ارائه مدل آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال زایی پایدار در دانشگاه های آزاد اسلامی شهر تهران

محورهای موضوعی : کارآفرینی

ثنا عبدالعلی ¹

1 - مدیریت آموزشی دانشگاه تهران شمال

تاریخ دریافت : 1402/08/19 تاریخ پذیرش : 1403/07/29 تاریخ انتشار : 1403/07/29

کلید واژه: آموزش کارآفرینانه, اشتغال زایی پایدار, دانشگاه‌های آزاد اسلامی,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف ارائه مدل آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال زایی پایدار در دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران انجام شد. روش پژوهش برحسب هدف، بنیادی -کاربردی برحسب نوع داده، آمیخته (کیفی-کمی) از نوع اکتشافی و برحسب روش گردآوری داده‌ها در بخش کیفی تحلیل مضمون و در بخش کمی توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری در بخش کیفی شامل، اساتید دانشگاه و مسئولین با سابقه در در دانشگاه‌های آزاد بودند که از روش نمونه گیری غیر تصادفی از نوع هدفمند برای انتخاب نمونه ها استفاده شد و تعداد 19 نفر انتخاب شدند. در بخش کمی، نیز، کلیه اعضای هیئت علمی دانشگاه های آزاد شهر تهران بودند. تعیین حجم نمونه با استفاده از روش تحقیق همبستگی از نوع مدل معادلات ساختاری انجام شد و 272 آزمودنی به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای مرحله ای بود. برای جمع‌آوری اطلاعات از ابزار مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته و پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. روایی و پایایی ابزارها سنجش و تایید گردید. روش تحلیل داده‌ها در بخش کیفی کدگذاری نظری برگرفته از روش تحلیل مضمون بود. در بخش کمی آزمون‌هایی نظیر آزمون تی تک نمونه‌ای، فرایند تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل عاملی تأییدی بود. نتایج نشان دادند که ابعاد آموزش کارآفرینانه در دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران شامل هدف و روش بودند. همچنین، ابعاد اشتغال زایی پایدار شامل ابعاد سازمانی و محیطی بودند. در نهایت بر اساس شاخص‌ها و مؤلفه‌های شناسایی شده ، الگوی مفهومی پژوهش ارائه شد که از اعتبار مناسبی برخوردار بود. کلمات کلیدی: آموزش کارآفرینانه، اشتغال زایی پایدار

چکیده انگلیسی:

The current research was conducted with the aim of providing a model of entrepreneurial education for sustainable employment generation in Islamic Azad Universities in Tehran. According to the purpose the research method was fundamental-applied according to the type of data, mixed (qualitative-quantitative) of the exploratory type, and according to the method of data collection, in the qualitative part, thematic analysis and in the quantitative part, descriptive-survey. The statistical community in the qualitative part included professors. The university and senior officials were in the Azad Universities, and a non-random sampling method of the targeted type was used to select the samples . In the quantitative part, also the statistical population of the present study was all academic faculty members of Islamic Azad Universities in Tehran. Determining the sample size was done using the structural equation model correlation research method. The sampling method used in this study was random cluster stage. The validity and reliability of the instruments were measured and confirmed. The data analysis method in the qualitative part of theoretical coding was derived from thematic analysis method. In the quantitative part, there were tests such as sample t-test, hierarchical analysis process and confirmatory factor analysis. The results showed that the dimensions of entrepreneurial education in Azad Universities included the goal and method. Also the dimensions of sustainable employment included organizational and environmental dimensions. a conceptual model of the research was presented, which had appropriate validity. Key words: entrepreneurial education, sustainable employment generation

متن کامل:



 

ارائه مدل آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال زایی پایدار

در دانشگاه های آزاد اسلامی شهر تهران

 

چکیده

پژوهش حاضر با هدف ارائه مدل آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال زایی پایدار در دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران انجام شد. روش پژوهش برحسب هدف،کاربردی برحسب نوع داده، آمیخته (کیفی-کمی) از نوع اکتشافی و برحسب روش گردآوری داده­ها در بخش کیفی تحلیل مضمون و در بخش کمی توصیفی- پیمایشی می باشد. جامعه آماری در بخش کیفی شامل، اساتید دانشگاه و مسئولین با سابقه در در دانشگاه­های آزاد اسلامی می باشند که از روش نمونه گیری غیر تصادفی از نوع هدفمند برای انتخاب نمونه ها استفاده شد و تعداد خبرگان 19 نفر انتخاب می باشند. در بخش کمی، نیز، جامعه آماری مورد پژوهش حاضر کلیه اعضای هیئت علمی دانشگاه های آزاد اسلامی شهر تهران هستند. تعیین حجم نمونه با استفاده از روش تحقیق همبستگی از نوع مدل معادلات ساختاری انجام شد و 272 آزمودنی به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. روش نمونه گیری مورد استفاده در این پژوهش تصادفی خوشه ای مرحله ای می باشد. برای جمع‌آوری اطلاعات از ابزار مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته و پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. روایی و پایایی ابزارها سنجش و تایید گردید. روش تحليل داده­ها در بخش کيفي کدگذاري نظري برگرفته از روش تحلیل مضمون است. در بخش کمی آزمون­هایی نظیر ­همبستگی پیرسون، آزمون تی تک نمونه­ای، فرایند تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل عاملی تأییدی می باشد. نتایج نشان دادند که ابعاد آموزش کارآفرینانه در دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران شامل هدف و روش هستند. همچنین، ابعاد اشتغال زایی پایدار شامل ابعاد سازمانی و محیطی می باشند. در نهایت بر اساس شاخص‌ها و مؤلفه‌های شناسایی شده که بر اساس مستندات پژوهشی و مصاحبه با خبرگان بود، الگوی مفهومی پژوهش ارائه شد که از اعتبار مناسبی برخوردار می باشد.

کلمات کلیدی: آموزش کارآفرینانه، اشتغال زایی پایدار، دانشگاه­های آزاد اسلامی  

 

 

 

 

 

 

 

 

1.       مقدمه

امروزه مسئله اشتغال و بيكاری نيروی انسانی یكی از مهمترین مسائل جوامع در حال توسعه به شمار می آید. در واقع هیچ دولتی دوست ندارد که نرخ بیکاری را بالا نشان بدهد و همیشه می خواهد وضعیت اقتصادی را خوب جلوه دهد. به طور کلی تعریف اشتغال و بیکاری می تواند تا حدود بالایی تعریف درستی از اقتصاد آن کشور را به ما نشان دهد. اصلی ترین تعریفی که در دنیا برای اشتغال استفاده می شود افرادی که در هفته بیش از 15 ساعت فعالیت منجر به کسب درآمد دارند را شاغل می داند. در تعریف بیکاران اقتصادی نیز کسانی مد نظر گرفته شده اند که به دنبال کار یا فعالیت اجتماعی هستند و هنوز نتوانستند به فعالیت مستمر 15 ساعت در هفته برسند. طبق این تعریف زنان خانه دار یا تمام کسانی که به دنبال فعالیت اقتصادی نیستند از لیست بیکاران خط می خورند (رنسام¹، 2022). امروز وضعیت هزینه ها به اندازه ای است که یک شاغل واقعی باید چند ده ساعت در هفته کار کند تا بتواند هزینه های خودش را برساند. اما در این بین اشتغال پایدار چیست؟ اشتغال پایدار مفهومی است که ارتباط مستقیم با امنیت شغلی دارد. به طور کلی اشتغال پایدار را می توان شغلی دانست که میانگین درآمد ثابت و مشخصی و در سطح هزینه های خانوار داشته باشد (نام²، 2019).

به طور کلی وقتی هزینه های خانوار یا فرد بیش از درآمد حاصل از اشتغال او باشد، فرد درگیر فقر شده است. به معنی دیگر وقتی فرد نتواند به سادگی بر اساس درآمد خود مایحتاج خود را تامین کند، عملا فقیر محسوب می شود. خط فقر مفهومی است که بر اساس آن نسبت میانگین هزینه های زندگی در جامعه را مشخص می کند. در کلام ساده تر مثلا اگر خط فقر در حدود 5 میلیون تومان باشد، یعنی این که حداقل درآمد فرد باید بیشتر از 5 میلیون تومان باشد تا زندگی بالاتر از خط فقر را تجربه کند.اشتغال پایدار این امکان را باید داشته باشد که فاصله مناسبی با خط فقر داشته باشد. مسلما با بروز تورم در اقتصاد، هزینه ها افزایش پیدا می کند. درآمد در اشتغال پایدار باید متناسب با این هزینه ها افزایش داشته باشد تا فرد زیر فشار کمتری از تورم قرار بگیرد (مختاربند، 1400).

