تحلیل ساختار و محتوای مطبوعات محلی از حیث توجه به اصول روزنامه نگاری حرفه ای و توسعه ای(مورد مطالعه:نشریات استان اردبیل)

محورهای موضوعی : مدیریت رسانه

شهریار قلی زاده گللو ¹ (دانشگاه علامه طباطبایی تهران)

تاریخ دریافت : 1398/05/17 تاریخ پذیرش : 1398/11/25 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: برجسته سازی, مطبوعات محلی, واژگان کلیدی: مطبوعات, روزنامه نگاری توسعه, اصول روزنانه نگاری حرفه ای,

چکیده مقاله :

چکیده هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی ساختار و محتوای مطبوعات محلی از منظر توجه به اصول روزنامه نگاری حرفه ای و توسعه ای با مطالعه بر روی نشریات استان اردبیل است. چارچوب نظری، برگرفته شده از نظریه برجسته سازی و مفاهیم روزنامه نگاری حرفه ای و روزنامه نگاری توسعه، می باشد. برای تحلیل هفته نامه های استان اردبیل از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شده است. نتایج در قالب پنج مقوله در زمینه اصول ساختاری روزنامه نگاری شامل: سبک مطالب، تولیدی بودن یا نبودن مطالب، منطقه رویداد مطالب، ماهیت مطالب و جهت گیری مطالب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. همچنین در زمینه روزنامه نگاری توسعه، سه مقوله نوع مطالب توسعه ای، کارکرد مطالب توسعه ای و توجه به سنت ها و فرهنگ های بومی- محلی، مورد بررسی قرار گرفتند. یافته ها نشان دهنده این واقعیت هستند که نشریات استان اردبیل، از ضعف و عقب ماندگی قابل ملاحظه ای در کاربرد و توجه به اصول پایه ای و بنیادین روزنامه نگاری برخوردارند. غیر تولیدی بودن اکثر مطالب نشریات حتی اخبار مربوط به استان و در اغلب موارد بدون ارجاع به منبع مشخصی، توجه صرف به رویدادها و عدم مطالبه گری از نکات بارز در این نشریات بودند. با توجه به این که استان اردبیل از مناطق کمتر توسعه یافته کشور می باشد، ضرورت به کارگیری روزنامه نگاری توسعه و پوشش اخبار توسعه ای دو چندان احساس می شود. اما با استناد به یافته های پژوهش می توان گفت که مطبوعات استان در این حطیه نیز عملکرد مناسبی نداشته اند.

چکیده انگلیسی:

Abstract The essential purpose of this research is Recognition of Ardabil province Press from perspective of structural and developmental Principles of journalism.Theoretical framework of current research is based on the agenda-setting theory and structural principles of journalism and development journalism. In this research, is used the quantitative content analysis method. All encoded contents, is 1589 content which is selected from five weekly Ardabil Province during 2018- 2017. This research shows that the most popular style in press of Ardabil province is news style. The most contents of the Ardabil press are non-productive and most used source is related to internal news agency. Also a lot of contents are without citing any source. The largest share among all subjects is allocated to the coverage of Ardabil Province events and news and after that is national news. Developmental news and contents have a very small part and regardless to the development issues are the most obvious points in this research. It can be said that Ardabil Press in context of structural journalism principles, sometimes successful and sometimes not. Also in the field of development journalism, have not the considering function. Keywords: Press, Local Press, The structural principles of journalism, Development journalism, Agenda-Setting.

متن کامل:



 

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی ساختار و محتوای مطبوعات محلی از منظر توجه به اصول روزنامه نگاری حرفه ای و توسعه ای با مطالعه موردی بر روی نشریات منتخب استان اردبیل است. چارچوب نظری پژوهش، برگرفته شده از نظریه «برجسته سازی » و مفاهیم روزنامه نگاری حرفه ای و معیارهای روزنامه نگاری توسعه، می باشد.

در این تحقیق برای تحلیل هفته نامه های منتخب استان اردبیل از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شده است. کل مطالب کدگذاری شده 1589 مورد می باشد که پس از وارد کردن در نرم افزار SPSS، با استفاده از آزمون معنی داری کای اسکوار مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

نتایج به دست آمده در قالب پنج مقوله در زمینه اصول ساختاری روزنامه نگاری شامل: سبک مطالب، تولیدی بودن یا نبودن مطالب، منطقه رویداد مطالب، ماهیت مطالب و جهت گیری مطالب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. همچنین در زمینه روزنامه نگاری توسعه، سه مقوله نوع مطالب توسعه ای، کارکرد مطالب توسعه ای و توجه به سنت ها و فرهنگ های بومی- محلی، مورد بررسی قرار گرفتند. یافته ها نشان دهنده این واقعیت هستند که نشریات استان اردبیل، از ضعف و عقب ماندگی قابل ملاحظه ای در کاربرد و توجه به اصول پایه ای و بنیادین روزنامه نگاری برخوردارند. غیر تولیدی بودن اکثر مطالب نشریات حتی اخبار مربوط به استان و در اغلب موارد بدون ارجاع به منبع مشخصی، توجه صرف به رویدادها و عدم مطالبه گری از نکات بارز در این نشریات بودند. با توجه به این که استان اردبیل از مناطق کمتر توسعه یافته کشور می باشد، ضرورت به کارگیری روزنامه نگاری توسعه و پوشش اخبار توسعه ای دو چندان احساس می شود. اما با استناد به یافته های پژوهش می توان گفت که مطبوعات استان در این حطیه نیز عملکرد مناسبی نداشته اند.

واژگان کلیدی: مطبوعات، مطبوعات محلی، اصول روزنامه نگاری حرفه ای، روزنامه نگاری توسعه، برجسته سازی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 مقدمه و طرح مساله

مطبوعات محلی، یکی از مهم ترین رسانه های نوشتاری به شمار می روند که به انعکاس رویدادها، اخبار و وقایع روزمره در سطح منطقه ای و محلی می پردازند و می توانند با بررسی و تحلیل مسائل محلی و بومی؛ توجه مخاطبان به خود را جلب کنند. به گفته‌ كارشناسان، پويايي و رشد آن‌ها به توسعه‌ كلي مطبوعات منجر مي‌شود و هر اندازه كه توجه مخاطبان نسبت به نشريات محلي افزايش يابد، به همان ميزان، تعداد خوانندگان مطبوعات در كل كشور با افزايش مواجه خواهد شد. چنانچه مطبوعات محلي بتوانند نيازها و مشكلات مردم محله‌ها را منعكس كنند، گام موثري در جهت اقبال مخاطبان برداشته‌اند. در شرایطی که مطبوعات سراسری به مسائل و دغدغه های کلان ملی و بین المللی می پردازند و از کاستی ها، نیازها و علایق جامعه های محلی به ناگزیر یا از روی تسامح، غفلت می ورزند؛ این وظیفه مطبوعات محلی است که با درک واقع بینانه از مسئولیت ها، وظایف و جایگاه خود از طریق اطلاع رسانی، آگاهی بخشی، نقد و ارزیابی منصفانه و عالمانه سیاست ها؛ برنامه ها، عملکردها، نیازها و ظرفیت های توسعه محلی را معرفی کنند(فرقانی، 38:1391).

در این بین، مطبوعات به طور اعم و مطبوعات محلی به طور اخص از زمان شکل گیری شان تا به حال، همیشه درگیر مقوله نحوه ارائه مطالب بوده اند. و بدین ترتیب نمی توان نقطه شروع خاصی را برای استفاده از اصول ساختاری و معیارهای توسعه ای روزنامه نگاری در مطبوعات جهان و ایران قائل شد. اما دوران اولیه شکل گیری مطبوعات را نمی توان با تحولات نوین بعدی در زمینه نحوه ارائه اخبار و مطالب و همچنین شیوه و سبکهای جدید، مقایسه کرد. پس با آغاز مرحله اول فعالیت مطبوعات غرب در حدود دویست سال پس از اختراع چاپ، که از اوایل قرن هفدهم و مصادف با تاسیس نخستین نشریات دوره ای است؛ فصل جدیدی از حرفه گرایی در روزنامه نگاری را شاهد هستیم. ارائه اخبار با سبکهای خبری متنوع و جذاب در ادوار مختلف، نشان از روند پویا در زمینه حرفه ای گرایی روزنامه نگاری است. سبکهای خبری ای مانند؛ سبک پایان شگفت انگیز، سبک بازگشت به عقب(نقطه مقابل سبک تاریخی) و سبک تشریحی، از جمله سبکهایی هستند که نسبت به سبکهای قدیمی(سبک هرم وارونه،سبک تاریخی و سبک تاریخی همراه با لید)، دارای تازگی و جذابیت هستند. توجه به اصول ساختاری روزنامه نگاری از جمله؛ سبک ارائه خبر، استفاده از ارزشهای خبری، به کارگیری عکس، درست نویسی و ... ؛ از مسائلی هستند که همیشه در مطبوعات همراه روزنامه نگاران هستند. این مسئله، همچنین مطبوعات محلی در سطح کوچکتر را نیز شامل می شود (موسوی،1391: 29).

