehran, 1359/1980.

Rūmlū, Ḥasan Beg, Aḥsan al- Tawārīkh, Revised by Abdolhossein Navaei, Tehran, Asāṭīr, 1384/2005.

Safar Nāma- Hā- yi Ingilīsī- Hā(English) dar Iran, Trans. Sasan Tahmasebi, Qom, Majmaʿ- i Dhakhār- i Islāmī, 1396/2017.

Safar Nāma- Hā- yi Winīziyyān (Venice) Dar Iran, Trans. Manochehr Amiri, Tehran, Khwārazmī, 1381/2002.

Sanson, Safar-nāma- yi Sanson, Waḍʿ- i Kishwar- i Shāhanshāh- i Iran Dar Zamān- i Shāh Sulaymān- i Safawī), Trans. Taqi Tafazzoli, Tehran, Ibn Sīnā, 1376/1997.

Savagheb, Jahanbakhsh, Lobatfard, Ahmad, "Analysis of the Safavid and Ottoman’s Religious Conflicts in the Caucasus (1524-1629)", Journal of Historical Researches, Vol. 9, Issue 4, 1396/2017.

Savagheb, Jahanbakhsh, Lobatfard, Ahmad, "The Economic Factors of the Safavid-Ottoman Conflicts in the Caucasus and its Consequences (1523-1629)", Quarterly Research Journal of Islamic History, Vol.1, Issue 27, 1396/2017.

Schuster-‎‎walser, Sibylla, Iran- i Ṣafawī az Dīdgāh- i Safar Nāma- yi Urūpaiyyān (Europe), Trans. Gholamreza Varahram, Tehran, Amīrkabīr, 1364/1985.

Shirazi Navidi, Abdi Beg, Tikmalat al- Akhbār, Revised by Abdolhossein Navaei, Tehran, Niy, 1369/1990.

Strauss, Johann, Safar- Nāma, Trans. Sasan Tahmasebi, Qom, Majmaʿ Dhakhāyir Islāmī, 1396/ 2017.

Tavernier, Jean-Baptiste, Safar Nāma, Trans. Aboutorab Nouri, Revised by Hamid Shirani, Isfahan, Intishārāt- i Sanāʾī, 1336/1957.

Tatawī, Ḳāḍī Aḥmad, Qazwīnī, Āṣif Khan, Tāʾrīkh-i Alfī, Vol. 8, Revised by Gholamreza Tabatabai Majd, Tehran, ʿIlmī wa Farhangī, 1382/2003.

Turkoman, Iskandar Beg, Tārīkh-i ʿĀlam- ārā-yi ʿAbbāsī, Vol. 1&2&3, Revised by Iraj Afshar, Tehran, Amīr Kabīr, 1382/2003.

Turkoman, Iskandar Beg, Tārīkh-i ʿĀlam- ārā-yi ʿAbbāsī,  Revised by Mohammad Ismail Rezvani, Tehran, Dunyā- yi Kitāb, 1377/1998.

Valeh Qazvini, Mohammad Yousef, Khuld- i Barīn (Iran Dar Rūzigār- i Shāh Ṣafī wa Shāh ʿAbbās- i Duwwum, Revised by Mohammad Reza Nasiri, Tehran, Anjuman- i Āthār wa Mafākhir- i Farhangī, 1382/2003.

von der Jabel, Georges Tectander, Iter Persicum, Trans. Mahmoud Tafazolli, Tehran, Bunyād- i Farhang- i Iran, 1351/1972.

Wilson, Arnold, Majmūʿa- yi Waḳāyiʿ Tārīkhī wa Guzārish- i Niẓāmī- yi Khalīj- i Fārs (Persian Gulf) az Qadīm- tarīn Azmina tā Awāyil Qarn- i Bistum, Trans. Mohammad Saeedi, Tehran, Farahmand, 1310/1931.