در این راستا و با توجه به اهمیت موضوع اشتغال پایدار باید به دنبال اشتغال زایی پایدار باشیم که یکی از عوامل اثرگذار بر اشتغال زایی پایدار، بحث نظام آموزشی است. در یک نظام آموزشی کارآمد و هدفمند نحوه آموزش ها به گونه ای است که این آموزش ها در انتها به ایجاد شغل و درآمدزایی منجر گردد. امروزه تقریباً در تمام کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه در همة پایه‌های تحصیلی، آموزش و ترویج کارآفرینی جایگاه ویژه‌ای دارد، به‌طوری‌که نوآوری در ابعاد گوناگون نظام آموزشی زمینه‌ساز تربیت و پرورش نسلی خلاق و چندبعدی است. آموزش کارآفرینانه فرآیند تشخیص و کشف فرصت ها است که در آن فرد تلاش می‌کند توانایی خلاقیت، ریسک پذیری و ایده های خود را به عمل تبدیل کند.آموزش کارآفرینانه یعنی آموزش برای آینده‌ای که نامعلوم است اما این آموزش، توانایی ایجاد سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کند اما تمرکز بیشتر بررسی‌ها در مورد آموزش کارآفرینی بر این است که آموزش کارآفرینانه ارتقاء نگرش کارآفرینی، مهارت‌ها و ویژگی های مدیریتی است (موکش، رائو و راجا³، 2018).

 در کشور ما نيز این مسئله با توجه به عدم توازن ساختارهای سياسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جمعيتی، نقش و سهم قابل توجهی در ميزان استمرار فرایند توسعه بر عهده دارد. بيكاری دانش آموختگان آموزش عالی کشور که مهمترین بخش سرمایه انسانی به شمار می­آیند، طبعا دارای آثار و پيامدهای پيچيده تر و زیانبارتری در حيات اجتماعی کشور خواهد بود. نخست به دليل آنكه سهم قابل توجهی از منابع انسانی و مادی محدود کشور، صرف تربيت این گروه از افراد می شود و دوم اینكه طی دهه های اخير، به نحوه فزاینده ای سطح پيشرفت و توسعه کشور تحت تأثير نحوه استفاده از سرمایه انسانی قرار گرفته است و در این ميان دانش آموختگان آموزش عالی مظهر و نمونه اعلایی از سرمایه های انسانی کشور محسوب می شوند(کیخا، 1401: 22). با توجه به اینكه هزینه های اقتصادی و اجتماعی بيكاری برکسی پوشيده نيست، یكی از محورهای اصلی برنامه های توسعه جمهوری اسلامی ایران، تاکيد بر اشتغال است. اما برای تحقق اهداف این برنامه ها و به منظور ثابت نگهداشتن تعداد بيكاران در بازار کار جدید، ایجاد هزاران فرصت شغلی در سال ضروری به نظر می رسد که تحقق آن امكان پذیر نمی باشد مگر اینكه سياست­ های جدید اشتغال زایی مورد توجه قرار گيرند. این در حالی است که سياست حمایت از کارآفرینی به ویژه در سالهای اخير  به عنوان محوری ترین سياست مسئولان کشور در راستای حل معضل اجتماعی بيكاری و ایجاد اشتغال در نظر گرفته شده است، زیرا توسعه و ترویج کارآفرینی و ایجاد کسب و کارهای جدید از جمله راهكارهایی است که می تواند بر حل مشكل بيكاری، توسعه اقتصادی و ارتقای نوآوری در کشور مؤثر باشد (مشایخ و همکاران، 1399). راستا ایجاد اشتغال پایدار در دانشگا ه­های جدید، رشد و توسعه اشتغال پایدار در دانشگاه­ها ی موجود، استفاده از پتانسيل برگزاری رویدادهای علمی خرد و کلان، نوآوری در عرضه انواع خدمات دانشگاهی، نوآوری در فنون و فرایندهای دانشگاهی، نوآوری در سازماندهی امور دانشگاهی و . . . را می­توان در حوزه فعاليت ها و فرصتهای کارآفرینانه دانشگاهی تعریف نمود؛ به بيان دیگر کارآفرینی و دانشگاه به گونه ای صریح با یكدیگر در تعامل اند و الگوی همسازی شكل می دهند که از توسعه دو جانبه شان حمایت می­کند که از جمله اهداف این برنامه متعامل، ارتقای عملكرد تجاری اشتغال پایدار در دانشگاه­ها و توسعه بخش خصوصی در صنعت دانشگاهی است که توانایی این صنعت را از طریق برنامه­ها، رویدادها و توسعه فعاليت های کارآفرینانه ارتقا می­بخشد ( هان و همکاران⁴، 2020).

آنچه در دانشگاه انجام مي­شود گذراندن درس های تئوری و به ندرت عملی است که با صرف زمان و هزینه های زیاد تحصيلی در انتها فارغ التحصيلانی داریم صرفا با مدرك تحصيلی و فاقد توانایی و مهارت­های لازم برای راه انداز ی کسب و کار مرتبط با رشته تحصيلی شان؛ لذا در پژوهش پيشرو به دنبال ارائه الگو ی آموزش کارآفرینی در دانشگاه هستيم تا از طریق اکتشاف، استخراج و تحليل ابعاد و مولفه ها و شاخص های مرتبط با کارآفرینی در دانشگاه به اشتغال پایدار و به دنبال آن رفاه فردی و اجتماعی و توسعه اقتصادی و اجتماعی برسيم که در راستای هدفمند شدن کارآفرینی و رسيدن به مزیت رقابتی و انجام هزینه و زمان برای ارائه الگوی آموزشی باید به کارآفرینی استراتژیك نگاه دقيق و ویژه ای داشته باشيم و به این پرسش پاسخ خواهیم داد که "چه مدلی می توان برای آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال زایی پایدار در دانشگاه های آزاد اسلامی  شهر تهران ارائه کرد؟"

2.       مبانی نظری

    آموزش کارآفرینی سال هاست که موضوع کارآفرینی درکشورهای توسعه یافته مورد توجه دانشمندان، مسئولان و مردم قرار گرفته است و یکی از پر طرفدارترین رشته های دانشگاهی گردیده است اهمیت به کارگیری کارآفرینی به آنجا رسیده است که بعضی آن را یکی از عوامل مؤثر تولید، مانند سرمایه کار (به غیر از نیروی انسانی) شناخته و به عنوان موتور اقتصادی معرفی می­کنند(سوریامان و همکاران⁵، 2023: 20). 

برخی از محققان معتقدند که به كارآفريني باید بعنوان يك رفتار نگریست، نه اين كه چه كسي كارآفرين است. در واقع این گروه از محققان که طرفداران نظریه رفتاری هستند معتقدند كه در زمینه آموزش کارآفرینی، ويژگي‌هاي كارآفرينی بسيار كم‌اهميت‌تر از مهارت­ها و رفتار كارآفرينانه هستند. لذا در جریان آموزش کارآفرینی باید به مهارت­های کارآفرینانه توجه نمود (کارپنتر و ویلسون⁶ ، 2022: 100).

در زمینه آموزش کارآفرینی در دین اسلام نیز تعاریفی ارائه شده است. اسلام همواره بشر را متوجه این نکته می­کند که هرچه هست، عمل است و سرنوشت انسان را عمل او تشکیل می­دهد. قرآن کریم راجع به عمل بسیار تأکید دارد، با تعبیری رسا می­فرماید که برای بشر جز آنچه که کوشش کرده است هیچ چیز وجود ندارد، یعنی سعادت بشر در گرو عمل او است. این یکی از بزرگترین تعلیمات دین برای حیات یک ملت است. اگر ملتی بداند که خودش باید سرنوشتش را تعیین کند، در آن راستا عملکردش را جهت می­دهد (فرد باور کند دارای مرکزکنترل درونی است) و متوجه نیروی خودش می­شود. قرآن در سوره رعد آیه 10 این مهم را به خوبی جلوه گر نموده است که، "خداوند سرنوشت قومی را تغییر نمی­دهد مگر آنکه آن قوم بخواهد". با توجه به خصوصیاتی که اسلام از یک انسان با تقوا انتظار دارد می­توان فهمید که یک انسان مؤمن به تمام معنا، می­تواند یک کارآفرین باشد، خصوصیاتی مانند مسئولیت­پذیری، خیرخواهی، تحمل شکست، مثبت اندیشی، رشدگرا بودن، عزت­نفس، تلاش و امید از جمله ویژگی­هایی است که یک کارآفرین باید از آن برخوردار باشد و اسلام نیز آن­ها را به انسان­های متقی توصیه نموده است. از دید اسلام کارآفرین کسی است که دائماً در حال تغییر و رشد بوده و با تلاش اقتصادی خود سطح تولید در یک جامعه را بالا می­برد. داستان تجارت حضرت محمد(ص) و حضرت خدیجه(س) از مواردی است که می­تواند برای کارآفرینان دختر و پسر سرمشق قرار گیرد (سوپریانتو و همکاران⁷، 2022: 134).