در باب روزنامه نگاری توسعه و استفاده از معیارهای توسعه ای در روزنامه نگاری باید گفت که از همان آغاز شکل گیری روزنامه نگاری توسعه در سال 1960، عنایت به اصول و معیارهای روزنامه نگاری توسعه در ارائه اخبار و مطالب توسعه ای، مد نظر روزنامه نگاران بوده است. امروزه نیز با توجه به اهمیت بحث های توسعه ای در کشورهای مختلف به خصوص در کشورهای در حال توسعه؛ اخبار توسعه ای جایگاه خود را در مطبوعات باز کرده است؛ که این توجه بیشتر در باب رعایت اصول آن را نیز بالطبع می طلبد(بدیعی،426:1384).

مساله مورد نظر تحقیق حاضر این است که بدانیم مطبوعات استان اردبیل در زمینه توجه به اصول حرفه ای روزنامه نگاری و نیز معیارهای روزنامه نگاری توسعه در چه وضعیتی قرار دارند. در جهت دست یابی به پاسخ این مساله ها، سعی می شود با تجزیه و تحلیل اخبار و مطالب مربوط به پنج نشریه منتشر شده در سطح استان اردبیل (آراز، اردبیل فردا، آوای مردم، پیام اردبیل و مهر اردبیل)، به معیار ها و اصول ساختاری روزنامه نگاری و میزان توجه به اخبار و مطالب توسعه ای در این نشریات دست یافت تا بتوان راهکارها و پیشنهادهای مفیدی را برای بهبود و پیشبرد نشریات استان، ارائه داد.

سوالات تحقیق

سوالات اصلی در این تحقیق شامل دو سوال در زمینه اصول روزنامه نگاری حرفه ای و روزنامه نگاری توسعه است.

1- مطبوعات استان اردبیل تا چه حد اصول روزنامه نگاری حرفه ای مانند توجه به ارزشها و عناصر خبری، ژانرهای روزنامه نگاری (خبر، گزارش، مقاله و مصاحبه)، استناد به منابع، استفاده از محتوای تولیدی و پوشش رویداد ها و مسائل محلی را رعایت می کنند؟

2- مطبوعات استان اردبیل تا چه حد معیارهای روزنامه نگاری توسعه مانند توجه به فرآیندها، نقد، ارزیابی و جلب مشارکت مردم محلی در فرآیند توسعه را رعایت می کنند؟

تحقیقات پیشین

اولین تحقیقی که در زمینه مطبوعات محلی انجام شده، پژوهشی با عنوان «روزنامه های محلی و اصول روزنامه نگاری(بررسی تطبیقی روزنامه های خبر، خراسان و مهد آزادی)» است. این تحقیق توسط عبدالله اسکویی شیروان در مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در سال 1376 انجام شده است. نتیجه ای که محقق در پایان بدان دست یافته است این بوده است که روزنامه های مورد بررسی بیشتر به اخبار غیر محلی و اخبار ورزشی توجه زیادی داشته اند و نسبت به رسالت اصلی خود در پوشش اخبار رویدادهای محلی کوتاهی انجام داده اند.

بیژن زارع در سال 1386 در پژوهشی با عنوان «بررسی ویژگیهای نیروی انسانی و امکانات مالی و فنی نشریات محلی(استانهای فارس، زنجان و کردستان) که با استفاده از روش پیمایش(مصاحبه-پرسشنامه) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام گرفته است؛ به این نتیجه رسیده است که تیراژ پایین، تاخیر در انتشار به موقع، فقر نیروی انسانی متخصص و کارآمد، درج اخبار کهنه و غالبا خنثی، جای نامناسب، صفحه بندی غیر فنی، ساختار غیر حرفه ای مطالب و ... از جمله مشکلات و کاستی های مطبوعات محلی به شمار می روند.

پایان نامه ای با عنوان «ساختار و محتوای مطبوعات استان خوزستان» توسط نورالهدی موسوی در سال 1391 در مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، انجام پذیرفته است. پژوهشگر در پایان به این نتیجه رسیده است که حدود نیمی از مطالب نشریات خوزستان مربوط به رویدادهای سراسری است و رویدادهای استانی بعد از رویدادهای سراسری پوشش داده شده اند که این نشان می دهد مطبوعات این استان از کارکرد ساختاری و توسعه ای مطبوعات محلی فاصله دارند.

مفاهیم تحقیق

روزنامه نگاری توسعه¹

زمان پیدایش مفاهیم "روزنامه نگاری توسعه" و "اخبار توسعه" دقیقا روشن نیست؛ ولی می توان ریشه های آن را مرتبط به برنامه های توسعه در فیلیپین در اواسط دهه 1960 دانست. در آن زمان به روزنامه نگاران فیلیپینی توصیه شد که در نحوه ارائه گزارشهای مربوط به توسعه، بخصوص موضوعات اقتصادی، تجدید نظر کنند(بدیعی،424:1384).

روزنامه­نگاری توسعه به رابطه خصومت­آمیز رسانه­­های خبری مستقل و حکومت اشاره می­کند که در آن گزارشگرها ارزیابی و تفسیر انتقادی از طرح­ها و اجرای طرح­ها دارند. روزنامه­نگاری توسعه ارزش­های خبری سنتی را به چالش می­کشد، و به نیازهای مردم عادی اولویت می­دهد و عینیت را یک اسطوره می­داند(معتمد نژاد،1386: 449). این نوع روزنامه نگاری، اخباری در زمینه انتقاد ساختاری از حکومت و سازمان­هایش، رهبران اصلاح­طلب تأثیرگذار در فرایند توسعه و طرح­های خودیاری محلی را پوشش می­دهد( The International Encyclopedia of Communication, Volume 3, p.1274).

خبر توسعه²

«ویلبر شرام»³ و «اروین اتوود»⁴، خبر توسعه را این چنین تعریف می کنند: « مطالب مربوط به رشد و پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی به صورتی که از طریق کوشش و برنامه ریزی انسانی انجام گرفته باشد». مفهوم کلیدی «عمدی» بودن کوششهاست. خبرهای توسعه اقتصادی و اجتماعی شامل مطالبی است که کوشش دولت، سازمان های خصوصی، گروه و افراد را در بهبود وضع موجود نشان می دهند. از نظر این پژوهشگران، انتشار مطالبی درباره نرخ بی سوادی یا با سوادی در کشور، خبر توسعه نیست؛ ولی تاسیس یک مرکز آموزشی برای مبارزه با بی سوادی، خبر توسعه است. یا مطلبی درباره یک کشف علمی در صورتی به عنوان خبر توسعه شناخته می شود که به صورت بالقوه به بهبود وضع اجتماعی مردم کمک کند(بدیعی،424:1384).

«ناریندر آگاروالا»⁵ در مقاله های متعدد خود راجع به روزنامه نگاری در جهان سوم، به معرفی مشخصات اخبار توسعه پرداخته است. او در عین حال که بر دشواری ارائه یک تعریف درباره این گونه اخبار، تاکید می کند، یادآور می شود که در این زمینه، اخباری که از سوی ماموران دستگاههای روابط عمومی، تهیه می گردد و به «اخبار مثبت⁶» معروف است، مورد نظر نیست. به عقیده او، خبرنگاری که در زمینه امور توسعه خدمت می کند،؛ باید طرحهای مربوط به توسعه را از لحاظ تامین نیازهای ملی و محلی، تفاوتهای موجود بین آنچه طرح ریزی شده و آنچه اجرا گردیده است و نیز تفاوت دیدگاه اولیه دولت راجع به آثار این طرحها در زندگی مردم و نتایج نهایی بدست آمده از آنها را مورد بررسی انتقادی قرار دهد و دقیقا ارزیابی نماید(معتمد نژاد،512: 1386).

مطبوعات محلی⁷

به طور کلی مطبوعات محلی به نشریاتی اطلاق می شود که به صورت روزانه یا دوره ای در سطح یک یا حداکثر چند استان همجوار تولید و توزیع می شوند و مسئولیت و کارکرد عمده آنها توجه خاص به نیازها و ضرورتها و خواستهای محلی، کمک به پیشبرد مشارکت عمومی در توسعه محلی، رشد آگاهی های عمومی ساکنان یک منطقه، ارتقای حس اعتماد به نفس محلی و ایجاد همبستگی ملی، شناساندن نیروها و نخبگان محلی و در نظر گرفتن منافع محلی در چارچوب منافع ملی است(فرقانی،1391: 36).

