ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کالبدی-اجتماعی بر حس مکان در فضاهای باز مجتمع مسکونی

محورهای موضوعی : معماری

سعید نوروزیان ملکی ¹ (استادیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)
ندا امیدی ² (دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی آبا.)

تاریخ دریافت : 1396/07/14 تاریخ پذیرش : 1398/01/24 تاریخ انتشار : 1399/01/01

کلید واژه: تعاملات اجتماعی, فضاهای باز عمومی, عناصر طبیعی, حس مکان,

چکیده مقاله :

افزایش تصاعدی جمعیت شهری و ساخت و ساز مسکن در قالب مجتمع‌های مسکونی و نگاه کمی‌گرایانه به عناصر کالبدی، پیامدهایی نظیر بیگانگی انسان با مکان و کاهش حس مکان را در پی دارد. هدف این تحقیق را می‌توان ارائه راهکارهای طراحی فضاهای باز مسکن در جهت افزایش حس مکان در محیط مسکونی دانست. در مرحله نخست، از مطالعات کتابخانه‌ای استفاده شده است. عوامل موثر بر حس مکان در 4 دسته شامل عوامل کالبد فیزیکی، محیط اجتماعی، عوامل تداعی‌کننده معنا و مشخصات جمعیتی شهروندان طبقه‌بندی شدند. در ادامه پژوهش تکنیک دلفی به‌کار گرفته شده است و افراد متخصص از اساتید دانشگاه‌های شهید بهشتی و علم و صنعت ایران در حوزه معماری مسکن انتخاب گردیده‌اند. از تکنیک دلفی برای شناسایی و غربال مهم‌ترین شاخص‌های تصمیم‌گیری استفاده شده است. با وجود اینکه روش دلفی یک روش تصمیم‌گیری چندمعیاره نیست اما در بسیاری موارد قبل از بکارگیری تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره از این تکنیک برای غربال شاخص‌ها یا رسیدن به یک توافق در زمینه اهمیت شاخص‌های تصمیم‌گیری استفاده می‌شود. براساس یافته‌ها، عواملی مانند تراکم کم واحدها، کاهش ارتفاع در سمت دارای دید و منظر بهتر، دید واحدها به فضای سبز، روشنایی و نورپردازی در شب، در ارتقای حس مکان در یک مجتمع مسکونی تاثیر بسزایی دارند.

چکیده انگلیسی:

Population growth and housing demands have caused the cultural aspects of public spaces have been ignored in modern housing. Paying attention to open spaces is necessary as they are places to establish social interaction and thus increase the social security and create a sense of responsibility among residents. The main objective of this study is to find a way for the appropriate design of open spaces in high-density residential communities in order to promote a sense of place and community identity.In the first phase of this research, documentary studies are used to understand the basic definitions and information about the sense of place and its determinants. In the next step, survey method and Delphi technique are being applied to collect data. Experts were invited from faculty members of Shahid Beheshti’s Faculty of Architecture and Urban Planning, and IUST’s School of Architecture and Environmental Design. For the data analysis, descriptive and inferential statistics were used with the software SPSS version 21.0. According to the findings of this research, factors such as low-density of apartment, reduction in the height of the side with better vision, the view into green space, constant and adequate lighting at night, developing a safe walking route along the public spaces and the arrangement of the public spaces between blocks have a significant impact on fostering a sense of place in a residential environment. Using interior yards or green areas can help to enhance a sense of place. Trees or natural elements can be used in creating public spaces. The results show that existence of natural elements in open and semi-open spaces can create a sense of place effectively.