عناصر آموزش کارآفرینانه

سالهاست که آموزش کارآفرینانه بصورت جدی مطرح شده است و در حال حاضر به يكي از مهم‌ترين وگسترده‌ترين فعاليت دانشگاه­هایی مانند دانشگاه فرهنگیان تبديل شده است. از نظر دراکر هر شخصي كه بتواند تصميم بگيرد، مي­تواند كارآفرين شدن و رفتار كارآفرينانه را بياموزد. گرچه كارآفرينان با ويژگي­هاي شخصيتي معيني مانند تيزهوشي و انرژي زياد به دنيا مي­آيند، اما اين مشخصات را بوسيله آموزش، توسعه مي‌دهند. پرورش و آموزش يك فرد كارآفرين از طريق تجميع مهارت­هاي مربوط، دانش فني، تجربه و سال­ها تلاش حاصل مي‌شود و بدین ترتیب، باعث ایجاد توانايي خلق و ساخت چيزي ارزشمند ازهيچ چيز می­گردد(تیمونز،1999). اين مفهوم يعني شروع، انجام، دستيابي و ايجاد يك شركت يا سازمان. فرد كارآفرين با ايده و فكر جديد و از طريق ايجاد يك كسب و كار مبادرت به معرفي محصول جديدي در جامعه مي نمايد، موجب ايجاد رضايتمندي جديد مي­گردد و به کمک مجموعه منحصر به فردي از منابع به بهره­گيري از فرصت­ها می­پردازد. سازمان­هاي جديد سازمان­هاي قديم را از طريق معرفي كالاي جديد، روش جديد در فرآيند توليد، گشايش بازار تازه، يافتن منابع جديد و يا ايجاد هرگونه تشكيلات در صنعت از بين مي­برند(البراق و همکاران، 2020: 25).

استاد:

 استاد كارآفرين همواره بدنبال پاسخ دادن به تغيير و بهره­برداري از آن بعنوان يك فرصت است. فرصت، محور بسياري از تعاريف فعلي كارآفريني است؛ يك فرصت يعني فرصت خلق ارزش. كارآفرينان بجاي مشكلات ايجاد شده توسط تغييرات، احتمالات موفقيت در كارها را مورد ملاحظه قرار مي­دهند. بطوركلي استيونسون، كارآفريني را فرايند خلق ارزش، همراه با منابعي منحصر بفرد جهت بهره­برداري از يك فرصت مي­داند. تداوم حيات و بقاء سازمان­ها نيازمند يافتن راه­حل­ها و روش­هاي جديد مقابله با مشكلات است كه به نوآوري، خلق محصولات، فرآيندها و روش­هاي جديد بستگي زيادي دارد. سياست­مداران برای نيل به اين هدف به کمک سایر منابع بدنبال الگويي هستند كه نقش كارآفريني را در توسعه همه­جانبه بويژه اقتصاد تقويت نمايد. با عنايت به پديده جهاني شدن اقتصاد، برخي عقيده دارند كه بازارهاي جهاني فردا از آن شركت­هايي است كه به ريسك‌پذيري كارآفرينانه بها مي‌دهند و براي گسترش سرمايه‌هاي فكري خود در حد كلان سرمايه‌گذاري مي‌كنند، در بالندگي فردي پرتلاش‌اند و در خط مشي‌گذاري، شرايط محيطي را مد نظر قرار مي­دهند (فانگ و لو، 2020).

بر همين اساس، توسعه كارآفريني از جنبه‌هاي گوناگون مد نظر قرارگرفته است كه آموزش يكي از جنبه‌هاي مهم آن و در راستاي گسترش آن است. از اين رو، در حال حاضر آموزش كارآفريني به يكي از مهم‌ترين وگسترده‌ترين فعاليت دانشگاه­ها تبديل شده است. یافته­ها نشان داده است، احتمال شکست کارآفرینانی که تنها تجربه دارند و آموزش لازم را ندیده اند، زیاد است، اما کارآفرینانی که هم تجربه دارند وهم آموزش دیده اند، کاملاً موفق هستند (اسلام و مامون⁸، 2022: 12).  

برنامه درسی:

برنامه درسی در آموزش کارآفرینانه از نظر ماهیت باید مبتنی بر رویکرد چندرشته­اي  باشد. این برنامه باید قواعد پیچیدگی علوم را نشان دهد و همانگونه که افراد داراي استعدادها، انگیزهها و هویتهاي پیچیدهاند این برنامه باید نیازهاي متنوع آنها را مرتفع نماید . برنامه درسی کارآفرینی باید داراي پنج بعد محیط، اقتصاد، کارآفرینان و شرکت و پیچیدگی باشد(سانی و جمیل⁹، 2022: 165).

الف: اهداف آموزش کارآفرینی

-                      برنامه هاي آموزش کارآفرینی باید براساس نیازهاي آموزشی افراد و مبتنی بر مدلهاي بومی باشد. این برنامه باید تلفیقی از تجربه، مهارت، دانش و توانایی را براي دانشجو به ارمغان آورد؛

-                      ضروري است برنامه­هاي آموزش کارآفرینی مبتنی بر رویکرد میان رشته اي تدوین گردد و از نگاه تک درسی و یا ارائه فصلی تحت عنوان کارآفرینی به رویکرد مبتی بر دوره یا رشته تغییر داده شود؛

-                      اهداف آموزش کارآفرینی براي دست اندرکاران، مدرسان و فراگیران واضح و شفاف باشد و از بیان اهداف کلی وغیرقابل دسیابی پرهیز گردد؛

-                      آموزش کارآفرینی باید ماهیت مبهم ورود به کسب و کار را روشن کند و هدف اساسی هر برنامه آموزش کارآفرینی باید ارتقاء شناخت فرصتها در دانشجویان باشد و دانشجویان باید درباره توانمنديهاي حرفهاي خود به عنوان کارآفرین یاد بگیرند؛

-                      آموزش کارآفرینی باید با حمایت و پشتیبانی از نیروهاي کارآفرین همراه باشد تا افراد با پشتگرمی و فراغت بیشتري فعالیتهاي کارآفرینانه را پیگري نمایند. ب: محتواي آموزش کارآفرینی

-                      محتواي آموزش کارآفرینی باید به گونهاي طراحی گردد که شناخت افراد را از مسائل اطراف خود بالا برد و قدرت تحلیل مسایل را به گونها ي متفاوت با دیگران به دانشجویان رشتههاي کارآفرینی عطا کند. همچنین قدرت تحلیل ریسک و شناخت فرصتها را در آنها بیش از پیش گسترش دهد(کندناس و همکاران¹⁰، 2020).

محیط، به بررسی این موضوع می­پردازد که محیط چگونه بر رفتار جوامع و افراد اثر میگذارد. در زمینه اقتصاد، منعکس کننده استراتژيهاي است که براي موفقیت در این محیط مورد نیاز است. در بخش کارآفرینان، فراگیران با افراد کارآفرین جامعه خود مصاحبه میکنند و از این طریق ذهنیت و آمادگی کارآفرینی کسب مینمایند و با دشواريها و فرصتهاي شروع کسب و کار در جامعه خود آشنا میشوند. در رابطه با شرکت یا بنگاه؛ فراگیران از طریق تحلیل محیط، اقتصاد و کارآفرینان چارچوبی براي طراحی یک واحد بنگاه فراهم میکنند و بخش پنجم یعنی پیچیدگی نشان دهنده پیچیدگی عمل کارآفرینی و تأثیر متغیرهاي مختلف بر کارآفرینی است(ودولا و همکاران¹¹، 2022: 393).

 

اشتغال زایی پایدار

اشتغال زایی اولین بار مورد توجه اقتصاددانان قرار گرفت و همه مکاتب اقتصادی از قرن شانزدهم میلادی تاکنون به نحوی اشتغال زایی را در نظریه‌های خود تشریح کرده‌اند. ژوزف شومپیتر با ارائه نظریه توسعه اقتصادی خود در سال ۱۹۳۴ که همزمان با دوران رکود بزرگ اقتصادی بود، موجب شد تا نظر او در خصوص نقش محوری شاغلین در ایجاد سود، مورد توجه قرار گیرد و به همین دلیل وی را «پدر کار» لقب داده‌اند. از نظر وی «شاغل نیروی محرکه اصلی در توسعه اقتصادی است» و نقش شاغل عبارت است از «نوآوری یا ایجاد ترکیب‌های تازه از مواد» (کوهن و همکاران¹²، 2016).

افزایش اشتغال و پایین آوردن نرخ بیکاری از طریق افزایش رشد اقتصادی بدست آید. با بررسی اجمالی رشدهای اقتصادی دهه­های گذشته می توان دریافت که رشد اقتصادی الزاما در ایران به کاهش نرخ بیکاری منتج نگردیده است و پایدار نبودن رشد اقتصادی طی چند دهه گذشته و همچنین تمرکز بر صنایع بزرگ و نبود استراتژی توسعه صنعتی دلایل اصلی این اتفاق بوده است.ایجاد اشتغال برای افراد جامعه بخصوص جوانان در تمام جوامع یکی از دغدغه­های اصلی حاکمان و زمامداران می باشد. در جوامعی همانند کشورمان که نسبت نیروی کار جوان به سایر افراد دارای وضعیت بسیار طلایی می باشد و کم نظیر است و این نسبت خود می تواند عامل اصلی پیشرفت و افزایش سرانه تولید ناخالص ملی باشد. نه تنها برای ما یک فرصت بی¬­ظیر است بلکه در سایه عدم توجه به این مهم و مغفول ماندن برنامه¬ریزی¬های مرتبط با این موضوع به یک تهدید تبدیل گشته است و لذا در این فرصت بسیار محدودی که این پیک جوان به جامعه پیر تبدیل گردد می­بایست بی درنگ کلیه قوا و مخصوصا دولت استراتژیهای صنعتی کشور را تعیین و برنامه عملیاتی در راستای اشتغال زایی را تعریف و اجرایی نمایند.(رام و همکاران¹³، 2022: 238).