پیر آلبر⁸، در کتاب مطبوعات، مطبوعات محلی را این چنین تعریف کرده است: «مطبوعات دوره ای محلی که به صورت هفتگی، دو هفتگی و گاه ماهانه انتشار می یابد و در واقع مکمل یومیه های محلی است». در این مورد می توان از نشریاتی به نام روزنامه محلی نیز نام برد که تعدادشان در شهرهای بزرگ روزافزون است و معمولا به طور هفتگی انتشار می یابند و اغلب نیز به رایگان توزیع می شوند(آلبر،24:1364).

همچنین، باب فرانکلین⁹ در مقاله «روزنامه نگاری محلی و رسانه های محلی» خود، می گوید: « در هزاره جدید، روزنامه های محلی فقط در حد نامشان، محلی مانده اند. نام شهرستان یا شهری که در سر صفحه روزنامه است؛ یکی از معدوده ویژگی های باقی مانده روزنامه های محلی می تواند باشد» ((Franklin, 2006:22

ویژگی های مطبوعات محلی

بیژن زارع، ویژگی های موسسه های فرهنگی و رسانه های محلی از جمله مطبوعات محلی را به قرار زیر می داند:

1- نقطه دید محلی 2- کمک به توسعه محلی 3- اداره رسانه ها توسط نیروهای محلی و آشنا به ویژگی های آن 4- فرض هویت محلی افراد در کنار هویت های ملی و جهانی 5- عرضه اطلاعات تفصیلی محلی به مردم در کنار اطلاعات ملی و جهانی 6- توجه به فرهنگ بومی و محلی در انواع تولیدهای فرهنگی ، آموزشی و سرگرم کننده 7- تاکید بر منافع محلی و در عین حال منافع ملی 8- تامین هزینه از منابع محلی 9- در اختیار گرفتن تولیدهای مورد نیاز از سوی گروه های محلی 10- تقویت نهادهای مدنی محلی 11- نظارت محلی(زارع،1386: 42).

همچنین، باب فرانکلین و دیوید مورفی در کتاب«خبر چیست؟»، در مورد ویژگی های مطبوعات محلی می گویند:«روزنامه های محلی، به دلیل انحصارشان، تاثیر زیادی در تعریف خبر برای خوانندگان خود دارند و به نظر می رسد تنها منبع خبری بسیار مهم به خصوص در منطقه خود؛ باشند(5:1991,Franklin & Murphy).

مبانی نظری

نظریه برجسته سازی¹⁰

نظریه برجسته سازی، مدعی تاثیر رسانه ها بر شناخت و نگرش مردم و تعیین اولویت های ذهنی آنان از طریق انتخاب و برجسته سازی بعضی از موضوعات و رویدادها در قالب خبر و گزارش خبری است. به این معنا که رسانه ها با برجسته ساختن بعضی از موضوع ها و رویدادها ، بر آگاهی و اطلاعات مردم تاثیر می گذارند. گرچه نمی توانند تعیین کنند که مردم «چگونه» بیندیشند، اما می توانند تعیین کنند که «درباره چه» بیندیشند(مهدی زاده،59:1389).

دونالد شاو¹¹ و مک کومبز¹² واضعان نظریه برجسته سازی، در مقاله "کارکرد برجسته سازی مطبوعات"، می نویسند: «رسانه ها در قالب گزارش های خبری، به طور قابل ملاحظه ای اهمیت موضوع های مهم را تعیین می کنند. این تاثیر وسایل ارتباط جمعی- قابلیت اثرگذاری بر تغییر شناخت و ادراک مخاطبان و ساخت تفکر آنان- کارکرد برجسته سازی وسایل ارتباط جمعی نامیده می شود. مهمترین تاثیر ارتباط جمعی در این اعمال این کارکرد، ایجاد نظم فکری{برای مخاطبان} و نظم دادن به دنیای پیرامون ماست. رسانه ها ممکن است در این که به ما بگویند چگونه فکر کنیم، موفق نباشند؛ اما آنها در گفتن این که در باره چه چیزی فکر کنیم، بسیار موفق هستند»(شاو و مک کومبز،1383: 38-137).

این تئوری بیان می دارد که آنهایی که محتوای گزارشهای روزانه روزنامه ها، سرویسهای خبری رادیو تلویزیونی و سایتهای خبری اینترنت را تعیین می کنند با به کارگیری تعدادی از معیارها تصمیم می گیرند که چه چیزی ارزش خبری دارد. آنها به خوبی متوجه این نکته هستند که محدودیت زمانی و مکانی وجود دارد. فقط آن گزارشها که بسیار مهم تشخیص داده می شود و یا آنها که مخاطبان انبوه به آنها علاقه مند خواهند بود، در اولویت قرار خواهند گرفت. آنهایی که با این معیارها تطبیق کنند، از خیل گزارشهایی که از طریق گزارشگران خدمات و سرویسهای بی سیم و نظایر آنها در دسترس قرار گرفته اند، انتخاب خواهند شد. آخرین اخباری که از طریق یک آژانس روابط عمومی منتشر می شود، نمی تواند با این معیارها بخواند و دبیران مطبوعاتی یا مشاوران سیاسی شبکه های تلویزیونی به سادگی نمی توانند یک اطلاعیه روابط عمومی را مورد علاقه عمومی تلقی و آن را پخش کنند، مگر اینکه برخی از این گزارشها را کارگردان یا سردبیر احساس کند مهم است؛ در این حالت بعید است آن را نادیده بگیرد و پخش نکند(دیفلور،1383: 494).

فرآیند برجسته سازی از سه اولویت رسانه، اولویت عموم و اولویت سیاست و رابطه بین این سه بخش تشکیل شده است.

برای هر یک از این سه نمونه اولویت، یک سنت تحقیقی وجود دارد.

اولین سنت تحقیقی، «برجسته سازی رسانه ای¹³» نامیده می شود. زیرا متغیر وابسته اولیه آن، اهمیت یک موضوع در اولویت رسانه های جمعی می باشد.

دومین سنت تحقیقی، «برجسته سازی عموم¹⁴» نامیده می شود. زیرا متغیر وابسته اولیه آن اهمیت دسته ای از موضوعات مطرح در اولویت عموم می باشد. و سومین سنت تحقیقی، «برجسته سازی سیاسی¹⁵» نامیده می شود. زیرا جنبه متمایز این سنت علمی، ارتباط آن با فعالیتهای سیاسی مرتبط به یک موضوع می باشد تا حدی که به اولویت رسانه و اولویت عموم پاسخ دهد. بنابراین فرآیندهای برجسته سازی، رقابتی تکوینی در میان حامیان موضوعات برای جلب توجه «محققان رسانه ای» ، «عموم» و «نخبگان سیاسی»  می باشد(دیرینگ،1385: 13).

دروازه بانی خبر¹⁶

در پنجاه سال گذشته، دروازه بانی خبر توجه بسیاری از محققان علوم ارتباطات را که به دنبال توضیح جریان متمایز پیامها بر حسب زمان و مکان هستند به خود جلب کرده است. بخش اعظم این تحقیقات شامل پیامهای وسایل ارتباط جمعی به ویژه خبر می شود، شاید به این دلیل که دروازه بانی، ساختاری مفهومی در اختیار محققان وسایل ارتباط جمعی گذاشته تا محتوای رسانه ها را با دیگر ملاکهای «واقعیت» مقایسه کنند(شومیکر،1392: 13).

این مفهوم، نخستین بار به وسیله کورت لوین¹⁷ در سال 1947 به کار برده شد. او این مفهوم را مشابه تصمیم هایی مطرح کرد که یک زن خانه دار برای خرید مواد اولیه مورد نیاز غذا به کار می برد. او خاطر نشان ساخت که اطلاعات همیشه در کانال هایی قرار می گیرد که حاوی «منطقه دروازه¹⁸» است. منطقه ای که در آنجا تصمیم ها بر اساس مقررات بی طرفانه یا مقررات شخصی از سوی دروازه بانان اتخاذ می شود. دروازه بانان تصمیم می گیرند که آیا اطلاعات یا کالاها اجازه ورود و ادامه عمل در کانال را خواهند داشت یا نه؟ که از یک سو به این مسئله نگاه کنیم خواهیم دید که این، همان جریان اخبار در وسایل ارتباط جمعی است(محسنیان راد،1387: 426).

از نگاه جامعه شناسان، سه نگرش کلیدی در ساخت دهی خبرها- و نه انتخاب آنها- نقش دارند و باید در جامعه شناسی تولید خبر به آنها توجه داشت:

1- نگرش اقتصاد سیاسی، که نتیجه فرآیند خبر و ساخت اقتصادی سازمان خبری ذیربط را بررسی می کند(سودجویی این صنعت خصوصی از یک ظرف و کنترل دولتی از طریق دیگر و بالاخره جریانهای خبری معطوف به حفظ دولت).