منابع و مأخذ:

1. بهزادفر، مصطفی؛ و قاضی‌زاده، ندا. (1390). حس رضایت از فضاهای باز مسکونی نمونه مورد مطالعه: مجتمع‌های مسکونی شهر تهران. نشریه هنرهای زیبا، 45، 15-24.
2. پرتوی، پروین. (1382). مکان و بی‌مکانی؛ رویکردی پدیدارشناسانه. نشریه هنرهای زیبا، 14، 40-50.
3. ذبیحی، حسین؛ حبیب، فرح؛ و رهبری‌منش، کمال. (1390). بررسی رابطه بین میزان رضایت از مجتمع‌های مسکونی و تأثیر مجتمع‌های مسکونی
بر روابط انسان (مطالعه موردی: چند مجتمع مسکونی در تهران). هویت شهر، 8، 103-118.
4. حبیبی، رعناسادات. (1387). تصویرهای ذهنی و مفهوم مکان. نشریه هنرهای زیبا، 35، 39-50.
5. خدائی، زهرا؛ رفیعیان، مجتبی؛ داداش‌پور، هاشم؛ و تقوایی، علی‌اکبر. (1396). تبیین مؤلفه‌های مؤثر بر دلبستگی به مکان از منظر گروه نوجوان. هویت شهر، 32، 5-17.
6. ضرغامی، اسماعیل. (1389). اصول پایداری اجتماعی مجتمع‏های مسکونی در شهرهای ایرانی- اسلامی، فصلنامة مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، 2، 103-115.
7. فلاحت، محمدصادق. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن. نشریه هنرهای زیبا، 26، 57-66.
8. لک، آزاده؛ و غلامپور، اشکان. (1394). درک معنای «حس مکان» در بازسازی مسکونی بم (نمونه موردی: مجموعه مسکونی نرگس). مسکن و محیط روستا، 149، 37-50.
9. کشفی، محمدعلی؛ حسینی، سیدباقر؛ و نوروزیان ملکی، سعید. (1391). نقش فضاهای عمومی ساختمان‌های مسکونی بلندمرتبه در افزایش تعاملات اجتماعی ساکنین؛ پژوهش موردی: برج بین‌المللی تهران. نشریه مدیریت شهری، 30، 7-18.
10. لینچ، کوین. (1376). تئوری شکل خوب شهر. (سید حسین بحرینی، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11. مظلومی، سید مازیار. (1389). تاثیرپذیری ابعاد حس مکان از ادراکات ذهنی در محله‌های مسکونی. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 3، 131-150.
12. منعام، محمدرضا؛ و فرناز ضرابیان. (1387). بررسی میزان و عوامل تاثیرگذار بر حس مکان. ماهنامه شهرداری‌ها، 9 (89)، 23-28.