دانشگاه و اشتغال زایی

امروزه رقابت در دانشگاه‌ها علاوه بر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی به تولید فناوری و کارآفرینی نیز باز می‌گردد؛ ولی نکته مهم این است که محور اصلی و عامل محرکه برای توسعه فناوری در کشورمان چه زمینه‌ای است؟ پس از جنگ جهانی اول، توسعه راه‌آهن عامل محرکه توسعه صنعتی گردید و در دهه چهل نیز ذوب‌آهن و صنایع فولاد این نقش را ایفا کردند، در آستانه هزاره سوم میلادی به نظر می‌رسد محور اصلی و عامل محرکه برای توسعه را باید فناوری‌های پیشرفته(های ِتک) اعم از فناوری اطلاعات، فناوری‌های زیستی و فناوری‌های نانو پنداشت. هرچند در این زمینه‌ها موفقیت‌های پراکنده‌ای حاصل شده است ولی هنوز نمی‌توان از آنها به‌عنوان عامل محرکه توسعه همه‌جانبه و تاثیرگذار یاد کرد. در دانشگاه‌ها واحدهای رشد به منظور ایجاد امکانات برای فعالیت‌های خلاقانه دانشجویان راه‌اندازی و پارک‌های علم و فناوری نیز در نقاط مختلف کشور به‌منظور تجاری‌سازی دستاوردهای فناورانه ایجاد شده‌ است؛ ولی این نهادها نیز درگیر بوروکراسی شده و از گام‌های اولیه در راه توسعه فناوری فراتر نرفته‌اند. چه عواملی را می‌توان به‌عنوان عامل بازدارنده ذکر کرد؟ بدون تردید برای موفقیت یک ایده نوآورانه از پژوهش و نوآوری تا تبدیل آن به یک محصول و تجاری‌سازی آن یک اکوسیستم ویژه مورد نیاز است که در توسعه چنین اکوسیستمی چندان توفیق نداشته‌ایم. مهم‌ترین عامل این عدم موفقیت از یکسو ضعف بخش خصوصی و تسلط بخش‌های دولتی و شبه‌دولتی بر اقتصاد است. از سوی دیگر امروزه علم و فناوری و اقتصاد در یک چرخه جهانی معنا پیدا می‌کند و نمی‌توان با حجم بازار کوچک و با درون‌زایی انتظار تحولی بزرگ داشت(صالحی و همکاران¹⁴، 2020).

در راستای آموزش کارآفرینی و اشتغال زایی پایدار، پژوهشهایی انجام گرفته اند که به ذکر چندی از آنها پرداخته می شود. نوروز زاده و وظیفه دمیرچی (1401)، در پژوهشی نشان دادند که 7 بُعد؛ پتانسیل‌های طبیعی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، زیرساخت‌ها و تسهیلات بوم‌گردی، عوامل آموزشی و ترویجی، رشد اقتصادی، سیاست‌گذاری و پتانسیل‌های گردشگری طبقه‌بندی شدند. بدراق نژاد و همکاران(1401)، در پژوهشی نشان دادند که نخست، کارآفرینی با یک دوره وقفه، بر اشتغال اثر مثبت و معناداری دارد. دوم، رشد اقتصادی نیز افزایش نرخ اشتغال را با یک دوره تاخیر به همراه دارد و برعکس. سوم اینکه، بین فعالیت کارآفرینی و میزان اشتغال علیت گرنجری دوطرفه وجود دارد، که بیانگر تعامل پویا بین کارآفرینی و اشتغال است. با این حال، ارتباط بین کارآفرینی و رشد اقتصادی (و بالعکس) در کشورهای مورد بررسی معنادار نبوده است که این موضوع ناشی از محیط اقتصاد کلان در اقتصادهای نوظهور و نیز بیشتر بودن کارآفرینان کوچک مقیاس، غیررسمی، خوداشتغال و اغلب غیرمولد در مقایسه با تعداد کارآفرینان مولد در این گروه از کشورها می‌باشد. عبد زاده و همکاران(1401)، در پژوهشی 11 مؤلفة کارآفرینی (چشم‌انداز، مأموریت و راهبرد دانشکده، حاکمیت و ادارة دانشکده، ساختار و طرح سازمانی، چندرشته‌ای بودن، فرارشته‌ای بودن، قدرت نفوذ و استفاده از منابع متنوع، مدیریت ذی‌نفعان و ارزش‌های جامعه، دانش‌آموختگان، انتقال دانش، مرکز رشد، تأمین مالی، مخاطرات در دانشکده، بین‌المللی‌سازی و آموزش کارآفرینانه و آموزش) شناسایی کردند. خورسند وهمکاران(1400)، نشان دادند که یافته‌های کارآفرینی در عصر حاضر كه با افزایش جمعیت، جوامع و سازمان ها به سرعت در حال گسترش و پیشرفت هستند و در پی آن، پیچیدگی آن ها نیز رو به فزونی است، كارآفرینی در یك تعامل چندسویه یعنی هم در مفهوم ایجاد اشتغال، هم در مفهوم ایجاد تحول از راه نوآوری ها و بهبود فرایندها و هم به عنوان عامل كلیدی در رشد و توسعه اقتصادی، به شدت مورد نیاز است؛ حتی می توان بحث كارآفرینی را در عصر مدرن امروزی یكی از اصلی ترین راهبردهای بنیادی هر كشور محسوب كرد. هنری¹⁵(2023)، نشان داد که آموزش کارآفرینی برای دانشجویان داروسازی، پیامدهایی همچون، ارتقای مهارت، کاریابی، اشتغال پایدار و خودکارامدی را به دنبال دارد. رئوف و همکاران¹⁶ (2021)، نشا دادند که آموزش کارآفرینی  بر اساس بینش زیست‌محیطی در طول همه‌گیری کووید-19 و ورود به دوران جدید عادی برای ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و کمک به اینکه اگر می‌خواهید در اینجا اقتصاد می‌گویید، نام اقتصاد کشور را یادداشت کنید، ضروری است. روش تحقیق یک مرور ادبیات سیستماتیک برای بررسی نتایج تحقیقاتی است که از مجلات بین المللی نمایه شده اسکاپوس¹⁷ تحت عنوان آموزش کارآفرینی تهیه شده است. جیانیودیس و میک¹⁸ (2020)، بیان نمودند که دانشگاه های کارآفرین در سراسر جهان شهرت روزافزونی پیدا کرده اند و اکنون موتورهایی برای توسعه اقتصادی منطقه ای هستند. در حالی که تعداد کمی از دانشگاه‌های نخبه در توسعه و بهره‌برداری از سرمایه کارآفرینی موفق هستند، اکثر دانشگاه‌ها حتی پس از تغییر ساختارهای سازمانی، سیستم‌های تشویقی و اولویت‌های استراتژیک، تنها به نتایج متوسطی دست یافته‌اند.

3.       روش­شناسی

با توجه به اینکه هدف پژوهش حاضر ارائه مدل آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال زایی پایدار در دانشگاه های آزاد اسلامی  شهر تهران بود، روش پژوهش برحسب هدف، کاربردی برحسب نوع داده، آمیخته (کیفی-کمی) از نوع اکتشافی برحسب زمان گردآوری داده، مقطعی و برحسب روش گردآوری داده­ها و یا ماهیت و روش پژوهش، در بخش کیفی تحلیل مضمون و در بخش کمی توصیفی- پیمایشی بود.

جامعه آماری پژوهش حاضر مشتمل بر سه بخش سند کاوی اسناد و مدارک علمی، بخش کیفی و بخش کمی  بودند. در این پژوهش از روش نمونه گیری غیر تصادفی از نوع هدفمند¹⁹ برای انتخاب مصاحبه شونده­ها استفاده شد و طبق اصل اشباع  19 نفر خبرگان از اساتید دانشگاه و مسئولین با سابقه در در دانشگاه­های آزاد اسلامی انتخاب شدند.

 مشخصات خبرگان دانشگاهی در سال 1401-1400 دارا بودن ملاک‌های زیر می باشد:

1)       دارا بودن حداقل سه سال سابقه تدریس و تحصیل مرتبط با موضوع؛

2)       دارای مدرک دکتری تخصصی و عضو هیئت‌علمی در رشته‌های کارآفرینی، آینده پژوهی؛

3)       تخصص و تجربه کافی در زمینة موضوع پژوهش نظیر تدوین مقاله، کتاب، طرح پژوهشی و ...

مشخصات مسئولین با سابقه در در دانشگاه‌های آزاد اسلامی دارا بودن ملاک‌های زیر می باشد:

1)       مسئولین دانشگاه‌های آزاد اسلامی مسلط به موضوع پژوهش که بیشتر از پنج سال در حوزه آموزش، کارآفرینی، مدیریت، سیاست‌گذاری و .... سابقه اجرایی داشته‌اند.