2- نگرش سازمان اجتماعی کار خبری که رویه های شغلی و سازمانی محدودکننده تلاشهای روزنامه نگاران را بررسی می کند.

3- نگرش فرهنگ شناسانه(انسان شناسانه)، که به جای رویه های شغلی و سازمانی به نیروی محدود کننده سیستمهای نمادین فرهنگی می پردازد(امیر پور و شفیع بهرامیان،1392: 149).

به طور کلی با بررسی تحقیقات و مطالعات انجام شده درباره گزینشگری خبر می توان عوامل موثر بر گزینشگری را به سه دسته تقسیم کرد:

الف) اهمیت ذاتی رویداد

این دسته از عوامل با ارزشهای خبری مستتر در رویدادها مرتبط هستند و هر چه ارزشهای خبری یک رویدادها و ترکیب متنوع تری داشته باشد، رویدادها بر اساس آن انتخاب می شوند. بنابراین ارزشهای خبری را می توان ملاک تشخیص وقایع خبری از غیر خبری و وقایع پراهمیت از کم اهمیت دانست.

ب) عوامل دورن سازمانی

گاهی برخی رویدادها با وجود دارا بودن ارزشهای خبری و قابلیت بالقوه و اهمیت ذاتی، بیرون از سبد خبری روزنامه ها قرار می گیرند. در مقابل، دسته دیگر با وجود دارا نبودن ارزشهای خبری به صورت برجسته در روزنامه ها منعکس می شوند. این مساله بیانگر تداخل معیارها و عواملی است که خارج از اهمیت و ساخت رویداد قرار دارند. اساسا موسسات مطبوعاتی در پوشش یا عدم پوشش رویدادها تابع سیاستهای خاص خود هستند که در اصطلاح «سیاست خبری¹⁹» نامیده می شود.

ج) عوامل برون سازمانی

عوامل برون سازمانی عواملی هستند که خارج از سیاستهای خبری سازمان بر فرآیند شکل گیری خبر تاثیر می گذارد. سازمان یا موسسه مطبوعاتی در درون یک نظام سیاسی – اجتماعی و در کنار سایر نهادها فعالیت می کند که بسیاری از آنها بر انتخاب و گزینش خبر تاثیر می گذارند. منابع خبری، دولت، گروههای فشار، صاحبان آگهی و علایق و نیازهای خوانندگان از جمله این عوامل هستند.

در میان عوامل برون سازمانی دولت، دولت و خوانندگان از مقتدرترین و موثرترین عوامل در انتخاب خبر هستند. دولت با در دست داشتن اهرمهای فشار و سیاستهای پیشگیرانه در انتشار برخی رویدادها به علت جرم مطبوعاتی، اخلال در امنیت کشور، توهین به مقدسات و ارکان نظام، از پخش اخبار متضاد با منافع عموم و خود جلوگیری می کند. از سوی دیگر از آنجا که خوانندگان، مشتریان خرید خبر هستند، همیشه باید به آنها کالایی عرضه شود که منطبق با ذائقه و سلیقه آنها باشد، بدین سبب روزنامه ها مجبور هستند همواره نسبت به علایق خبری خوانندگان خود آگاهی و اشراف لازم و کافی داشته باشند. در این ارتباط بسیاری از صاحبنظران معتقدند که بهترین خبرها، «عمومی ترین» آنهاست.

مساله گزینشگری بیانگر این است که مخاطبان رسانه علیرغم اینکه خود انتخابگر فعالی هستند، هیچگاه آن طور که خود می خواهند نمی اندیشند. تفکرات و نظرات آنها نسبت به مسائل مختلف برگرفته از اخبار و اطلاعاتی است که موسسه های مطبوعاتی با توجه به دروازه بانی های مختلف آن را تهیه کرده اند. بنا به گفته ویلبر شرام، «امروزه دروازه بانان، تحت تاثیر محیط سازمانی خود، یکی از مهمترین نقشها را در امر ارتباط اجتماعی ایفا می کنند و برخی از آنان، تاثیر بسیار زیادی بر دیدگاههای ما نسبت به محیطمان دارند. پس بین آنچه به واقع در اطراف ماست و آن چیزی که در ذهن ما وجود دارد، فضای کاذبی است که ساخته ارتباطات است. این مساله بدان معناست که رفتار ما بر اساس واقعیتها نیست بلکه بر اساس تصویری از واقعیت است که در ذهن داریم و خلق این تصویر، محصول گزینشگری وسایل ارتباط جمعی است»(شعار غفاری،1373: 19).

چارچوب نظری:

در این تحقیق، از نظریه «برجسته سازی» و همچنین از مفاهیم «مبانی ساختاری روزنامه نگاری حرفه ای » و «روزنامه نگاری توسعه» به عنوان چارچوب نظری استفاده شده است.

مطبوعات همانند سایر رسانه های جمعی، به دنبال برجسته ساختن برخی از موضوعات و رویدادها در جهت تاثیرگذاری بر ذهن و افکار مخاطبان خود هستند. نظریه برجسته سازی که در این تحقیق به عنوان چارچوب نظری انتخاب شده است، به تشریح اقدامات رسانه ها در این حیطه می پردازد. با استفاده از نظریه برجسته سازی، می توان فهمید که هفته نامه های مورد بررسی تا چه حدی به برخی موضوعات اهمیت می دهند و از برخی موضوعات چشم پوشی می کنند. همچنین می توان اولویت های مورد تاکید این هفته نامه ها در پوشش اخبار مناطق مختلف استان اردبیل را نشان داد.

 مبانی ساختاری روزنامه نگاری شامل دو بخش محتوایی و اصول ساختاری می باشد. با توجه به این که تحقیق حاضر درصدد تحلیل محتوای کمی مطالب هفته نامه ها می باشد، از بخش محتوایی مبانی ساختاری روزنامه نگاری به دلیل کیفی بودن مفاهیم استفاده نمی شود و به بخش اصول ساختاری پرداخته می شود. در بخش اصول ساختاری مواردی از قبیل رعایت عناصر خبر، ارزشهای خبری، رعایت سبک تنظیم مطالب، ماهیت مطالب، جهت گیری مطالب و ... مد نظر قرار گرفته می شود.

همچنین، مفهوم روزنامه نگاری توسعه در حالت کلی شامل اقداماتی از قبیل: تهیه گزارش از اتفاقات و رویدادهایی که بر مردم تاثیر دارند، دخالت دادن مردم در امر تولید خبر و اطلاع رسانی، کمک به دولتها در جهت پیشبرد اهداف توسعه ای بوسیله تحت پوشش قرار دادن اقدامات توسعه ای شان و ... می باشد. اما به عنوان کار تحقیقی برای شناخت این موارد و اینکه نشریات در چه حد به بحث روزنامه نگاری توسعه اهمیت قائل هستند، تجزیه و تحلیل اخبار توسعه ای در قالب مقولات توسعه ای انجام می گیرد تا سهم این روزنامه نگاری و اخبار و مطالب مرتبط با آن در بین تمامی مطالب به درستی مشخص و تعیین گردد. در اینجا علاوه بر ارائه اخبار و مطالب جاری در مورد رویدادها، به بطن و ماهیت این رویدادها نیز توجه می کند و به دنبال علل و عوامل وقوع و پیامدهای پیشامده است.

در این تحقیق نیز از نظریات بیان شده، در دستیابی به مقوله ها و زیر مقوله های تحقیق و در نتیجه ارائه نتایج مبتنی بر آنها، استفاده شده است.

روش تحقیق

در این پژوهش از روش تحلیل محتوا کمی برای جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل اخبار و مطالب نشریات استفاده شده است. کریپندورف²⁰(1980)تحلیل محتوا را تکنیکی پژوهشی برای استنباط تکرارپذیر²¹و معتبر از داده ها در مورد متن آنها می داند (کریپندورف،1383: 14).

جامعه آماری تحقیق، شامل تمامی مطالب منتشر شده در  هفته نامه های استان اردبیل است که طی سال 1397، انتشار یافته اند و از بین آنان پنج نشریه منتخب که شامل هفته نامه های آراز، آوای مردم، اردبیل فردا، پیام اردبیل و مهر اردبیل می باشند؛ به عنوان نمونه آماری برگزیده شده اند. همچنین واحد تحلیل تحقیق نیز هر پیام، مطلب و یا هر خبر هفته نامه ها می باشد. روش نمونه گیری پژوهش نیز روش تصادفی سیستماتیک²² است؛ بدین صورت که تعداد 12 شماره از هر هفته نامه بر اساس فواصل زمانی مشخص، انتخاب شده اند که در مجموع 60 شماره از تمامی هفته نامه ها گزینش و مطالبشان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. در انتخاب روز هفته نامه ها، سعی شده است که تمامی روزهای هفته لحاظ شود. روزهایی که هفته نامه ها از آنها انتخاب شده اند به قرار زیر می باشند:

شنبه 5 فروردین، یکشنبه 3 اردیبهشت، دوشنبه 8 خرداد، سه شنبه 6 تیر، چهارشنبه 4 مرداد، پنجشنبه 2 شهریور، شنبه 29 مهر، یکشنبه 21 آبان، دوشنبه20 آذر، سه شنبه19دی، چهارشنبه25 بهمن و پنجشنبه 17 اسفند.