13. Agyekum, B., & Newbold, K. B. (2016). Sense of place and mental wellness of visible minority immigrants in Hamilton, Ontario: revelations from key informants. Canadian Ethnic S‌tudies, 48(1), 101-122.
14. Arnberger, A., & Eder, R. (2012). The influence of green space on community attachment of urban and suburban residents. Urban Fores‌try & Urban Greening, 11(1), 41-49.
15. Beer, A., & Higgins, C. (2004). Environmental Planning for Site Development: A manual for sus‌tainable local planning and design. London: Routledge.
16. Biddulph, M. (2007). Introduction to residential layout.
London: Routledge.
17. Canter D. (1997). The Facets of Place. In: G. T. Moore, R.W. Marans (Eds.) Toward the Integration of Theory, Methods, Research, and Utilization. Advances in Environment, Behavior and Design (Vol 4., pp. 109-147). Bos‌ton, MA: Springer.
18. Canto-Perello, J., Martinez-Leon, J., Curiel-Esparza, J., & Martin-Utrillas, M. (2017). Consensus in prioritizing river rehabilitation projects through the integration of social, economic and landscape indicators. Ecological Indicators, 72, 659-666.
19. Carmona, M., Heath, T., Oc, T., & Tiesdell, S. (2012). Public places-Urban spaces: the dimensions of urban design. London: Routledge.
20. Cross, J. E. (2001). What is sense of place. In Archives of the 12th Headwaters Conference. November 2-4, pp. 1-14.
21. Fisher, A. T., Sonn, C. C., & Bishop, B. J. (Eds.). (2002). Psychological sense of community: Research, applications, and implications. Springer Science & Business Media.
22. Francis, J., Giles-Corti, B., Wood, L., & Knuiman, M. (2012). Creating sense of community: The role of public space. Journal of Environmental Psychology, 32(4), 401-409.
23. Gallina, M., & Williams, A. (2015). Variations in sense of place across immigrant s‌tatus and gender in Hamilton, Ontario; Saskatoon, Saskatchewan; and, Charlottetown, Prince Edward Island, Canada. Social Indicators Research, 121(1), 241-252.
24. Gieseking, J. J., Mangold, W., Katz, C., Low, S., & Saegert, S. (Eds.). (2014). The people, place, and space reader. London: Routledge.
25. Hsu, C. C., & Sandford, B. A. (2007). The Delphi technique: making sense of consensus. Practical assessment, research & evaluation, 12(10), 1-8.
26. Huang, S.-C. L (2006). A s‌tudy of outdoor interactional spaces in high-rise housing. Landscape and Urban Planning, 78(3), 193-204.
27. Jackson, J. B. (1994). A sense of place, a sense of time. New Haven: Yale University Press.
28. Kaltenborn, B. P. (1998). Effects of sense of place on
responses to environmental impacts: A s‌tudy among residents in Svalbard in the Norwegian high Arctic. Applied Geography, 18(2), 169-189.
29. Kimpton, A., Wickes, R., & Corcoran, J. (2014). Greenspace and Place Attachment: Do Greener Suburbs Lead to Greater Residential Place Attachment?. Urban Policy and Research, 32(4), 477-497.
30. Landeta, J. (2006). Current validity of the Delphi method in social sciences. Technological forecas‌ting and social change, 73(5), 467-482.
31. Lovell, S. A., Gray, A. R., & Boucher, S. E. (2017). Place, health, and community attachment: Is community capacity associated with self-rated health at the individual level?. SSM-Population Health, 3, 153-161.
32. Manzo, L. C., & Perkins, D. D. (2006). Finding common ground: The importance of place attachment to community participation and planning. CPL bibliography, 20(4), 335-350.
33. Marcus, C. C. (2006). House as a mirror of self: Exploring the deeper meaning of home. Nicolas-Hays, Inc.
34. McCunn, L. J., & Gifford, R. (2014). Interrelations between sense of place, organizational commitment, and green neighborhoods. Cities, 41, 20-29.
35. Meijering, J. V., Tobi, H., van den Brink, A., Morris, F., & Bruns, D. (2015). Exploring research priorities in landscape architecture: An international Delphi s‌tudy. Landscape and
Urban Planning, 137, 85-94.
36. Perkins, H., & Thorns, D. C. (2011). Place, identity and everyday life in a globalizing world. Palgrave Macmillan.
37. Relph, E. (1976). Place and placelessness (Vol. 67). London: Pion.
38. Salvesen, D. (2002). The Making of Place; Research on Place & Space [Website]. Retrieved March 12, 2003, from http://www.matr.net/print- 4108.html.
39. Scannell, L., & Gifford, R. (2017). Place attachment enhances psychological need satisfaction. Environment and Behavior, 49(4), 359-389.
40. S‌teele, F. (1981). The sense of place. Bos‌ton: CBI publishing Company.
41. Tuan, Y. F (1997). Space and place: The perspective of experience. Minneapolis: University of Minnesota Press.
42. Waxman, L. K. (2004). More than coffee: an examination of people, place, and community with implications for design. Unpublished Doctral thesis, Florida S‌tate University, PhD.
43. Williams, A., & Kitchen, P. (2012). Sense of place and health in Hamilton, Ontario: A case s‌tudy. Social indicators research, 180(2), 257-276.
44. Zhu, Y., & Fu, Q. (2017). Deciphering the civic virtue of communal space: Neighborhood attachment, social capital, and neighborhood participation in urban China. Environment and Behavior, 49(2), 161-191.