2)       تخصص و تجربه کافی در زمینة پژوهش نظیر تدوین مقاله، کتاب، طرح پژوهشی و ...

3)       دارای مدرک حداقل دکتری در رشته‌های مرتبط با کارآفرینی و مدیریت آموزشی؛

در بخش کمی، از روش معادلات ساختاری استفاده شد. حجم نمونه پژوهش حاضر با در نظر گرفتن تعداد پارامترهای برآورد شده در مدل 282 عضو هیئت‌علمی در دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران بود که پرسش‌نامه در میان این افراد توزیع شد که 10 پرسش‌نامه به دلیل ناقص بودن کنار گذاشته شد و عملیات آماری بر روی 272 آزمودنی صورت گرفت. روش نمونه‌گیری مورد استفاده در این پژوهش به دلیل پراکندگی جغرافیایی دانشگاه‌ها و دانشکده‌های دانشگاه‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی شهر تهران تصادفی خوشه‌ای مرحله‌ای بود. بدین صورت که از بین دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران تعداد 4 دانشگاه؛ از هر دانشگاه سه دانشکده؛ از هر دانشکده سه رشته به‌طور تصادفی انتخاب شد و در نهایت پرسش‌نامه بین 8 عضو هیئت‌علمی در هر رشته توزیع شد. اطلاعات جمعیت‌شناختی آزمودنی‌ها در بخش کمی: از نظر سنی 6% از آزمودنی‌ها پائین‌تر از 40 سال، 22% بين 40 تا 45 سال، 41% بين 46 تا 50 سال و 31% بالاي 50 سال هستند. از نظر سابقه کار: % از آزمودنی‌ها دارای سابقه کار پائین‌تر از 7 سال، 29% بين 7 تا 13 سال، 32% بين 14 تا 20 سال و 28% از آزمودنی‌ها دارای سابقه کار بالاي 50 سال هستند. از نظر جنسیت 57% از آزمودنی‌ها مرد و 43% زن هستند.

در بخش کیفی این پژوهش از مصاحبه­های نیمه ساختاریافته استفاده شد. درمرحله کمی پژوهش شامل دو پرسشنامه محقق ساخته به آموزش کارآفرینانه و اشتغال زایی پایدار در دانشگاههای آزاد اسلامی  شهر تهران و پرسشنامه استاندارد سنجش اعتبار مدل است. در ادامه به توضیح این دو پرسشنامه پرداخته می‌شود: پرسشنامه محقق ساخته آموزش کارآفرینانه و اشتغال زایی پایدار در دانشگاه های آزاد اسلامی  شهر تهران: این پرسشنامه شامل 81 پرسش با طیف پنج گزینه­ای لیکرت است که با مرور مبانی نظری، پیشینه پژوهش و نیز نتایج مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته (با کدگذاری باز و محوری)، تدوین شده است. پرسش‌نامه استاندارد سنجش اعتبار مدل: این بخش شامل یک پرسش‌نامه بسته پاسخ برگرفته از مدل ارائه شده در بخش کیفی بود که به‌منظور سنجش نظر خبرگان در رابطه با اعتبار مدل (روایی بیرونی) طراحی شد. برای ارزیابی مدل طراحی شده چهار معیار اصلی در نظر گرفته شد: 1- تطبیق؛ 2- قابلیت فهم؛ 3- قابلیت تعمیم؛ 4- کنترل؛ همچنین کرسول (2005) در خصوص روال پدید آوردن پروتوکول نیز سؤالاتی را مطرح کرده و بیان داشته همان‌قدر که الگو مهم است، روال تهیه آن نیز می‌بایست از یک نظم خاصی پیروی کرده باشد. برای تعیین صحت یافته‌های کیفی از چندین راهبرد استفاده می‌شود مثل همسوسازی، بررسی توسط اعضا، توصیف انبوه و غنی و ... که در این تحقیق برای تعیین صحت یافته‌ها از راهبرد "بررسی توسط اعضا" استفاده شد.

در بخش کمی، به­منظور تعیین روایی پرسشنامه­ از روایی ظاهری، محتوایی و سازه استفاده شد. در این پژوهش پایایی نیز از طریق ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی محاسبه شد. همگی مورد تایید قرار گرفتند.

روش تحليل داده­ها در بخش کيفي کدگذاري نظري برگرفته از روش تحلیل مضمون با نرم افزار Maxqda بود.

در بخش کمی از آزمون­هایی نظیر ­همبستگی پیرسون، آزمون تی تک نمونه­ای، فرایند تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل عاملی تأییدی با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS-v23، Smart Pls-v3 و Lisrel V8.8 و Expertchoice-V11 بهره گرفته شد.

4.       یافته ها

الف: پاسخ به سؤال­های بخش کیفی

برای پاسخ به سوال اول "شاخص‌ها، مؤلفه‌ها و ابعاد آموزش کارآفرینانه برای اشتغال‌زایی پایدار در دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران کدام‌اند؟"  از کدگذاری نظری استفاده شد. در واقع، تحليل پاسخ­هاي جمع‌آوري‌شده از مصاحبه با خبرگان به اين سؤال جواب داد. برای پاسخ به این سوال از نرم‌افزارMAXQDA که نرم‌افزاري حرفه‌اي براي تجزيه ‌و تحليل داده‌هاي گردآوري شده توسط روش‌هاي کيفي و ترکيبي است، استفاده شد. در جدول‌های زیر چک ‌لیست مربوط به نتایج تحلیل محتوای مصاحبه با استفاده از کدگذاری باز، محوری و انتخابی آورده شده است. تحلیل داده‌ها با استخراج مفاهیم و مقوله‌ها آغاز گردید (کدگذاری باز) و مفاهیم و مقوله‌های بی‌ربط و تکراری حذف گردیدند.

نتایج حاصل از تحلیل نشان می‌دهد که از میان 81 شاخص موجود، 15 مؤلفه‌ی اصلی قابل شناسایی است. درنهایت، بر اساس ادبیات، پیشینه و نظریه‌های موجود، ابعاد، مولفه ها و تعداد گویه های پرسشنامه در جدول زیر نام‌گذاری شده‌اند.

جدول 1: نتایج کدگذاری بخش کیفی حاصل از مصاحبه

سازه	بعد	مؤلفه	تعداد شاخص
آموزش کارآفرینانه در دانشگاه‌های آزاد اسلامی	هدف	دانش کارآفرینی	5
		نگرش کارآفرینی	7
		مهارت كارآفريني	6
		ساختار	محتواي كارآفريني	5
			حمايت كارآفريني	5
			استاد كارآفرين	7
			روش	مبتني بر انتقال مستقيم	6
				مبتني بر تعامل	4
				مبتني بر مسأله محوري	5
اشتغال‌زایی پایدار در دانشگاه‌های آزاد اسلامی	سازماني	مديريت	5
		تغييرات سازماني در دانشگاه	5
		زيرساخت‌هاي سازماني	5
		محيطي	زيرساخت‌هاي حمايتي	6
			زيرساخت‌هاي قانوني	4
			ويژگي بازار	6

ب: پاسخ به سؤال­های بخش کمی

سوال دوم: اولویت‌بندی عوامل تشکیل دهنده آموزش کارآفرینانه برای اشتغال‌زایی پایدار در دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران چگونه است؟

در این پژوهش برای اولویت‌بندی، از تکنیک AHP بهره گرفته شده است. برای انجام تحلیل سلسله مراتبی نخست معیارهای اصلی براساس هدف به‌صورت زوجی مقایسه شده‌اند. براي اين منظور از نظر گروهی از خبرگان استفاده شده است و با استفاده از تکنيک ميانگين هندسي و نرمال سازی مقادير بدست آمده، بردار ويژه محاسبه گرديده است. اعداد بدست آمده ضريب اهميت هر يک از معيارهاي اصلي را نشان مي‌دهد. درنهایت اولویت‌بندی عوامل به‌طور خلاصه در جدول زیر بر اساس یافته‌های فوق آورده شده است.

جدول 2: اولویت‌بندی عوامل تشکیل دهنده آموزش کارآفرینانه در دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران

 

اولويت	بردار ويژه	مؤلفه	اولويت	بردار ویژه	بعد
1	0.520	دانش كارآفريني	1	0.458	هدف
2	0.319	نگرش كارآفريني
3	0.225	مهارت كارآفريني
1	0.519	محتواي كارآفريني	2	0.327	ساختار
2	0.359	حمايت كارآفريني
3	0.185	استاد كارآفرين
1	0.397	مبتني بر انتقال مستقيم	3	0.278	روش
2	0.381	مبتني بر تعامل
3	0.315	مبتني بر مسأله محوري

 

سوال سوم: روابط علی بین آموزش کارآفرینانه و اشتغال زایی پایدار در دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران چگونه است؟

برای پاسخ به سؤال فوق از مدلسازی معادلات ساختاری استفاده شد که در ادامه آمده است. همچنین، قبل از اجرای مدلسازی معادلات ساختاری، با توجه به اینکه مقیاس اندازه‌گیری فاصله‌ای بود و همچنین توزیع داده‌ها نرمال بود از آزمون‌های پارامتریک مناسب از جمله آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید که نتایج این آزمون در جدول زیر آورده شده است.