ضریب قابلیت اعتماد(پایایی)

برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد پژوهش از فرمول اسکات استفاده شده است. در این پژوهش بعد از کدگذاری،10 درصد از مطالب مربوط به ماهیت مطلب(رویداد مدار و فرآیند مدار)، جهت گیری مطلب و محتوای مطلب، مجددا مورد بررسی و کدگذاری قرار گرفتند. سپس، ضریب پایایی اسکات، مطابق فرمولی که در زیر آمده است، مورد محاسبه قرار گرفت:

 

 

توافق مشاهده شده Po=

توافق مورد انتظار Pe=

با قرار دادن درصدهای توافق مشاهد شده و مورد انتظار در فرمول اسکات، ضریب قابلیت اعتماد برای مقوله ماهیت مطلب 75 درصد، محتوای مطلب86 درصد و جهت گیری مطلب 85 درصد، به دست آمد.

با توجه به این که میزان ضریب قابلیت اعتماد برای هر سه متغیر بیش از 70 درصد بود، بنابراین می توان به طور نسبی به عینیت و پایایی تحقیق اطمینان کرد.

تحلیل یافته ها

تحلیل یافته های مربوط به اصول روزنامه نگاری حرفه ای

1- آیا بین هفته نامه های مورد بررسی از نظر سبک مطلب، تفاوت معنی داری وجود دارد؟

جدول شماره 1- بررسی معنی داری تفاوت میان نشریات مورد بررسی از نظر سبک مطلب

سبک مطلب		نام نشریه					مجموع
		آراز	آوای مردم	اردبیل فردا	پیام اردبیل	مهر اردبیل
1. خبر	فراوانی	159	498	291	86	143	1177
	درصد فراوانی	13.5%	41.7%	24.6%	7.8%	12.5%	100 %
2. گزارش	فراوانی	12	28	24	14	11	89
	درصد فراوانی	%13.9	%32	%24.6	%15.6	%13.9	%100
3. مصاحبه	فراوانی	11	13	9	4	6	43
	درصد فراوانی	%27.4	%29	%21	%9.7	%12.9	%100
4.مقاله	فراوانی	12	16	4	9	31	72
	درصد فراوانی	%17.6	%21.2	%5.9	%14.1	%41.2	%100
5. سرمقاله و یادداشت	فراوانی	13	33	31	39	28	144
	درصد فراوانی	%9.5	%23.2	%22.6	%25.6	%19	%100
6. نقد و تفسیر	فراوانی	5	20	22	6	11	64
	درصد فراوانی	%8.2	%30.1	%34.2	%9.6	%17.8	%100
مجموع	فراوانی	212	608	381	158	230	1589
	درصد فراوانی	%13.6	%37.2	%23.8	%10.5	%14.9	%100

X2 =1/492 df= 20 p > 0/01

توصیف: از مجموع 1589 مطلب در تمامی هفته نامه ها، سبک خبر با 1177 مطلب و سبک مصاحبه با 43 مطلب به ترتیب دارای بیشترین و کمترین فراوانی هستند.

 در این بین، هفته نامه «آوای مردم» 8/78 درصد مطالب خود را به سبک خبر اختصاص داده و هفته نامه «پیام اردبیل» با 9/51 درصد دارای کمترین مقدار در استفاده از این سبک بوده است. هفته نامه «پیام اردبیل» با 5/10 درصد و هفته نامه های «آوای مردم» با 1/6 درصد به ترتیب دارای بیشترین و کمترین مقدار استفاده از سبک گزارش هستند. همچنین در بکارگیری سبک مصاحبه، هفته نامه های «آراز» و «آوای مردم» به ترتیب با 2/7 درصد و 8/2 درصد؛ به ترتیب دارای بیشترین و کمترین فروانی بوده اند.

قضاوت: با توجه به کای اسکوئر محاسبه شده به میزان 492/1 و درجه آزادی 20 ، با 1 درصد خطا و 99 درصد اطمینان ؛ می توان گفت که تفاوت معنی داری بین نشریات مورد بررسی و سبک مطلب وجود دارد.

نتیجه ای که می توان گرفت این است که در کل، نشریات استان اردبیل دچار خبرزدگی، و فقر مطالب تولیدی مثل مقاله، مصاحبه و نقد هستند.

همچنین بین نشریات از منظر سبک مطلب، تفاوت معنی داری وجود دارد و در این بین هفته نامه آوای مردم با توجه به استفاده بیشتر از سبک خبر، دچار خبرزدگی در ارائه مطالب خود شده است.

 

 

 

 

 

 

2- آیا بین هفته نامه های مورد بررسی از منظر تولیدی بودن یا نبودن مطالب، تفاوت معنی داری وجود دارد؟

جدول شماره 2- بررسی معنی داری تفاوت میان نشریات مورد بررسی از نظر تولیدی بودن یا نبودن مطالب   تولیدی بودن یا نبودن مطالب نام نشریه مجموع آراز آوای مردم اردبیل فردا پیام اردبیل مهر اردبیل   1.تولیدی فراوانی   30 48 58 35 53 224 درصد فراوانی %14.8 %22.6 %24.9 %14 %23.7 %100   2. غیرتولیدی فراوانی   182 569 321 129 164 1365 درصد فراوانی %13.4 %39.8 %23.5 %9.9 %13.3 %100   مجموع فراوانی   212 617 379 164 217 1589 درصد فراوانی %13.6 %37.2 %23.8 %10.5 %14.9 %100 X2= 37/385 df= 4 p<0/01

توصیف: از مجموع 1589 مطلب در تمامی هفته نامه ها، 1365 مطلب، غیر تولیدی بوده اند.

 در بین پنج هفته نامه مورد بررسی، هفته نامه های«مهر اردبیل» با 8/23 درصد و «آوای مردم» با 9 درصد دارای بیشترین و کمترین مطلب تولیدی هستند.

قضاوت: با توجه به کای اسکوئر محاسبه شده به میزان 385/37 و درجه آزادی 4 ، با 1 درصد خطا و 99 درصد اطمینان؛ می توان گفت که تفاوت معنی داری بین نشریات مورد بررسی و مقوله «تولیدی بودن یا نبودن مطلب» ، وجود دارد.

نشریات استان اردبیل در زمینه محتواهای تولیدی دچار کاستی و ضعف عمده می باشند و در این بین با توجه به داده های جدول، هفته نامه آوای مردم بیشتر درگیر این کاستی ها می باشد.

 

 

 

3-آیا بین هفته نامه های مورد بررسی از منظر منطقه رویداد، تفاوت معنی داری وجود دارد؟

جدول شماره 3- بررسی معنی داری تفاوت میان نشریات مورد بررسی از نظر منطقه رویداد

منطقه رویداد		نام نشریه					مجموع
		آراز	آوای مردم	اردبیل فردا	پیام اردبیل	مهر اردبیل
1. استان	فراوانی	185	196	254	128	187	950
	درصد فراوانی	%19	%20.6	%27.7	%13.6	%19.2	%100
2. استان مجاور	فراوانی	6	43	8	4	3	64
	درصد فراوانی	%9.7	%66.7	%13.9	%5.6	%4.2	%100
3. ایران	فراوانی	22	197	72	25	33	349
	درصد فراوانی	%6.7	%56	%20.7	%7.3	%9.3	%100
4. خارج از کشور	فراوانی	5	132	23	7	10	177
	درصد فراوانی	%2.6	%75.7	%12.7	%3.7	%5.3	%100
5. داخلی و خارجی	فراوانی	3	21	11	3	11	49
	درصد فراوانی	%5.8	%44.2	%23.1	%5.8	%21.2	%100
مجموع	فراوانی	221	589	368	167	244	1589
	درصد فراوانی	%13.6	%37.2	%23.8	%10.5	%14.9	%100

X2= 3/434 df= 16 p <0/01

 

توصیف: از مجموع 1589 مطلب در تمامی هفته نامه ها، 950 مطلب در مورد رویدادها و مسائل استان اردبیل و 349 مطلب مربوط به رویدادها و اخبار سراسری(ایران) بوده هست. همچنین کمترین میزان مطالب به رویدادهای داخلی- خارجی با 49 مطلب اختصاص دارد.

در بین پنج هفته نامه مورد بررسی، هفته نامه «آراز» با اختصاص 6/82 درصد از مطالب خود به رویدادها و مسائل استان اردبیل دارای بیشترین توجه به مسائل محلی بوده است. همچنین هفته نامه «آوای مردم» با اختصاص 9/32 درصد از مطالب خود به استان، کمترین توجه را به مسائل محلی داشته است که این امر دور از رسالت اصلی مطبوعات محلی در انعکاس اخبار و رویدادهای محلی می باشد.

قضاوت: با توجه به کای اسکوئر محاسبه شده به میزان 434/3 و درجه آزادی 16، با 1 درصد خطا و 99 درصد اطمینان؛ می توان گفت که تفاوت معنی داری بین نشریات مورد بررسی و مقوله «منطقه رویداد مطلب»، وجود دارد.

با توجه به داده های این جدول، می توان نتیجه گرفت که نشریات استان اردبیل در امر پوشش اخبار و مسائل محلی به عنوان یک رسانه محلی، به رسالت خود در این حیطه عمل کرده اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4- آیا بین هفته نامه های مورد بررسی از منظر ماهیت مطلب، تفاوت معنی داری وجود دارد؟

جدول شماره 4- بررسی معنی داری تفاوت میان نشریات مورد بررسی از نظر ماهیت مطلب   ماهیت مطالب نام نشریه   مجموع آراز آوای مردم اردبیل فردا پیام اردبیل مهر اردبیل   1. رویداد مدار فراوانی   177 501 289 120 146 1234 درصد فراوانی %14.3 %40.1 %23.7 %9.8 %12.1 %100   2. فرآیند مدار فراوانی   41 93 86 47 88 355 درصد فراوانی %11.3 %27.2 %24 %12.9 %24.5 %100   مجموع فراوانی   218 595 375 167 234 1589 درصد فراوانی %13.6 %37.2 %23.8 %10.5 %14.9 %100 X2= 48/359 df=4 p <0/01

توصیف: از مجموع 1589 مطلب در تمامی هفته نامه ها، 1234 مطلب ماهیتی رویداد مدار و 355 مطلب ماهیتی فرآیند مدار داشته اند.

بیشترین مطالب رویداد مدار با 9/83 درصد اختصاص به هفته نامه «آوای مردم» دارد و هفته نامه «مهر اردبیل» با 3/36 درصد دارای بیشترین مطالب فرآیند مدار است که نشان دهنده توجه بیشتر این نشریه به بطن و ورای رویدادهاست.

قضاوت: با توجه به کای اسکوئر محاسبه شده به میزان 359/48 و درجه آزادی 4 ، با 1 درصد خطا و 99 درصد اطمینان؛ می توان گفت که تفاوت معنی داری بین نشریات مورد بررسی و مقوله «ماهیت مطلب» وجود دارد.

در بحث فرآیند مداری و توجه به علل و عوامل شکل گیری رویدادها و همچنین پیگیری آنها، هفته نامه مهر اردبیل نسبت به سایر نشریات، روند بهتری در این زمینه داشته است.

 

 

 

 

 

 

5- آیا بین هفته نامه های مورد بررسی از منظر جهت گیری مطلب، تفاوت معنی داری وجود دارد؟ 

جدول شماره 5- بررسی معنی داری تفاوت میان نشریات مورد بررسی از نظر جهت گیری مطلب

جهت گیری مطالب		نام نشریه					مجموع
		آراز	آوای مردم	اردبیل فردا	پیام اردبیل	مهر اردبیل
1. مثبت	فراوانی	41	59	58	48	26	232
	درصد فراوانی	%17.1	%25.5	%25.1	%21.3	%11	%100
2. منفی	فراوانی	22	48	54	20	49	193
	درصد فراوانی	%9.3	%22.7	%35.6	%8.3	%24.1	%100
3.خنثی	فراوانی	158	504	255	94	153	1164
	درصد فراوانی	%13.7	%42.2	%21.4	%8.6	%14.1	%100
مجموع	فراوانی	221	611	367	162	228	1589
	درصد فراوانی	%13.6	%37.2	%23.8	%10.5	%14.9	%100

X2= 1/015 df= 8 p < 0/01

توصیف: از مجموع 1589 مطلب در تمامی هفته نامه ها،1164 مطلب دارای جهت گیری خنثی،232 مطلب دارای جهت گیری مثبت و 193 مطلب دارای جهت گیری منفی بو ده اند.

در بین پنج هفته نامه مورد بررسی، بیشترین جهت گیری مثبت در ارائه مطالب با 9/30 درصد و کمترین میزان آن با 5/10 درصد به ترتیب متعلق به هفته نامه های «پیام اردبیل» و «آوای مردم» هستند. همچنین هفته نامه «مهر اردبیل» با 3/20 درصد دارای بیشترین جهت گیری منفی در مطالب خود بوده است؛ در حالی که کمترین جهت گیری منفی متعلق به هفته نامه «آوای مردم» با 6/7 درصد می باشد.

 

قضاوت: با توجه به کای اسکوئر محاسبه شده به میزان 015/1 و درجه آزادی 8 ، با 1 درصد خطا و 99 درصد اطمینان؛ می توان گفت که تفاوت معنی داری بین نشریات مورد بررسی و مقوله «جهت گیری مطلب»، وجود دارد.

در این تحقیق مشخص شد که در زمینه جهت گیری منفی به مسائل و رویدادها، هفته نامه مهر اردبیل نسبت به سایر نشریات مورد بررسی، توجه نسبی به این مقوله داشته و سعی کرده است به نقد مسائل بپردازد.

تحلیل یافته های مربوط به اصول توسعه ای روزنامه نگاری

6- آیا بین هفته نامه های مورد بررسی از منظر نوع مطلب توسعه ای، تفاوت معنی داری وجود دارد؟

 جدول شماره 6- بررسی معنی داری تفاوت میان نشریات مورد بررسی از نظر نوع مطلب توسعه ای

نوع مطلب توسعه ای		نام نشریه					مجموع
		آراز	آوای مردم	اردبیل فردا	پیام اردبیل	مهر اردبیل
1. عمرانی	فراوانی	25	9	35	4	7	80
	درصد فراوانی	%31.2	%11.2	%43.8	%5	%8.8	%100
2. اقتصادی	فراوانی	4	0	2	0	0	6
	درصد فراوانی	%66.7	%.0	%33.3	%.0	%.0	%100
3. اجتماعی،فرهنگی و سیاسی	فراوانی	4	4	3	0	1	12
	درصد فراوانی	%33.3	%33.3	%25	%.0	%8.3	%100
4.مورد ندارد	فراوانی	152	565	349	162	228	1491
	درصد فراوانی	%12.4	%38.7	%22.7	%10.9	%15.3	%100
مجموع	فراوانی	220	578	389	166	236	1589
	درصد فراوانی	%13.6	%37.2	%23.8	%10.5	%14.9	%100

X2= 75/664               df= 12 p <0/01

با توجه به این که فراوانی مورد انتظار 60 درصد از خانه ها(15 خانه) کمتر از 5 بود، دست به ادغام زدیم و گزینه های اجتماعی – فرهنگی و سیاسی را با هم ادغام کردیم. اما بعد از ادغام باز هم فراوانی 50 درصد از خانه ها(10خانه) کمتر از 5 شد؛ به همین دلیل از توصیف این جدول صرف نظر می کنیم.

 

قضاوت: با توجه به کای اسکوئر محاسبه شده به میزان 664/75 و درجه آزادی 12 ، با 1 درصد خطا و 99 درصد اطمینان؛ می توان گفت که تفاوت معنی داری بین نشریات مورد بررسی و مقوله «نوع مطلب توسعه» وجود دارد.

نتایج داده های این جدول نشان می دهد که سهم مطالب و اخبار توسعه در بین تمامی مطالب تنها 7/5 درصد(98 مطلب) می باشد. همچنین هفته نامه مهر اردبیل به نسبت سایر نشریات، توجه نسبی ای به مقوله توسعه داشته است. اما در کل نشریات استان اردبیل اقبال چندانی به مبحث توسعه و روزنامه نگاری توسعه نداشته اند.