 

جدول 3: همبستگی بین عوامل

اشتغال زایی پایدار در دانشگاه های آزاد اسلامی
محيطي			سازماني
ويژگي بازار	زيرساخت قانوني	زيرساخت حمايتي	زيرساخت هاي سازماني	تغييرات سازماني در دانشگاه	مديريت
0.556**	0.554**	0.534**	0.570**	0.562**	0.588**	همبستگی	آموزش كارآفرينانه در دانشگاه هاي آزاد اسلامي
0.000	0.000	0.000	0.000	0.000	0.000	سطح معناداري

 

همان‌طور که از جدول فوق مشخص‌ است، علامت ** نشان‌دهنده‌ی وجود همبستگی بین متغیرهای پژوهش در سطح 0.01 را نشان می‌دهد. یعنی، بین متغیرها رابطه مستقیم وجود دارد.

در ادامه، به منظور بررسی روابط علی بین متغیرها از مدل معادلات ساختاری استفاده می‌شود. بدین منظور، پس از رسم ساختار، اضافه نمودن قیود مدل و انتخاب روش ماکسیمم درستنمایی، مدل اجرا شده و نمودار مسیر برازش شکل‌های زیر به دست آمد. شکل‌های زیر نمودار مسیر برازش شده به داده‌ها را نشان می‌دهد.

 

 

 

 

شکل 1-مدل اصلی در حالت ضرایب استاندارد

 

شکل 2-مدل اصلی در حالت معناداری ضرایب 

همان‌طور که در شکل‌های بالا نشان داده شده است، کلیه‌ی مقادیر پارمترهای مربوط به مدل به همراه بارهای عاملی و ضرایب مسیر نشان داده شده است. با توجه به مقادیر ضرایب استاندارد و ضرایب معناداری تی به دست آمده در شکل‌های بالا (مقادیر تی بالاتر از 2.58) می‌توان چنین استنباط کرد که بین عوامل روابط مستقیم وجود دارد. همانگونه که شاخص‌های خی- دو و RMSEA نشان می‌دهند، مدل برازش مناسب تری را به داده‌ها ارائه می‌کند. خروجی‌های الگو در جدول زیر مورد بررسی قرار گرفته است.

جدول 4: گزیده‌ای از شاخص‌های برازش مهم مدل ترسیمی

شاخص	نام شاخص			اختصار		مقدار		برازش قابل قبول
شاخص‌های برازش مطلق	سطح تحت پوشش (کای اسکوئر)			-		1529.94
شاخص نیکویی برازش		GFI	0.97		بزرگتر از 0.9
شاخص‌های برازش تطبیقی	شاخص نیکویی برازش اصلاح شده			AGFI		0.93		بزرگتر از 0.9
شاخص برازش تطبیقی		CFI	0.96		بزرگتر از 0.9
شاخص‌های برازش مقتصد	ریشه میانگین مربعات خطای برآورد			RMSEA		0.078		کمتر از 0.1

 

همانگونه که مشاهده می‌شود شاخص‌های برازش الگو در وضعیت مطلوبی قرار گرفته است.

در جدول زیر، ضرایب مسیر به همراه مقادیر معناداری آورده شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود، همه مسیرها مورد پذیرش قرار گرفته شده است.

جدول 5: ضرایب مسیر، مقادیر معناداری و وضعیت آن‌ها

مسير						ضریب مسیر		مقدار تي	وضعیت
آموزش كارآفرينانه در دانشگاه هاي آزاد اسلامي		←	مديريت			0.84		12.81	تأیید شد
←	تغييرات سازماني در دانشگاه			0.86	13.22		تأیید شد
←	زيرساخت سازماني			0.79	12.49		تأیید شد
←	زيرساخت حمايتي			0.91	13.89		تأیید شد
←	زيرساخت قانوني			0.85	13.04		تأیید شد
←	ويژگي بازار			0.83	12.65		تأیید شد

سوال چهارم: چه مدلی برای آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال زایی پایدار در دانشگاه­های آزاد اسلامی  شهر تهران می­توان ارائه کرد؟

در نهایت بر اساس شاخص‌ها و مؤلفه‌های شناسایی شده که بر اساس مستندات پژوهشی و مصاحبه با خبرگان الگوی مفهومی پژوهش به‌ صورت شکل زیر ارائه می‌گردد:

 

شکل 3- الگوی نهایی پژوهش برگرفته از بخش کیفی و کمی

 

 

 

 

سوال پنجم: اعتبار مدل آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال زایی پایدار در دانشگاه­های آزاد اسلامی  شهر تهران به چه میزان است؟

برای بررسی برازش مدل نهایی، پرسشنامه سنجش مدل برای تعیین درجه تناسب مدل به‌ صورت طیف پنج‌ درجه‌ای تنظیم و در اختیار 30 نفر از متخصصان این حوزه قرار داده شد. سپس داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده آزمون تی تک نمونه‌ای مورد ارزیابی قرار گرفت.

نتایج نشان می‌دهد  که در تطبیق، آماره تی محاسبه شده (9.61) در سطح 0.01 معنادار است. مقایسه میانگین این جزء از مدل (3.67) با میانگین مورد انتظار نشان می‌دهد که تطبیق مدل از نظر متخصصان دارای اعتبار است و با اطمینان 99 درصد مورد تأیید قرار گرفته است. در قابلیت فهم بودن مدل، آماره تی محاسبه شده (10.82) در سطح 0.01 معنادار است. مقایسه میانگین این جز از مدل (3.70) با میانگین مورد انتظار نشان می‌دهد قابلیت فهم بودن مدل از نظر متخصصان دارای اعتبار است و با اطمینان 99 درصد مورد تأیید قرار گرفته است. در رابطه با سؤالات قابلیت فهم، آماره تی محاسبه شده برای هر دو سؤال در سطح 0.01 معنادار و میانگین مشاهده‌شده در هر یک از این دو سؤال از میانگین مورد انتظار (3) بالاتر است؛ لذا از نظر متخصصان جزء قابلیت فهم مدل محسوب می‌شود. در قابلیت تعمیم بودن مدل، آماره تی محاسبه شده (11.34) در سطح 0.01 معنادار است. مقایسه میانگین این جز از مدل (3.81) با میانگین مورد انتظار نشان می‌دهد قابلیت تعمیم بودن مدل از نظر متخصصان دارای اعتبار است و با اطمینان 99 درصد مورد تأیید قرار گرفته است. در رابطه با سؤالات قابلیت تعمیم، آماره تی محاسبه شده برای هر دو سؤال در سطح 0.01 معنادار و میانگین مشاهده‌شده در هر یک از این دو سؤال از میانگین مورد انتظار (3) بالاتر است؛ لذا ازنظر متخصصان جزء قابلیت تعمیم مدل محسوب می‌شود. در کنترل مدل، آماره تی محاسبه شده (11.86) در سطح 0.01 معنادار است. مقایسه میانگین این جز از مدل (3.81) با میانگین مورد انتظار نشان می­دهد قابل کنترل بودن مدل از نظر متخصصان دارای اعتبار است و با اطمینان 99 درصد مورد تأیید قرار گرفته است. در رابطه با سؤالات کنترل، آماره تی محاسبه شده برای هر دو سؤال در سطح 0.01 معنادار و میانگین مشاهده‌شده در هر یک از این دو سؤال از میانگین مورد انتظار (3) بالاتر است؛ لذا از نظر متخصصان جزء کنترل مدل محسوب می‌شود.

 

 

5.       نتیجه گیری

در دنیای امروز، آموزش کارآفرینانه بصورت جدی مطرح شده است و در حال حاضر به يكي از مهم‌ترين وگسترده‌ترين فعاليت دانشگاه­های مختلف جهان تبدیل شده است به نحوی که برنامه های دانشگاهی مبتنی بر کارآفرینی و اشتغال زایی طراحی می شود. این نکته حائز اهمیت است که هر فردی كه بتواند تصميم بگيرد، مي­تواند كارآفرين شدن و رفتار كارآفرينانه را بياموزد. گرچه كارآفرينان با ويژگي­هاي شخصيتي معيني مانند تيزهوشي و انرژي زياد به دنيا مي­آيند، اما اين مشخصات را بوسيله آموزش، توسعه مي‌دهند. پرورش و آموزش يك فرد كارآفرين از طريق تجميع مهارت­هاي مربوط، دانش فني، تجربه و سال­ها تلاش حاصل. در کشور ایران  در زمینه آموزش کار آفرینی کوشش ویژه ای انجام نشده است، هر چند  در اسناد بالادستی به این موضوع اشاره زیادی شده است و آموزش دانشگاهی ملزم به برنامه ریزی در اسن مسیر شده است؛ اما این موضوع در واقعیت مشاهده نمی شود. به همین جهت پرداختن به آموزش کارآفرینی در دانشگاه و همچنین اشتغال زایی پایدار به شدت مورد بحث است و باید بدان پرداخته شود.