 

7- آیا بین هفته نامه های مورد بررسی از منظر کارکرد مطالب توسعه ای ، تفاوت معنی داری وجود دارد؟

جدول شماره 7- بررسی معنی داری تفاوت میان نشریات مورد بررسی از نظر کارکرد مطالب توسعه ای

کارکرد مطالب توسعه ای		نام نشریه					مجموع
		آراز	آوای مردم	اردبیل فردا	پیام اردبیل	مهر اردبیل
1. اعلام برنامه	فراوانی	14	5	19	1	5	44
	درصد فراوانی	%31.8	%11.4	%43.2	%2.3	%11.4	%100
2. تمجید، تایید و تعریف از برنامه	فراوانی	7	2	3	0	0	12
	درصد فراوانی	%58.3	%16.7	%25	%.0	%.0	%100
3. ارزیابی و تحلیل بی طرفانه از برنامه ها	فراوانی	5	2	8	1	2	18
	درصد فراوانی	%27.8	%11.1	%44.4	%5.6	%11.1	%100.0
4. نقد و بررسی نقاط ضعف برنامه ها یا عملکرد توسعه	فراوانی	5	2	6	1	0	14
	درصد فراوانی	%35.7	%14.3	%42.9	%7.1	%.0	%100
5. بررسی ادعای موفقیت برنامه ها	فراوانی	2	2	4	1	1	10
	درصد فراوانی	%20	%20	%40	%10	%10	%100
6. مورد ندارد	فراوانی	202	628	369	177	248	1491
	درصد فراوانی	%12.4	%38.7	%22.7	%10.9	%15.3	%100
مجموع	فراوانی	235	641	409	181	256	1589
	درصد فراوانی	%13.6	%37.2	%23.8	%10.5	%14.9	%100

X2= 78/002 df= 20 p < 0/01

با توجه به این که فراوانی مورد انتظار 81 درصد از خانه ها(45 خانه) کمتر از 5 بود، دست به ادغام زدیم. اما بعد از ادغام باز هم فراوانی 63 درصد از خانه ها(19 خانه) کمتر از 5 شد؛ به همین دلیل از توصیف این جدول صرف نظر می کنیم.

قضاوت: با توجه به کای اسکوئر محاسبه شده به میزان 002/78 و درجه آزادی 20 ، با 1 درصد خطا و 99 درصد اطمینان؛ می توان گفت که تفاوت معنی داری بین نشریات مورد بررسی و مقوله «کارکرد مطالب توسعه» وجود دارد.

نشریات استان اردبیل در پوشش اخبار توسعه، بیشتر به اعلام برنامه ها و رویداد مداری بسنده کرده اند و کمتر به نقد و ارزیابی اقدامات توسعه ای و همچنین ریشه یابی علل و عوامل عدم پرداخت به مسائل توسعه استان پرداخته اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

8- آیا بین هفته نامه های مورد بررسی از منظر توجه به زبان و سنت های محلی، تفاوت معنی داری وجود دارد؟

جدول شماره 8- بررسی معنی داری تفاوت میان نشریات مورد بررسی از نظر توجه به زبان و سنت های محلی   زبان و سنت های محلی نام نشریه   مجموع آراز آوای مردم اردبیل فردا پیام اردبیل مهر اردبیل   1. دارد فراوانی   2 1 0 10 5 18 درصد فراوانی %11.1 %5.6 %.0 %55.6 %27.8 %100   2. ندارد فراوانی   213 610 359 161 228 1571 درصد فراوانی %13.7 %37.6 %24 %10 %14.7 %100   مجموع فراوانی   215 611 359 171 233 1589 درصد فراوانی %13.6 %37.2 %23.8 %10.5 %14.9 %100 X2= 46/460 df= 4 p < 0/01

با توجه به این که فراوانی مورد انتظار 40 درصد از خانه ها(4 خانه) کمتر از 5 می باشد، و از آنجایی که در این مقوله تنها دو زیر مقوله «دارد» و «ندارد» وجود دارد و امکان ادغام این زیر مقوله ها به همدیگر وجود ندارد؛ از توصیف این جدول صرف نظر کرده و فقط به قضاوت آن می پردازیم.

قضاوت: با توجه به کای اسکوئر محاسبه شده به میزان 460/46 و درجه آزادی 4 ، با 1 درصد خطا و 99 درصد اطمینان؛ می توان گفت که تفاوت معنی داری بین نشریات مورد بررسی و مقوله «توجه به زبان و سنت های محلی» وجود دارد.

این امر نشان دهنده عدم توجه کافی نشریات محلی به بحث سنتها و فرهنگ بومی و اهتمام لازم به زبان بومی مردم منطقه می باشد. این نشریات با اختصاص دادن بخشی از صفحات خود به فرهنگ و هنر منطقه، می توانند به رسالت خود در زمینه توسعه فرهنگی جامه عمل بپوشانند.

در این بین، هفته نامه پیام اردبیل نسبت به سایر نشریات مورد بررسی، اقدام به اختصاص درصدی هر چند نا چیز به مسائل زبان و سنتهای محلی کرده است.

 

بحث و نتیجه گیری

با توجه به این که امروزه خبر از اهمیت بالایی برخوردار است و انتقال هر چه سریعتر اخبار از عوامل اصلی جذب مخاطب است؛ وسایل ارتباط جمعی سعی در پیشی گرفتن از همدیگر در این عرصه دارند. در این بین تلویزیون و رادیو و همچنین رسانه های نوین مانند اینترنت و شبکه های اجتماعی در بعد انتقال سریع اخبار پیشتاز هستند. اما وضعیت مطبوعات در ارائه سریع اخبار متفاوت است. از آنجایی که مطبوعات قادر نیستند در زمینه پخش سریع اخبار با دیگر رسانه ها رقابت کنند، بهترین کار این است که تمرکز خود را بر توانایی هایی بگذارند که سایر رسانه ها از آن کمتر برخوردارند و یا در مواردی فاقد آن هستند. رسانه هایی مانند تلویزیون و رادیو با توجه به کمبود زمان و فضا در ساختار فعالیتشان، از ارائه تحلیلها و تفاسیر طولانی کمتر بهره مند هستند. اما مطبوعات در این زمینه قابلیت بالایی را دارد و می تواند مقاله ها و گزارش های دقیق و تشریحی را تهیه و تنظیم کند و به نقد و تفسیر رویدادها بپردازد.

با همه این مباحثی که ذکر شد، ما شاهد آن هستیم که مطبوعات محلی در این زمینه کارایی لازم را ندارند. اختصاص 4/70 درصد از مطالب نشریات مورد بررسی استان اردبیل به امر خبر؛ نشان دهنده این کم توجهی است. سهم اندک گزارشها، مصاحبه، مقاله و نقد و تفسیر در بین مطالب این نشریات، آنان را از اصول ساختاری خود دور می کند و صرفا آنان را به سمت انتشار اخباری سوق می دهد که قبلا تازگی و داغ بودن آن توسط سایر رسانه ها به گوش مخاطبان رسیده است.

علاوه بر این، رسالت و کارکرد اصلی مطبوعات محلی، پوشش رویدادهای محلی است. با بررسی نشریات مورد نظر در این تحقیق، مشخص شد که بیش از نیمی از مطالب این نشریات اختصاص به رویدادهای استان اردبیل دارد. این نتیجه نشان دهنده توجه نشریات استان به مسائل و رویدادهای منطقه ای و محلی می باشد.

یکی از موارد مهم در حرفه گرایی نشریات، اختصاص درصد قابل توجهی از محتوای این نشریات به مطالب و اخبار تولیدی است که به صورت خبر، گزارش، مصاحبه و مقاله توسط خبرنگاران و گزارشگران نشریات تهیه می شود. مطبوعات استان اردبیل در این زمینه از ضعف و کاستی مهمی برخوردار هستند و درصد بیشتری از مطالب خود را از طریق خبرگزاری های داخلی و حتی بدون ذکر منبع ارائه می دهند.

همچنین، فرآیند مدار بودن مطالب و توجه به علل و عوامل بروز مسائل و پیگیری رویدادها و ارائه بطن و درون مایه حوادث از شاخص های مهم در رعایت ساختاری گرایی و توسعه گرایی مطبوعات است. از این منظر، نشریات مورد بررسی استان اردبیل، بیشتر به ارائه مطالب صرفا رویداد مدار پرداخته اند و مطالب فرآیند مدار سهم اندکی را به خود اختصاص داده اند.

طبق مفهوم روزنامه نگاری توسعه، توجه به مسائل و رویدادهای توسعه ای توسط مطبوعات به طور عام و مطبوعات محلی به طور خاص؛ می تواند به روند توسعه در جامعه کمک شایانی داشته باشد. در این مورد نیز، مطبوعات استان اردبیل توجه خیلی کمتری را به مقوله توسعه و روزنامه نگاری توسعه داشته اند و به جرئت می توان گفت که مطبوعات استان، با مقوله توسعه و روزنامه نگاری توسعه بیگانه هستند. به گونه ای که تنها 7/5 درصد از کل مطالب هفته نامه های مورد بررسی، سهم مطالب توسعه ای می باشد. در معدود مطالبی که به امر توسعه اختصاص یافته است، بیشتر به توسعه عمرانی پرداخته شده است و توسعه سیاسی - فرهنگی و اجتماعی توجه کمی را به خود مبذول داشته اند. یکی از معیارهای دیگری که در روزنامه نگاری توسعه بدان پرداخته می شود، توجه به سنتها و فرهنگ های بومی مناطق مختلف است. در راستای توجه به این مورد، مطبوعات محلی در مقایسه با مطبوعات سراسری با توجه به کارکرد محلی و منطقه ای شان، وظیفه ویژه ای را بر عهده دارند. اما نتایج پژوهش حاضر گویای این واقعیت بود که هفته نامه های استان اردبیل، هیچ گونه تعهدی در قبال توجه و تقویت سنتها و فرهنگ های بومی – محلی ندارند. اختصاص تنها 18 مطلب از مجموع 1589 مطلب در کل هفته نامه ها به این امر، نشان دهنده این کم توجهی می باشد.