نتایج نشان دادند که شاخص­ها، مؤلفه­ها و ابعاد آموزش کارآفرینانه در دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران شامل هدف (دانش کارآفرینی، نگرش کارآفرینی، مهارت كارآفريني)، ساختار (محتواي كارآفريني، حمايت كارآفريني، استاد كارآفرين) و روش (مبتني بر انتقال مستقيم، مبتني بر تعامل، مبتني بر مساله محوري) بودند. همچنین، شاخص­ها، مؤلفه­ها و ابعاد اشتغالززایی پایدار در دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران شامل ابعاد سازمانی (مديريت، تغييرات سازماني در دانشگاه، زيرساخت هاي سازماني) و محیطی (زيرساخت هاي حمايتي، زيرساخت هاي قانوني و ويژگي بازار) بودند. این موضوع نشان می دهد که اساتید دانشگاه آزاد که مورد تحقیق در این پژوهش بودند، وظیفه سنگینی بر دوش دارند. ایشان باید دانش، مهارت و نگرش کارآفرینی را در دانشگاه ارتقا دهند. بدین منظور باید خود دارای این دانش باشند و تلاش کنند تا دانش را به دانشجویان منتقل نمایند. همچنین نگرش مثبتی نسبت به آینده کارآفرینی داشته باشند و بدانند که آینده از آن کارآفرینان است. از طرف دیگر، مهارت کارآفرینی جزء اصلی زندگیشان باشد و این مهارت را تا حدی به دانشجویان نیز منتقل کنند. علاوه بر دانش و مهارت و نگرش، باید به بعد ساختار نیز توجه شود. ساختار به محتوا، حمایت و وظیفه استادی اشاره دارد.  استاد كارآفرين همواره بدنبال پاسخ دادن به تغيير و بهره­برداري از آن بعنوان يك فرصت است. فرصت، محور بسياري از تعاريف فعلي كارآفريني است؛ يك فرصت يعني فرصت خلق ارزش. كارآفرينان بجاي مشكلات ايجاد شده توسط تغييرات، احتمالات موفقيت در كارها را مورد ملاحظه قرار مي­دهند. بطوركلي استيونسون، كارآفريني را فرايند خلق ارزش، همراه با منابعي منحصر بفرد جهت بهره­برداري از يك فرصت مي­داند. تداوم حيات و بقاء سازمان­ها نيازمند يافتن راه­حل­ها و روش­هاي جديد مقابله با مشكلات است كه به نوآوري، خلق محصولات، فرآيندها و روش­هاي جديد بستگي زيادي دارد. سياست­مداران برای نيل به اين هدف به کمک سایر منابع بدنبال الگويي هستند كه نقش كارآفريني را در توسعه همه­جانبه بويژه اقتصاد تقويت نمايد. با عنايت به پديده جهاني شدن اقتصاد، برخي عقيده دارند كه بازارهاي جهاني فردا از آن شركت­هايي است كه به ريسك‌پذيري كارآفرينانه بها مي‌دهند و براي گسترش سرمايه‌هاي فكري خود در حد كلان سرمايه‌گذاري مي‌كنند، در بالندگي فردي پرتلاش‌اند و در خط مشي‌گذاري، شرايط محيطي را مد نظر قرار مي­دهند. ایجاد محیط کارآفرینی نیز حائز اهمیت است. محیط در زمینه اقتصاد، منعکس کننده استراتژيهاي است که براي موفقیت در این محیط مورد نیاز است. در بخش کارآفرینان، فراگیران با افراد کارآفرین جامعه خود مصاحبه می­کنند و از این طریق ذهنیت و آمادگی کارآفرینی کسب مینمایند و با دشواريها و فرصتهاي شروع کسب و کار در جامعه خود آشنا میشوند. در رابطه با شرکت یا بنگاه؛ فراگیران از طریق تحلیل محیط، اقتصاد و کارآفرینان چارچوبی براي طراحی یک واحد بنگاه فراهم میکنند و بخش پنجم یعنی پیچیدگی نشان دهنده پیچیدگی عمل کارآفرینی و تأثیر متغیرهاي مختلف بر کارآفرینی است.  براي اینکه اساتید سهم خودشان را در اقتصاد و جامعه به عنوان کل درك کنند در وهله اول آنها نیاز دارند تا درباره کارآفرینی و همین طور درباره خودشان یاد بگیرند و این اولین گام براي کشف است. روش اجرای آموزش کارآفرینی نیز از نکته های تاثیرگذاری است که باید مورد توجه قرار گیرد. اساتید می­توانند از روشهای مختلفی مانند به یادسپاری، مشارکت محوری، نمایش فیلم و ... برای ارائه آموزش کارآفرینی استفاده کنند. در اجراي آموزش کارآفرینی این نکته حایز اهمیت است که بایستی دوره آموزشی حاوي ویژگیهاي خاصی باشد. سازمانهاي مختلف شامل بنیاد ملی تدریس کارآفرینی ، بنیاد  کافمن و کنسرسیوم آموزش کارآفرینی  برنامه­هاي آموزشی براي آموزش اثربخش کارآفرینی ارائه داده­اند. این مؤسسات معتقدند دوره­هاي کسب و کار پایه با فصلی بخشی کمی از محتوا برنامه درسی تحت عنوان کارآفرینی براي القا کردن روحیه کارآفرینی در دانشجویان کافی نیست، دوره­هاي آموزشی میبایست دربردارنده ویژگیهایی از قبیل انگیزه، علاقه و الهام  بخشی به افراد جوان باشد. در مورد  ابعاد اشتغالززایی پایدار نیز در دانشگاه­های آزاد اسلامی شهر تهران، باید به ابعاد سازمانی مانند مديريت توانمند، حمایت مدیریت و رهبری درست دانشگاه، تغييرات سازماني و ساختاری در دانشگاه، ارائه زيرساخت هاي لازم سازماني توجه ویژه داشت. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند زيرساخت هاي حمايتي یعنی وجود مشوق هاي مالياتي، بيمه اي و گمرکي برای دانشجویان کارافرین، وجود زيرساخت هاي عمراني مورد نياز براي توسعه اشتغال یا وجود مراکز و زیرساخت های پشتیبانی فنی، آموزشی، اطلاعاتی و پژوهشی برای اشتغال پایدار ، باید مورد توجه قرار گیرند و همگام با زيرساخت هاي قانوني که همان ثبات قوانين و سياست هاي حمايتي از اشتغال پایدار، رفع موانع قانوني اشتغال پایدار در کشور و تشويق و حمايت دولت از سرمايه گذاري ريسک پذير در ایجاد مشاغل حرکت کنند. پرداختن به ويژگي بازار د ردنیای امروز با وجود عدم قطعیت های محیطی نیز حائز اهمیت است. منظور از ویژگیهای بازار وجود تنوع در صنعت برای فرصت سازی اشتغال پایدار، توجه به رقابت بازار در دنیای مشاغل، توجه به کیفیت رقابتی محصولات و توجه به فرصت های موجود در بازار است. در این پژوهش مدلی برگرفته از مبانی نظری، نظرات خبرگان و جامعه آماری ترسیم گردید که از اعتبار مناسبی برخوردار بود.

متناسب با یافته‌های پژوهش و اولویت‌بندی مؤلفه‌های آموزش کارآفرینانه در جهت اشتغال‌زایی پایدار در دانشگاه‌های آزاد اسلامی شهر تهران پیشنهاد‌های زیر ارائه می‌گردد:

بعد هدف

-       ارتقای دانش استعدادیابی اساتید به منظور درک ویژگی کارآفرینی در دانشجویان با ارائه کلاس‌های آموزشی برای اساتید 

-       ارتقای دانش اکوسیستم کارآفرینی با دعوت از اساتید کارآفرینی و شرکت دادن اساتید در این کلاس‌ها

-       ارتقای دانش تولید کار اساتید دانشگاه با سرکشی اساتید در صنایع مختلف و بازار کاری مرتبط با رشته تحصیلی 

-       دانش تیم محوری به‌منظور ترغیب برای ارتقای فرهنگ کارآفرینی و اراده پروژه های تیم محور در بین دانشجویان و اساتید

بعد ساختار

-       ارائه محتوای مرتبط با کارآفرینی به‌صورت تئوری و عملی در دانشگاه و کنار زدن طرح درس‌های قدیمی و نامرتبط

-       ترغیب دانشحویان به تولید محتوا بر اساس نیاز کارآفرینی در کشور و درخواست از ایشان برای رصد بازار و پرداختن به نیاز جامعه ایران 

-       ارائه فرصت‌های پژوهشی در قالب فرصت‌های کارآفرینانه دردانشگاه و تعامل با صنایع مختلف برای حمایت از طرح‌های دانشجویی 

بعد روش

-       تقویت احساس خوداتکایی و استقلال در تولید و کار و همچنین حس تسلط و کنترل برآینده از طریق به یادسپاری مفاهیم کارآفرینی 

-       استفاده از روش تدریس پرسش و پاسخ به منظور کشف استعداد کارآفرینی در دانشجویان 

-       مشارکت فعالانه دانشجویان در کلاس درس در تحلیل وضعیت کارآفرینی 

-       رویارویی با مسائل و چالش‌های معیشتی با نگاه حل مسأله

-       حل مسائل مبتنی بر ایده‌های خلاقانه

-       اقدام پژوهی مبتنی بر کارآفرینی دانشجویان 

-       درس پژوهی مبتنی بر کارآفرینی و اشتغال دانشجویان 

پیشنهاد به پژوهش‌گران آینده

-       پژوهش‌های دیگری در سایر دانشگاه‌ها در زمینه موضوع پژوهش انجام گیرد.

-       پژوهش‌های دیگری با جامعه آماری متفاوت مورد مطالعه قرار گیرند.

-       عوامل آموزشی مانند آموزش‌های ضمن خدمت و عوامل فرهنگی در پژوهش‌های بعدی مد نظر قرار گیرند.

منابع

بدراق‌نژاد، علی؛ محمدی خیاره، محسن وادبی فیروز جایی، باقر.(1401). بررسی رابطه بین کارآفرینی، رشد اقتصادی و اشتغال؛ رویکرد خودرگرسیون برداری پانل. نشریه مدیریت علمی، (1)7، 123- 153.

خورسند، الهام ؛ ملک آرا، ملیکا و کوثری، کامیاب.(1400). راهکارهای توسعه کارآفرینی و اشتغال زایی در مناطق محروم. مجله خبرنگاری، (59)8، 120-126.

عبد‌زاده، فرهاد؛ میرمحمد، کاشف؛ برمند، محمدرضا و فتاح پور مرندی، مرتضی .(1401). نیمرخ کارآفرینی دانشکده‌های علوم ورزشی ایران و ارائة مدل اشتغال و کارآفرینی. نشریه مدیریت ورزشی، 1125-1155.

كيخا ، احمد ، ميترا عزتي و محمد جواد صالحي(1398). طراحي الگوي دانشگاه كارآفرين : رويكرد كيفي ، فصلنامه آموزش مهندسي ايران، سال 21،شماره 83،پائيز 1398. صص77-51

مختاربند و محمود. (1400). تبیین نظری خط فقر از دیدگاه اقتصاد اسلامی براساس استانداردهای آماری اقتصاد ایران. دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، 17(33)، 59-85.‎.

مشایخ، حامدی نسب، صادق، رستگار، احمد و طالبی. (1399). بررسی نقش واسطه ای اشتیاق کارآفرینانه در رابطه بین حمایت تحصیلی با کارآفرینی مجازی دانشجویان. رهبری آموزشی کاربردی، 1(2)،55-68.‎

 

Albarraq, A. A., Makeen, H. A., & Banji, D. (2020). Preconception of Pharmacy Students for the Inclusion of Entrepreneurship Curriculum in the PharmD Program. INDIAN JOURNAL OF PHARMACEUTICAL EDUCATION AND RESEARCH, 54(1), 22-30.

Cadenas, G. A., Cantú, E. A., Lynn, N., Spence, T., & Ruth, A. (2020). A programmatic intervention to promote entrepreneurial self-efficacy, critical behavior, and technology readiness among underrepresented college students. Journal of Vocational Behavior, 116, 103350.

Carpenter, A., & Wilson, R. (2022). A systematic review looking at the effect of entrepreneurship education on higher education student. The International Journal of Management Education, 20(2), 100541.

Cohn, A., Maréchal, M. A., Schneider, F., & Weber, R. A. (2016). Job history, work attitude, and employability (No. 210). Working Paper.

Fang, F., & Luo, X. E. (2020, January). Entrepreneurship Introductory Course Designed for Students Majoring in Network Engineering. In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering (Vol. 719, No. 1, p. 012047). IOP Publishing.

Gianiodis, P. T., & Meek, W. R. (2020). Entrepreneurial education for the entrepreneurial university: a stakeholder perspective. The Journal of Technology Transfer, 45(4), 1167-1195.

Hahn, D., Minola, T., Bosio, G., & Cassia, L. (2020). The impact of entrepreneurship education on university students’ entrepreneurial skills: a family embeddedness perspective. Small Business Economics, 55(1), 257-282.

Henry, C. (2023). Is there a role for entrepreneurship education in veterinary medicine? A UK study. Entrepreneurship Education and Pedagogy, 6(1), 161-186.

Islam, N., & Mamun, M. (2022). Entrepreneurship development: An operational approach-text and cases with special reference to Bangladesh. Available at SSRN.

Mukesh, H. V., Rao, A. S., & Rajasekharan Pillai, K. (2018). Entrepreneurial potential and higher education system in India. The journal of entrepreneurship, 27(2), 258-276.

Nam, T. (2019). Technology usage, expected job sustainability, and perceived job insecurity. Technological Forecasting and Social Change, 138, 155-165.

Ram, M., Osorio-Aravena, J. C., Aghahosseini, A., Bogdanov, D., & Breyer, C. (2022). Job creation during a climate compliant global energy transition across the power, heat, transport, and desalination sectors by 2050. Energy, 238, 121690.

Ransom, T. (2022). Labor market frictions and moving costs of the employed and unemployed. Journal of Human Resources, 57(S), S137-S166.

Rauf, R., Wijaya, H., & Tari, E. (2021). Entrepreneurship education based on environmental insight: Opportunities and challenges in the new normal era. Cogent Arts & Humanities, 8(1), 1945756.

Salehi, N., & Asrar, M. M. (2022).THE EFFECT OF OPEN INNOVATION MINDSET ON ABSORPTIVE CAPACITY: THE MEDIATION ROLE OF ENTREPRENEURIAL ALERTNESS. Journal of Management Marketing and Logistics, 9(4), 147-155.

Sani, A., & Jamil, H. (2022). Entrepreneurship curriculum practice in Malaysian universities: successes and challenges. International Journal of Applied Management Science, 14(2), 160-170.

Supriyanto, S., Ghazali, M. B., Yanti, F., & Fauzi, F. (2022). Entrepreneurship Education Based on Islamic Work Ethic: Educational Management Review. Al-Tanzim: Jurnal Manajemen Pendidikan Islam, 6(1), 132-145.

Suryaman, W., Muchtar, H. S., Warta, W., & Gaffar, M. A. (2023, January). Entrepreneurship-Based On Life Skills Training Management In Non-Formal Education To Improve Participant's Ability Towards Economic Independence. In Proceedings of the 4th International Conference on Law, Social Sciences, and Education, ICLSSE 2022, 28 October 2022, Singaraja, Bali, Indonesia.

Vedula, S., Doblinger, C., Pacheco, D., York, J. G., Bacq, S., Russo, M. V., & Dean, T. J. (2022). Entrepreneurship for the public good: a review, critique, and path forward for social and environmental entrepreneurship research. Academy of Management Annals, 16(1), 391-425.

 

Presenting an entrepreneurial education model for sustainable job creation in Islamic Azad Universities in Tehran

Mohamadnaghi Imani

Sana Abdolali

Abstract

The current research was conducted with the aim of providing a model of entrepreneurial education for sustainable employment generation in Islamic Azad Universities in Tehran. According to the purpose, the research method was fundamental-applied according to the type of data, mixed (qualitative-quantitative) of the exploratory type, and according to the method of data collection, in the qualitative part, thematic analysis and in the quantitative part, descriptive-survey. The statistical community in the qualitative part included professors. The university and senior officials were in the Islamic Azad Universities, and a non-random sampling method of the targeted type was used to select the samples and 19 people were selected. In the quantitative part, also, the statistical population of the present study was all academic faculty members of Islamic Azad Universities in Tehran. Determining the sample size was done using the structural equation model correlation research method and 272 subjects were selected as the sample size. The sampling method used in this study was random cluster stage. Semi-structured interviews and a researcher-made questionnaire were used to collect information. The validity and reliability of the instruments were measured and confirmed. The data analysis method in the qualitative part of theoretical coding was derived from thematic analysis method. In the quantitative part, there were tests such as Pearson's correlation, sample t-test, hierarchical analysis process and confirmatory factor analysis. The results showed that the dimensions of entrepreneurial education in Islamic Azad Universities of Tehran included the goal and method. Also, the dimensions of sustainable employment included organizational and environmental dimensions. Finally, based on the identified indicators and components, which were based on research documents and interviews with experts, a conceptual model of the research was presented, which had appropriate validity.

Key words: entrepreneurial education, sustainable employment generation, azad Islamic universities

¹ 

---

[1] Ransom

[2]  Nam

[3]  Mukesh, Rao  & Raja

[4]  Hahn, Minola, Bosio & Cassia

[5]  Suryaman, et al

[6]  Carpenter & Wilson

[7]  Supriyanto, et al

[8]  Islam & Mamun

[9]  Sani & Jamil

[10]  Cadenas, et al

[11]  Vedula, et al

[12]  Cohen, et al

[13]  Ram, et al 

[14]  Salehi, et al

[15]  Henry

[16]  Rauf, Wijaya & Tari

[17]  Scopus

[18]  Gianiodis  & Mee

[19]  Judgemental Sampling

---

[1]  

1.       Perfessor in Islamic Azad University, North Tehran 

2.       Ph. D. Student, Islamic Azad University, North Tehran (Corresponding Athour)

---