در ضمن بر اساس نظریه برجسته سازی که در باب برجسته کردن برخی موضوعات و دادن اهمیت کم به موضوعات دیگر بحث می کند، می توان گفت که نشریات مورد بررسی بیشتر به موضوعات اقتصادی، تجاری و کشاورزی اهمیت زیادی داده اند.

یافته های پژوهش حاضر با پژوهش های عبدالله اسکویی شیروان که در سال 1376 در دانشگاه علامه طباطبایی در زمینه روزنامه های محلی و میزان توجه به اصول روزنامه نگاری نگاشته شده و همچنین با پژوهش نورالهدی موسوی که به بررسی جایگاه روزنامه نگاری حرفه ای و توسعه ای در مطبوعات استان خوزستان در سال 1391 پرداخته؛ همخوانی دارد و ضمن تایید یافته های آنان، این نکته مهم را آشکار می کند که مطبوعات محلی در ایران با گذشت چندین سال همچنان از ضعف های و کاستی های مهمی در زمینه ابتدایی ترین مسائل روزنامه نگاری که همانا توجه به اصول ساختاری روزنامه نگاری و همچنین روزنامه نگاری توسعه در سطح محلی و منطقه ای می باشد،رنج می برد.

در آخر نگاهی به سوالات اصلی تحقیق می اندازیم تا ببینیم تا چه اندازه نشریات مورد بررسی به پرسش ما پاسخ داده اند.

سوال اصلی اول تحقیق در زمینه توجه به اصول ساختاری روزنامه نگاری بود: «مطبوعات استان اردبیل تا چه حد اصول حرفه ای روزنامه نگاری مانند توجه به ارزشها و عناصر خبری، ژانرهای روزنامه نگاری(خبر، گزارش، مقاله و مصاحبه)، استناد به منابع، استفاده از محتوای تولیدی و پوشش رویداد ها و مسائل محلی را رعایت می کنند؟»

در پاسخ به سوال اول، یافته های پژوهش نشان دادند که نشریات استان اردبیل در برخی از زمینه های اصول حرفه ای روزنامه نگاری، مانند تولیدی نبودن اکثر مطالب، عدم توجه به فرآیند مداری، استفاده کم از سبک های مقاله، مصاحبه، نقد و تفسیر و مواردی از این قبیل دارای ضعف و کاستی مهمی است؛ و البته در زمینه های دیگر مانند اختصاص بیش از نیمی از مطالب خود به رویدادهای محلی، توانسته است به رسالت خود در راستای پوشش اخبار و مسائل منطقه خود، جامه عمل بپوشاند.

سوال اصلی دوم تحقیق در زمینه توجه به معیارهای روزنامه نگاری توسعه بود: «مطبوعات استان اردبیل تا چه حد معیارهای روزنامه نگاری توسعه مانند توجه به فرآیندها، نقد، ارزیابی و جلب مشارکت مردم محلی در فرآیند توسعه را رعایت می کنند؟». در پاسخ به این سوال نیز، یافته های پژوهش نشان دهنده این واقعیت بود که مطبوعات استان اردبیل کم توجهی قابل ملاحظه ای را در قبال امور توسعه ای و پیگیری مطالبات مردمی ابراز داشته اند. اختصاص تنها 98 مطلب از بین 1589 مطلب به امور توسعه ای، گویای این امر بود.

پیشنهادهای پژوهش

- با توجه به کارکرد محلی گرایی مطبوعات محلی، مدیران این رسانه ها می بایستی از ظرفیت های محلی آنان استفاده بیشتری را به عمل آورند و در زمینه تهیه محتواهای فرآیند مدار و تولیدی بودن مطالب، تلاش خود را به کار گیرند. واقعیتی که در هفته نامه های استان اردبیل ما شاهد آن نبودیم.

- سهم اندک مطالب توسعه ای در مطبوعات استان، کوششهای جدی را در این راستا می طلبد. با توجه به کمتر توسعه یافته بودن استان اردبیل، مدیران مطبوعات محلی بایستی در جهت توجه هر چه بیشتر به این مقوله ،گامهای محکمتری را بردارند.

- با توجه به پایین بودن میزان نقد، مقاله و تحلیل های دقیق در نشریات محلی، می بایستی ترویج و تقویت نقادی و انتقاد از دستگاههای اجرایی و سیاسی استان در نشریات مورد توجه قرار بگیرد.

 - برگزاری کلاسهای آموزش روزنامه نگاری در سطح استان برای روزنامه نگاران و خبرنگاران نشریات در جهت آشنایی هر چه بیشتر آنان با اصول حرفه ای روزنامه نگاری و روزنامه نگاری توسعه.

 

منابع و مآخذ

1- آلبر، پیر(1368). مطبوعات. ترجمه: فضل الله جلوه، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول.

2- امیر پور، مهناز و شفیع بهرامیان. مبانی کلی نظریه های ارتباط جمعی، تهران: انتشارات جامعه شناسان، 1392.

3- بدیعی، نعیم و حسن قندی(1384). روزنامه نگاری نوین. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

4- دیرینگ، جیمز و اورت راجرز. مبانی برجسته سازی رسانه ها، ترجمه: علی اصغر کیاء و مهدی رشکیانی، تهران: شرکت تعاونی ادارات، 1385.

5- دیفلور، ملوین و اورت دنیس. شناخت ارتباطات جمعی(مبانی- تاریخچه- نظریه ها)، ترجمه: سیروس مرادی، تهران: انتشارات اداره کل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1384.

6- زارع، بیژن. بررسی ویژگیهای نیروی انسانی و امکانات مالی و فنی نشریه های محلی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1386.

7- شاو، دونالد و مکسول مک کومبز(1383). کارکرد برجسته سازی در مطبوعات .ترجمه: امید مسعودی، تهران: انتشارات خجسته.

8- شعار غفاری، پیروز. تبلیغات خبری و منافع ملی، رسانه:فصلنامه مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی(ویژه آموزش)،1373.

9- شومیکر، پاملا (1392). دروازه بانی .ترجمه: حسین افخمی، تهران: نشر نی.

10- فرقانی، محمد مهدی(آبان1391). «آسیب شناسی مطبوعات محلی از منظر روزنامه نگاری ساختاری و روزنامه نگاری توسعه». مجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران. تهران: دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها.

11- کریپندورف، کلاوس(1383). تحلیل محتوا:مبانی روش شناسی .ترجمه: هوشنگ نائبی، تهران: نشر نی.

12- محسنیان راد، مهدی(1387). ارتباط شناسی .تهران: انتشارات سروش، چاپ هشتم.

13- معتمد نژاد، کاظم(1386). حقوق ساختاری روزنامه نگاری. تهران: مرکز مطالعات برنامه ریزی رسانه ها.

14- موسوی، نورالهدی. ساختار و محتوای مطبوعات استان خوزستان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات اجتماعی، استاد راهنما: محمد مهدی فرقانی، استاد مشاور: علی اصغر کیاء، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، 1391.

15- مهدی زاده، سید محمد(1389). نظریه های رسانه ها(اندیشه های رایج و دیدگاههای انتقادی). تهران: انتشارات همشهری. 

 

 

16- International Encyclopedia of Communication, Volume 3, P1274.

17- Bob, Franklin. Local Journalism and Local Media: contested perceptions, rocket science and parallel universes, journal of “local journalism and local media (making the local news)”, Published by routledge, 2006.

18- Bob,Franklin and Darid Murphy,what news?,market,politics and the local press,Published by routledge,1991.

26

 

---

[1]  Development Journalism

[2]  Development News

[3]  Wilbur Schramm

[4]  L.Ermin Atwood

[5]  Narinder Aggarwal

[6]  Positive News

[7]  Local Press

[8]  Pierre Albert

[9]  Bob Franklin

[10]  Agenda-Setting

[11]  Donald Shaw

[12]  Maxwell. Mc. Combs

[13]  Media Agenda Setting

[14]  Public Agenda Setting

[15]  Political Agenda Setting

[16]  Gate keeping

[17]  Kurt Lewin

[18]  Gate Area

[19]  News Policy

[20] Krippendorf

[21]  Replicable

[22]  Systematic Random Sampling

---